Güney Amerika kıtasının kuzey kıyısında, (l°30-8° 30ü) güney paralelleri ve (56° »61° 30) batı meridyenleri arasında yer alan bir devlet. Eskiden İngiliz Guyanası olarak bilinen ülkenin sınır komşuları doğuda Surinam (Hollanda Guyanası), güneydoğu, güney ve güneybatıda Brezilya, doğu da ise Venezüella’dır.
Tarihi
Okyanus kıyısındaki bu Güney Amerika ülkesinin Amerika kıtası tarihi üzerinde yeri büyük ölçüde tesirli olmuştur. Deniz aşırı seferlerde üs olarak kullanılabilmesi ve bir çok yere uygun bağlantı şartlarına sahip olması sebebiyle,tarih boyunca çeşitli istilâlara maruz kalmış, değişik zamanlarda İspanyol, Hollanda ve İngiliz işgali altına girmiştir. Ancak bir devlet olarak tarihi,1831’de Demerara, Essoquibo ve Berbice bölgelerinin birleşerek Guyana’yı teşkil etmeleriyle başlar. 1834 e kadar nüfusunu sadece İngiliz ve yerlilerin teşkil ettiği bir devlet olan Guyana’ya, bu tarihte getirilen 240.000 kadar tarım işçisi de, ülke nüfusuna dahil olmuştur. Bundan sonraki iki yüzyılda da sosyo-ekonomik bakımdan zayıf bir İngiliz sömürgesi olan Guyana,Birinci ve İkinci Dünya Savaşları’ndan fiili olarak etkilenmemiş, ancak gelişmesi daha da yavaşlamıştır. 1953’de İngiltere’nin yardımı ile hızlı bir gelişme dönemine girilmesine rağmen, sosyalist temayüllü başbakan Cheddi Jagan bu faaliyetlere mani oldu. Bu hadise yaklaşan seçimlerde Jagan için bir dezavantaj olabilirdi. Ancak Jagan sürdürdüğü çalışmalar sonucu 1961’de Guyana’nın içişlerinde bağımsız olmasını sağladığından, halkın büyük sevgi ve desteğini kazandı. Bütün bunlara rağmen bu tarihten sonra gelişen siyasi durum,Forbes Burnham’ın lideri olduğu Milli Kongre Partisi’nin iktidarı elegeçirmesine,Jagan’m da muhalefet durumuna düşmesine sebep oldu. İki parti arasındaki rekabet İngilizler’in Guyana’ya tam bağımsızlık vermesini geciktirdi. İki senelik bir aradan sonra İngilizler’in bağımsızlık konusunu tekrar gündeme getirmeleriyle başlayan çalışmalar sonuçlandırılarak, Guyana 26 Mayıs 1966’da İngiliz Milletler Topluluğu üyesi bir devlet olarak bağımsızlığına kavuştu.
1970’den itibaren Venezuela’mn ülkenin batı kısmı üzerinde hak iddia etmesi üzerine yine gergin bir hava içine giren ülke, 1982 de anlaşmaya varılması ile rahatlamıştır. Guyana bugün Commorwealth (İngiliz Milletler Topluluğu) ve Birleşmiş Milletler üyesi bağımsız bir devlettir.
Fiziki Yapı
Fiziki bakımdan kıyı, orman ve savan olmak üzere üç bölgeye ayrılmıştır. Kıyı bölgeleri, denizden itibaren 10-60 km genişliğinde bir şerit olup, denizden birkaç yüz metrelik irtifada olan alçak bir bölgedir. Kıyı kısımları bu özelliğinden dolayı özel bant ve bariyerlerle korunur. Bu bölgeden iç kısımlara doğru gidildikçe ormanlar başlar. Bol yağış alan bu bölge, ülkenin toplam yüzölçümünün % 85 ini kaplar. Güneybatıda yeralan Rupunini bölgesi ise 200-250 km. genişliğinde bir savan alanıdır. Ülkenin dağlık kesimi güney ve doğu bölgeleri olup, bu bölge ve Guyana’nın en yüksek noktası 2772 m. irtifadaki Roraima Dağı’dır.
Guyana’da yaygın olarak görülen akarsuların tamamı iç bölgelerden doğarak, Atlas Okyanus’una dökülürler.Bunların kayda değer büyüklükte olanları,Brezilya sınırından doğan Essequibo,ormanlık bölgeden doğan Demerara ve Berbice ile Brezilya-GuyanaSurinam sınırlarının kesiştiği yerden doğarak Surinam sınırını teşkil eden Corantay ırmaklarıdır. Ülkenin topoğrafık durumu sebebiyle bu ırmaklar aynı zamanda bir çok çağlayan meydana getirirler. Bunların en önemlileri, Demerera üzerindeki Büyük Şelâle, Corantay üzerindeki Tiger ve Potaro üzerinde 225 m yüksekliğindeki Kaietaur şelâleleridir.
İklim
Ülkenin okyanus kıyısında ve Ekvatora çok yakın bir yerde olması sebebiyle iklim, herhangi bir türe tam uygunluk göstermemektedir. Ancak hakim iklim türünün tropikal tip olduğu söylenilebilir. Kıyı bölgeleri devamlı yağış alır ve Alize rüzgârlarının tesiri altındadır. Bu bölgede olan başşehir Georgetown’da yıllık sıcaklık ortalamaları 28ÜC dolayındadır. Bu bölgedeki senelik yağış ortalaması ise, 2500 mm kadardır. Iç bölgelerde ise sıcaklık gittikçe düşer. Ormanlık bölgede yağış ortalaması 3000 mm ye çıkmakla birlikte, sıcaklık 25°C civarındadır. Savan bölgeleri her iki bölgeden de ayrı bir iklime sahip olup, daha kurakçadır. İç bölgelere uzanan nehirler de savan bölgelerin iklimi üzerine müsbet yönde tesir edip, buraları ılımanlaştırmaktadırlar.
Tabii Kaynaklar
Ülkenin büyük bir kısmını kaplayan ormanlar, genel bitki örtüsüdür. Okyanus kıyısında ve savan bölgelerinde de buralara has bitkiler yetişir. Mangrov bitkisi de denize yakın bölgelerin en önemli bitki örtüsüdür. Ülkenin ormanlık kesiminde rastlanan yabani hayvanlar da G.Amerika’ya uygunluk gösterir.
Guyana’nın önemli madenleri, Demerara ve Berbice nehirleri bölgesinde çıkarılan, boksit ve diğer bölgelerde çıkarılan manganez, altın ile elmasdır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
870.000 nüfusun yaşadığı ülkenin halkını yerliler,İngiliz asıllılar, zenciler ve Hint asıllılar meydana getirir.Bunların içerisinde en kalabalık olanı % 55 oranıyla Hint asıllılardır. En büyük şehir başkent Georgetown’dur. Burada nüfusun dörttebiri yaşar. Resmi lisanın İngilizce olduğu Guyana’da, yerliler kendi lisanlarını kullanırlar. AvrupalIlarla birlikte ülkeye gelen hıristiyanlık günümüzde % 50 oranıyla en yaygın dindir.Hinduizm’den sonra üçüncü sırayı alan İslâmiyet ise zenci, Hint ve İngiliz asıllılar arasında büyük bir hızla yayılmaktadır. Nüfusun %85 i okur yazar ve okul çağındaki çocukların % 62si okula gitmektedir.1000 kişiye 24 öğretmenin düştüğü Guyana’da yükseköğrenim imkânı bulunmasına rağmen bu çağdaki örğenciler eğitimlerini genellikle Kanada ve İngiltere’de devam ettirmektedir.
Siyasi Hayat
Ülkede Cumhurbaşkanı ve başbakan, seçimle 5 yıllık bir süre için işbaşına getirilirler. Ancak İngiltere kraliçesi selâhiyet bakımından her ikisinden de üstündür. Yürütme vazifesini yapan başbakan ve bakanlar kurulunun kraliçenin onayını alması icabetmektedir. Yasama görevini yapan 53 üyeli meclis de 5 sene için seçilir. Adadaki İngiliz valisi de metlise etkileyici nitelikte tavsiyelerde bulunur.
Guyana’yı meydana getiren üç devlet, bugün de ülke yönetiminde ayrı eyaletler statüsündedir. Ancak bunlar iç işlerinde de hükümete bağlıdır. En büyük iki şehir, Georgetown ve New Amsterdam’dır. Bu iki şehir, büyük şehir ve merkez ilçe sistemiyle yönetilir.
Guyana’da siyasi faaliyet serbest olmakla birlikte, bugün sadece iki parti vardır. Bunlar iktidardaki Milli Kongre ve muhalefetteki Terakki Parti’sidir.
Ekonomi
Toplam arazinin ancak %4 ünün kültür arazisi olduğu Guyana’da, halkın geçim kaynağının büyük bölümü ve ekonominin hammadde kaynağının yarısından fazlası tarıma dayanır. Tarım için en elverişli bölgeler, kıyıdaki alüvyon ovaları ve nehir kenarlarındaki sulak ovalardır. Guyana’da üretim sezonu NisanAğustos ve Ekim-Ocak ayları arasıdır. Zirai üretimin büyük bölümünü şeker ve pirinç meydana getirir. Ülke arazisinin % 8,7 si orman olmasına rağmen, ahşap işleri gelişmemiştir.
Madencilik bakımından yabancı teknolojiye bağlıdır. Bu sektörde ülke ekonomisinde en büyük payı üretimde dünyada 5. sırayı alan boksit, alüminyum, manganez, altın ve elmastır. Ülkede sanayinin iki önemli hammadde kaynağı, tarım ve madenciliktir.Guyana’da sanayiin en önemli ürünleri nebati yağ, şeker, sigara, ilaç imali ve ağaç işleridir.
Eski bir İngiliz sömürgesi olması ve halâ da İngiliz Milletler Topluluğu üyesi bulunması dolayısıyla, dış ticaret alanı kısıtlıdır. Hemen hemen sadece Kanada ve İngiltere ile ticari münasebetleri vardır. En önemli ihraç maddesi olan şekeri, boksit madeni izlemektedir.Pirinç, kereste, elmas ve altın da ihraç maddeleri arasındadır.Makina, işlenmiş gıda maddesi, petrol ürünleri ise ülke ithalatında en büyük yeri tutmaktadır. Guyana’nın ihracat ve ithalatı umumiyetle deniz yoluyla Georgetown’dan yapılmaktadır.
Ulaşım ise demiryoluna dayanır. Kıyı şehirleri arasında ve büyük nehirlerde gemi taşımacılığından yaygın olarak istifade edilmektedir. Ülkenin dış bağlantıları umumiyetle hava yoluyla temin edilmektedir.