Haiti

Antil denizinde ada devleti. Hispaniola adasının batı üçte birini kaplayan (geri kalanı Dominik Cumhuriye- ti’dir) Haiti, ABD’den sonra batı yarıküredeki ikinci en eski bağımsız devlet ve dünyanın en eski siyah cumhu­riyetidir. Kuzey kıyısı açığındaki Tortuga ve körfezdeki Conave adaları (ikisi de ıssızdır) da Haiti’ye bağlıdır.

YÜZEYŞEKİLLERİ VE İKLİM

Haiti’nin büyük bölümü, Gonave körfezini çevreleyen, birbirlerinden vadiler ve ovalarla ayrılan iki dağlık yarı­madadan oluşur. Güneydeki yarımadadaki dağların yüksekliği, Dominik Cumhuriyeti sınırı yakınındaki Pic La Selle’de 2 680 m’yi bulur (burası ülkenin en yüksek noktasıdır). Ülkenin tek önemli akarsuyu Artibonite, kuzeydeki yarımadada doğar ve birçok küçük kol al­dıktan sonra Gonaye körfezine dökülür.

Tropikal iklim etkisindeki ülkede, mevsimler arasın­da küçük değişiklikler gözlenir. Yıllık sıcaklık ortalaması 27 “C’tır. Yıllık yağış miktarı kıyıda 540 mm’den dağlar­da 2 540 mm’ye değişir. Ormanların büyük bölümünün tarım amacıyla yokedilmişolmasına karşın, yeryerbazı maun, sedir ve kendiliğinden yetişen hindistancevizi palmiyesi, avokado, portakal, mango ağaçları topluluk­larına rastlanır.

TOPLUM YAPISI

Haiti dünyanın nüfus yoğunluğu en yüksek ülkelerin­den biridir. Nüfusun çok büyük bölümünü Afrikalı köle­lerin soyundan gelenlerden oluşur. Ayrıca küçük melez ve Avrupalı topluluklar vardır. Resmî diller Fransızca ve bozulmuş bir lehçesi olan Kreolce’dir. Okuma-yazma

HAİTİ CUMHURİYETİ

GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 27 750 km². Başkenti ve en büyük kenti: Port-؛au-Ptince (yak- laşık ١ milyon nüf.; 1993 tah.).

TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1991 tah.): 6 300 000; nüfus yoğunluğu: Km²‘ye 227 kişi. Nüfus dağılımı (٦ 991 tah.): Kentlerde % 28; kırsal kesimde %72. Yıllık nüfus artış hızı(1991 tah.): % 2,9. Resmîdil- ler¡: Fransızca, Kreolce. Başlıca dinler: Voodoo, katolik.

EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma yazma oranı (1990): Yetişkin nüfusun % 53’ü. üniversite sayısı (1989): 1. Hastane yatak sayısı (1989): 4 566. Hekim sayı- sı (1989): 944. Ortalama ömür (1990): Kadınlar- da — 55; erkeklerde — 52. Bebek ölüm oranı (1990): ١ 000 canlı doğumda 107.

EKONOMİ. GSMH (1990): 2,7 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir (1991 ):440 dolar. Etkin nüfus dağılımı(1988): Tarım — %50,4; sanayi — %4,9; madencilik— % 0,8; yapı sanayisi؛—°/o 1; kamu hizmetleri —% 0,1 ; ulaşım ve haberleşme — %

• 8; ticaret—%11; savunma ve hizmetler—% 4,9; geri kalanlar (büyük bölümü işsiz) — % 26. □iş ticaret (1990): □ışalım — 344 milyon dolar; dışsatım—169 milyon dolar.Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: ABD, Fransa, Japonya, İtalya, Almanya, Belçika, Kanada. Para birimi:1 gourde = 1 00cen- time.

YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama organı:Senato, Millet Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 9 yönetim bölümü.

ULAŞIM. Demiryolları (1988): Toplam 40 km. Karayolları (1988): Toplam 1 850 km. Başlıca ا¡- manları: 2. Başlıca havaalanları: 1.

bilmeyenlerin oranının yüksek olduğu ülkede, misyo- nerlerin işlettiği az sayıda okulun ve büyük kentlerin bir- kaçının dışında, ilköğretim bile yaygınlaştırılamamıştır. Nüfusun % 70’inden çoğu kırsal kesimde yaşar ve hü- kümetin yeterli tıp ve eğitim hizmetlerini ulaştırmak için çaba harcamasına karşın, maddi yetersizliklerden ötü- rü başarıya ulaşılamamaktadır. Katoliklik yaygın olmak- la birlikte, halkın çoğu hıristiyanlığın ve Afrika dinlerin- den öğelerin bileşimi olan Voodoo adlı ilkel dine bağlı- dır. Eğitim olanaklarının yetersizliğine, okuma-yazma bilmeyenlerin oranının yüksekliğine ve yoksulluğa kar- şın Haiti edebiyatı, sanatı ve müziği gelişmektedir. Port- Au-Prince’de, tıp fakültesi de içeren bir üniversite vardır.

EKONOMİ

Haiti ekonomisi, çok sayıda küçük tarlalarda uygulanan tarıma dayanır. Etkin nüfusun büyük bölümünün çalıştı- ğı tarınrtöa, dışsatıma yönelik temel ürün kahvedir; ka- kao ve şekerkamışı da yetiştirilir. Besin tarımı (mısır, manyok, sebze ve meyve) iç tüketime yöneliktir. Or- manların yok edilmesinin yol açtığı toprak aşınması, tarımda verimin artırılmasını engellemektedir. Batı yarı­kürede kişi başına ulusal geliri en düşük ülke olan Haiti, yabancı yardımlarıyla ayakta durmaktadır.

TARİH VE DEVLET YAPISI

1697’de Hispaniola adasının batı ucunda bir sömürge kuran (İspanyollar da doğu ucunu sömürgeleştirmişler- di) Fransızlar, Afrika’dan getirilen siyah köleleri çalıştı­rarak XVIII. yy’da sömürgeyi Antil denizindeki en zen­gin şekerkamışı üreticisi haline getirdiler. Fransız Devri- mi’nden (1789) esinlenen sömürgedeki köleler, Fran­çois Toussaint L’Ouverture’ün öncülüğünde ayaklana­rak (1791 ) denetimi ele geçirdilerse de, bağımsızlık ilan etmediler. 1802’de Napolyon’un gönderdiği general Charles Leclerc komutasındaki Fransız birliği, Toussa­int’؛ ele geçirmeyi başardı; ama Jean Jacques Dessali­nes ve Henri Christophe’un komuta ettiği köleler, Fran- sızları sonunda yendiler ve 1 Ocak 1804’te adanın ba­ğımsızlığı ilan edildi. İmparator Jacques I adıyla tahta çı­kan Dessalines’in öldürülmesinden sonra, yerine Chri­stophe geçtiyse de, Alexandre Pétion’un önderliğinde­ki melezler, ayaklanarak güneyde ayrı bir devlet kurdu­lar. 1820’de Christophe’un intihar etmesinden sonra, Pétion’un yerine geçen Jean Pierre Boyer, kısa sürede bütün adayı yeniden denetimi altına almayı başardı. Ne var ki, adanın doğu kesimindeki İspanyolca konu­şan topluluk, 1844’te Haiti’den ayrılarak Dominik Cumhuriyeti’ni kurdu.

1915-1934 arasında ABD birliklerinin işgalinde ka­lan ülkede, o tarihten sonra siyasal istikrarsızlık sürüp gitti. 1957’de cumhurbaşkanlığına seçilen François Du­valier, 1957, Anayasası’yla(1964’te,1971’de ve 1983’te değişiklikler yapıldı) merkezî bir yönetim kurup, 1971 ‘de ölünceye kadar, özel muhafız ordusunun yar­dımıyla sert bir diktatörlük rejimi uyguladı. Ölümünden sonra 19 yaşındaki oğlu Jean Claude Duvalier “ömür boyu cumhurbaşkanı” olarak yönetimi üstlenip, baskı­ları bir ölçüde hafifleterek, dış yardımların başlamasını sağladı. Ne var ki, muhalefetin gün geçtikçe artması ve 1985’te büyük protesto gösterileri başlaması üstüne, Şubat 1986’da yurt dışına kaçmak zorunda kaldı. Tüm­general Hen,’ Namphy’nin başkanlığını yaptığı 3 kişilik geçici Ulusal Hükümet Konseyi’nin (CNG) hazırlattığı yeni Anayasa, Mart 1987’de onaylanarak, cumhurbaş­kanlığı, başbakanlık ve iki meclisli bir parlamento öngö­rüldü. Ocak 1988’de yapılan başkanlık seçimlerini ka­zanan profesör Leslie Manigat’ı haziranda Namphy de­virerek, parlamentoyu dağıttı. Ne var ki, üç ay sonra kendisi de general Prosper Avril tarafından devrildi. Haiti’yi demokrasiye götürmek istediğini açıklayan Av­ril, Nisan 1989’da askıya alınmış olan 1987 Anayasa­sının bazı bölümlerini yeniden yürürlüğe koyup, nisan ayındaki bir darbe girişiminden sağ kurtulmayı başardı. Mart 1990’da Avril’in istifa etmesi üstüne geçici cum­hurbaşkanlığına Yüksek Mahkeme yargıcı Ertha Pascal- Trouillot’nun getirildiği ülkede, yapılan seçimlerde cumhurbaşkanlığına seçilen rahip Jean Bertrand Aristi- de, sekiz ay görevde kaldıktan sonra devrildi ve Eylül 1991 ‘de ülkeden ayrılmak zorunda kaldı. Yönetime el koyan askerî cunta, uluslararası alandaki tepkilere ve Aristide’in iktidara dönmesini sağlamak için yarıküre çapında uygulanan ticaret ambargosuna karşın, yöneti­mi elinde tutmayı sürdürdü. Ama özellikle ABD’nin ambargoyu gün geçtikçe yoğunlaştırması sonunda, cuntayı, Aristide’in 30 Ekim 1993’te yeniden cumhur­başkanlığına dönmesini kabul etmek zorunda bıraktı.