Halk dansları Çerkeslerin geleneksel pastoral yaşantısının izlerini taşıyor. Çerkeş halkının cesareti, zarafeti, misafirperverliği, savaşçılığı ve dayanışmacı duyguları halk danslarının koreografilerinde en çok vurgulanan Özeliikier. Sahne arkasında kostüm değiştiren Ruslan Abdoko’ya çalışma arkadaşı yardim ediyor. Kostümünün bir parçası dar, hançeri, başlığım sıkıştırmakta kullanıyor (solda). Çerkesya’da Çerkeş kültürüne dönük ilgi her geçen gün artıyor. Türkiye’deki Çerkeslerle bağlantıların yeniden kurulmasından bu yana, unutulan ya da unutturulan gelenekler hatırlanıyor. Çerkeş Halk Dansları Topluluğu, geleneklerini arayan, kimliğini yeniden oluşturan halkın coşku ve heyecanla izlediği gösteriler düzenliyor (altta).
Heyet hediyelerle geri gönderildi ancak ianh’nın Kafkasya’ya dönme gücünün kalmadığı ve Leşlerin Rusya ile mücadelesinde yalnız olduğu kısa de anlaşıldı.
us ordusuyla Abzeh, Şapsığ ve Ubıh birlikleri aracında 1841 ‘de yaşanan Fars Savaşı da Çerkeslerin lgisiylc sonuçlandı. Rusların durumu kuvve tlen-ti ancak Rusya için de Kuzey Kafkasya’da mesele î karmaşıklaşıyordu. Dağıstan ve Çeçenistan’da Şa-in “Müridizm” hareketi güç kazanmış, Çerkesya’da ıalkm direnişi artmıştı. 1844’te olağanüstü yelkiler-‘afkasya’ya gelen Prens Vorontsov, Kafkas halkları-‘eleneklcrinin ve mülkiyet haklarının korunacağı sö-ü verdi. Ancak uygulamada bu sözler havada kaldı, iık memurları yerel gelenekleri kabaca çiğniyor, her
konuda keyfi davranıyorlardı. Çerkeslerc şefkat ve iyi-likle yaklaşma beyanı, sadcce bundan sonraki saldırıların maskesiydi. Çok defa şiddetin düzeyi \ahşe:e ulaşıyordu. Rus Kazak kadınları Çerkeslerle Yapılan savaşlardan sonra savaş alanında dolaşarak Almaç asiil: General Zass’m iyi para Ödediği Çerkeş kafalarm: kesiyorlardı. Zass, bu vahşi uygulamadan vazgeçmesi için üst makamları tarafından maniana kadar birçok kafayı kaynatıp temizledi vc Berlin’e gönderdi. Dekahrisî Lo-rer, o vahşet günlerim şövle anlatıy ;jr: Zass, karargâhının yakınında, özel olarak yapılmış kuçuk bir tepenin üzerine, mızraklara geçirilmiş sakalları rüzgârda uçu-şaıf*Çerkes kafalan dtzmijj*:. Bu iğrenç tabloyu seyretmek üzüntü vericiydi… Bir gun Zass, davetlisi bir hanımın ricası üzerine düşman kafalarını kaldırmayı kabul etti. Biz de o sırada misafiriydik. Generalin çalışma
Murat Hağavuç’un naaşı, “ç’ak’o” (yamçı) denilen yünden bir örtüye sarılıp üzerine erkek olduğunun işareti sayılan bir kama konuldu. Cenaze başında önce aile yakınları dua etti. Daha sonra, naaş evden çıkarılıncaya kadar akrabalarından genç/er başında bekledi (üstte).
Adığey Cumhuriyeti’nin başkenti Maykop’un tek camisinin inşaatı 1990’ların başında başlamış. Arap mimarisinin izlerini taşıyan caminin Birleşik Arap Emirlikleri tarafından yaptırıldığı söyleniyor (sağda). Murat Haâavuc’un cenazesi annesinin köyü olan Hatlakuay’da toprağa verildi. Henüz 2 J yaşında vurularak öldürülen Murat, toprağa verildikten sonra topluca dua edildi (üstte, sağda).
a girdiğimizde dayanılmaz, iğrenç bir kokuyla ım. Zass gülerek, yatağın altında kafaların kon-andıklarm bulunduğunu söyleyerek şaşkmlığımı-rdi ve camlaşmış gözleriyle korkunç şekilde bize birkaç kafanın bulunduğu kocaman bir sandığı ;ıkardı. ‘Onları neden burada tutuyorsunuz’ diye n. ‘Onlan kaynatıyorum, temizliyorum ve anato-şmaları için Berlin’deki profesör dostlarıma gön-rum’ diye karşılık verdi.”
;ey Kafkas halklarını ortak mücadclc için birleş-amacıyla efsanevi lider Şamil 1846’da Kabar-çeldi. Ancak zorlu savaşlardan ve veba salgının-nra iyice zayıflayan Kabardeyler tekrar avaklan-öze alamadılar. Şamil Dağıstan’a geri döndü. Herdin dan onu destekleyen bazı prensler de Ku-ötesinc geçmek veya Osmanlıya sığınmak zo-kaldılar. 1859’da Şamil’in kesin yenilgisi ve esir
alınması çarlığın bütün dikkatini ve gücünü Çerkes-ya’va kaydırmasını sağladı. Çerkesya’vı fetih için 1820’lerde bölgede bulunan 30 bin kişilik Rus ordusu, 1850’lerde zaten 200 bine çıkmıştı.
Kafkas-Rus Savaşında ve Çcrkeslerin bağımsızlık mücadelesinde din, hep önemli bir faktör oldu. Hem Osmanlı, hem de çarlık makamları dini ve din adamlarını Çerkeslerin göç etmesi için ustaca kullandılar. Çer-kesler arasında Rusların hâkimiyeti altında dinlerini kaybedecekleri propagandası yapılıyor ve İslam topraklarına göçe özendiriliyorlardı. Birçok belge, bazı dini önderlerin ve siyasi eylem adamının çarlık Yönetiminin ajanı olarak Osmanlıya sürgünün organizasyonuna yardi$ıcı olduklarını gösteriyor. Bunlardan biri Şapsığ bölgesinden, hizmetleri için Yevdokimov’un ömür boyu 200 ruble maaş bağladığı İshak Efendi, diğeri de bütün Natuhaylar gittikten sonra kendisine verilmesi için iki
