HONGKONG
Kanton Körfezi’nde yer alan, her türlü doğal kaynaktan yoksun bu küçücük bölge dünyanın en sık nüfuslu yerlerinden biridir. İçme suyuna kadar her şeyi Çin’den ithal etmek zorundaydı; ama anlaşma gereği 1997’de İngiltere tarafından Çin’e iade edildi. Asya’nın dört «Uzakdoğu Kaplanı»ndan biri olan Hongkong, sanayi üretiminin yüzde 75 ila 95’ini ihraç etmekte, dünya ticaretinin yüzde 2,4’ünü elinde tutmakta ve yılda 6 milyon turisti ağırlamaktadır. Singapur’la birlikte dünyanın en büyük ro-ro limanına, Asya’nın ikinci büyük havalimanına sahip olup dünyanın üçüncü büyük fînans merkezidir.
COĞRAFÎ ÇERÇEVE
Ülke, kuzeyde Kovvloon Yarımadası ile güneyde Lan Tao ve Hongkong adalan çevresine serpilmiş 235 adadan meydana gelmiştir. Güney Çin ile aym olan görüntü zengin ve engebelidir: Victoria Peak (Hongkong) 554 m, Lan Tao Peak ise (Lan Tao) 934 m yüksekliktedir. Gerçek anlamda ovaların bulunmadığı ülkede, gelgiderin yükselttiği vadiler kısmen mangrov ormanlarıyla kaplıdır. Granit kütleler, sıcak bir dönencealtı iklimi (ocak ayında en düşük sıcaklık 13,8 °C) ve hemen hep nemli bir hava (ekim ile aralık arasındaki üç ay kurak olmak üzere, yıllık 2 150 mm yağış) sayesinde, orta verimlilikte, ama oldukça kalın demir oksitli bir toprak tabakası oluşturmuştur. Hemen daima vadilerde yerleşmiş bulunan Çin şehirlerinin tersine Victoria ve Kovvloon kesimleri çok engebeli arazide kurulmuştur; sadece Peak’deki İngiliz villaları tatlı bir eğimle yükselen yamaçlarda üst üste bahçelerde inşa edilmiştir.
TARİH
Zhujiang’ın (İnci Irmağı) denize döküldüğü yerin 70 km batısındaki Portekiz şehri Macao’ya 1681’den beri yerleşmiş bulunan İngiliz Doğu Hindistan Kumpanyası, XVIII. yy’da yabancılara açık tek Çin limanı olan Kanton ile ticaret yapıyordu. Afyon Savaşı (1839-1842) sırasında Ingilizler, 1842 Nankin Antlaşması’yla alacakları Hongkong’a kaçtılar (o sırada Hongkong’da sadece
5 800 kişi yaşıyordu: balıkçılar, taş ocaklarında çalışanlar, köylüler ve korsanlar). 1860’ta (Birinci Pekin Konvansiyonu), bir kale ile çevrili küçük Kowloon şehrinin bulunduğu yarımadanın güney ucu da Ingiltere’ye bırakıldı. 1898’de ise yarımadanın büyük bir kısmı ile aralarında Lan Tao’nun da bulunduğu 75 ada, 99 yıl için İngiltere Krallığı’na kiralandı ve buralar New Territories («yeni topraklar») diye adlandırıldı.
1842-1941 yılları arasında Hongkong, İngiliz Deniz Kuvvetleri (Royal Navy) tarafından ambar ve deniz üssü olarak kullanıldı. 1930’dan itibaren koloni önemli bir pamuklu sanayii merkezi haline geldi. Kanton’dan üç yıl sonra 23 aralık 1941’de Hongkong da Japonların işgaline uğradığı sırada ülkenin nüfusu, yaklaşık üçte
birini Kantonlu göçmenlerin oluşturduğu, 1 500 000 kişi doi larındaydı (bu nüfus savaş sonunda 500 000’e indi). 1949’dan baren çoğunluğu Guangdong bölgesinden gelen bu mült akını, hemen hemen kesintisiz olarak devam etti. Nüfus 1997
6 milyonu aştı. Yüzölçümü ise 1 074 km2 idi.
ŞEHİRLEŞME VE GETİRDİĞİ SORUNLAR
Birkaç küçük balıkçı köyü bir yana bırakılacak olursa, Lan” da dahil olmak üzere, adaiarın birçoğu bomboştur. Hongkonj I<owloon’da nüfus, yalnızca kıyıya veya kıyıya yakın olan (de gören) alçak ve düz alanlara üst üste yığılmıştır. Arazinin da; ve engebeli oluşu yapılaşmayı kural olarak yüksek bina yapı na doğru yönlendirmiş ve sonuçta Kovvloon’daki iş merkezle de veya başkent Victoria’da pek çok yüksek bina yapılmıştır;1 toria’daki, Çin Bankası’nın 72 kadı gökdeleni bunlardan bir: Başka bir yerde hayal edilmesi bile güç olan «yığılmanın» süı liliği, ağır sonuçlarını halkın sağlığı üzerinde göstermiştir: gü müzde kalkınmış ülkelerle kıyaslanabilecek kadar düşr olan ölüm oranlan, özellikle tüberkülozun kasıp kavurduğu ü de 1954 yılı itibariyle yüzde 2,25 dolaylarındaydı. Doğum o: lan kendiliğinden düşmüş, Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki sıkı gulamalar olmaksızın 1970’teki yüzde 2’den 1990’da yü 1,17’ye gerilemiştir. Doğumlar son derece azdır (kadın başına çocuk). Ortalama ömür ise Ingiltere’dekinden daha yüksekti)
Nüfus yoğunluğunun ve engebeli arazinin yarattığı soru rın en ağırı konut sıkıntısıdır. Artık Victoria’da ve Kowlooı ancak dağlar tıraşlanarak veya deniz doldurularak elde edileı salarda (reclaimed lands) inşaat yapılabilmektedir. Mülteı uzun süre yüksek kesimlerde yaptıkları derme çatma gecei dularda (slums) yaşamışladır (problem yeni topraklarda inşa len ve her biri 600 000-700 000 kişinin ikamet ettiği yeni şe lerle (Tsuen Wan, Sha Tin ve Tuen Mun) kısmen çözülmü: Ulaşım sonucu birinci derecede Victoria ile Kowloon arası önem arz etmektedir: yolcu ve araba vapurlarına ek olaral karayolu tüneli ve 1980’de de MTR (Mass Transit Railvvay) m taşıyan üç hatlık bir metro yapılmıştır. Beslenme ve gıda nında faaliyet gösteren kuruluşlar ithalatı özellikle Çin’den; maktadırlar (domuz, ördek, sebze, pirinç). Victoria’nın su 1 nakları çok uzun zamandan beri yetersizdir; bu ihtiyacın bir mı yeni topraklardaki deniz kıyılarından temin edilirken kısmı da Lan Tao adasından taşınır. Tuen Mun yakınlarında
LaiCMKok*
Sham Shui Po • ;^Xinji^long) s-.
f\_ -vaul\^ei j( 7 %
r;A a İÇ Tülsr ’
K cfw ko o n ; Tak
D *
< *4 * \ ao”°°V> Noft’ Point
Victona ’* — • ^
C’V-rt î o ri’a J \(X ı m g ga n g)
:sı
‘X ‘
HÇ^GKONG Â42JSI
AberdeejT
Deniz ile gökyiizii arasında bir kent.
Hongkong, dünyada bir eşi daha bulunmayan bir nüfus sıklığına sahiptir; Peak mahallesinde krrf’ye 2 500 kişi düşerken, Kowloon’da (yukanda) ve Wan-Chai’de km2’ye 500 000 kişi düşmektedir.
•’X* Kowloon>^r—^T
ŞhekKip MH KoMeon City/ \ NE
ıi l^ö • -y^iniiıilonal */ «s– \ u
Kv
T<
Chai
HONGKONG
□ Kentsel yerleşmeler
j| Park
^ Havalimanı —-^
=—. Anayol – Demin
0 1 km
; ir. tatlı su elde etme tesisleri kurulmuş olmakla bir-
– : • :ng suyunu Çin’den satın almaktadır. Hava kirliliği
– :_r etmiş, Hongkong Körfezi gerçek bir «çöplüğe»
DNOMİK GÜÇ
; L_rr.anm yerleşimi çok ilginçtir: aslında koloninin asıl Hr-î’iang’ın denize döküldüğü yerdedir. Burası denizin : ,-_uğ’jnda bir kolu gibi olup, öbür uçta Kanton (Guang-.rnr.aktadır. Bölge her yıl doğudan ve güneyden gelen
■ t _■ arş: iyi korunan bir durumdadır, ayrıca denizin kabar-:a^nası arasıdaki fark da çok önemli değildir. Anakara _ 3e:;:ang vadisi, bir dizi kolayca aşılabilir boğaz vasıta-;n_’:ang yaylalarına ulaşılmasına imkân verir.
günümüzde dünyanın en önemli limanlarından bi-;ndmi göstermektedir. Trafiği, 1990 yılı itibariyle, sa-_ne biri petrol olmak üzere, 89 milyon tona yükselmiş-■. naklıyesinin büyük bir kısmı 80 kadar «şamandıra»ya :: suretiyle yapılır: yük gemileri şamandıralara bağlan-: “a. yükler yelkenli mavnalar vasıtasıyla boşaltılır. Ko w-stona’nın karşı karşıya uzanan sahilleri, düzenli bir bi-: – akmıştır. Kowloon kıyısı özellikle konteyner taşıma-
– düzenlenmişken, daha eski olan Victoria kıyısı günü–ıniotlara ve turizme dönük olarak kullanılmaktadır. Pet-
rsa, diğer tehlikeli olabilecek yüklerle birlikte, kuzey-:: îtj uzaklaştırılmıştır.
Srmrük tarifeleriyle desteklenen Hongkong (malın de-:n emde beşinden az), bir ambar limanıdır. Nakliye konu-:: steplere rastgele yüklenmiş olmayıp, konteynerler içer-. —ektedir. Burasının de facto (fiilen) açık liman olması salın, «uluslararası bir vitrin» olma özelliğinden yararlana–r coylelikle resmen tammadığ (Tayvan gibi) ülkelerle bi-: –apabilmektedir. Çin’in ticaret yaptığı belli başlı ülkeler 3 cne: sıradaki satıcı) ve Güneydoğu Asya ülkeleridir. –s.. Singapur şehir devletiyle rekabet ederek veya işbirliği ‘ Canyang’ın («Güney Denizleri») bu bölgesindeki ekono-hâkim olan Guangdong veya Fujian kökenli Çinli tüc-;lağanüstü zengin ilişkiler ağından yararlanmaktadır, netler. Hongkong’un ticarî faaliyetinin asıl özeHiği, 1990 _= toplam ihracatın üçte ikisinin ithal edilip işlendikten imden ihraç edilen ürünlere dayanmasıdır. Para ve finansörümü sağlamdır: imtiyazlı iki büyük Ingiliz bankasına > zt.% ve Şanghay Bankası) 140 «Çinli» şirket, büyük ulus-. zankalar ve özellikle Çin Bankası ile «on üç kardeşi» ek-
■ adir. Pisti deniz doldurulmak suretiyle yapılmış bulunan ; Havalimanı (yılda yirmi milyon yolcu) artık ek yük kalın hale gelmiş olup, 1997 yılında Chek-Lap-Kok havalima-:jvreye girmesiyle rahatlayacaktır (bu havalimanı Lan Tao -_n kuzeyinde inşa edilmekte olup, ada bir asma köprüyle ::n’a bağlanacaktır). Sunulan hizmetlerin tamamı iki hava–ketinin (ki daha tanınmış olanı Cathay Pacific’tir) ve 60 n grostonluk ticarî bandıralı bir açık deniz filosunun im-::vla zenginleşmektedir.
rayi. Pamuklu sanayimdeki büyük atılım, 1949 yılında ko-zaferinin önünden kaçan Şanghay mühendislerinin, irenlerinin ve sermayesinin bu küçük kolonide yerleşme-;;rçekleşti. Gelen mültecilerin en yoksulları, düşük nitelik-_c*jz el emeği sundular. Bunları Nanyang sermayecileri, _jtan yatırımları ve 1965’ten itibaren de Japon ve Çin Halk auriyeti yatırımcıları izledi. 1990 yılı itibariyle net aktifle-_nâe 26’smı imalat sanayii, yüzde 2,5’ini de inşaat sanayii -vordu. Tekstil sanayii, özellikle de pamuklu ve sentetik-. jnde gelenleridir. Hongkong dokuma sanayiinin ana mad-:an 192 000 ton pamuk ipliği üretmekte olup, sektörün ta-_ sanayi katma değerinin yüzde 10’unu ifade etmektedir. îp-.nayiinin büyük kısmı yeni kurulan şehirlerde veya uydu erde bulunmaktadır: Kwun Tong ve özellikle Tsuen Wan, ioğu’nun «Lancashire’i» olarak sivrilmektedir. Dokumacı-zellikle Victoria’daki (North Point, Wan Chai), iyi teçhiz ”ş imalathanelerde veya aile işletmelerinde yapılmaktadır, ardan bazıları, hazır giyim alanında dünyanın bir numaralı atçısı olan Hongkong’un, sanayi katma değerinin yüzde n: meydana getiren konfeksiyon alanında uzmanlaşmıştır, îkong aynı zamanda dünya oyuncak ihracatçıları arasında t ön sıralarda yer almaktadır. Elektrikli ve elektronik aletler, ..ki e de geniş halk kesimlerinin tüketimine sunulanlar, sana-,nma değerinin yüzde 17’sini, plastik endüstrisi ise yüzde 8’i-
ni oluşturmaktadır. Tek gerçek ağır sanayiyi oluşturan gemi inşaat sanayiinde (onarım ve yapım) 7 000 işçi çalışmaktadır. «Kültürel» sanayinin önemini de, en azından nicel olarak eklemek gerekir: matbaacılık ve özellikle de sinema. 23 000 otel odası ile Hongkong, kısa süreli konaklamalarda çok önemli bir turizm merkezidir. Hongkong aynı zamanda biri Ingiliz tarzı (Güneydoğu Asya’nın ve Okyanusya’nın İngilizce konuşan insanlarına dönük), öbürü ise Çince eğitim yapan iki üniversite sayesinde, önemli bir kültür merkezidir.
Sanayinin evrimi, koloninin gösterdiği atılım açısından çok anlamlıdır: başlangıçta Hongkong ayrı ayrı parçalan ithal edip bunların montajını gerçekleştiriyordu; günümüzde ise bu parçalar yerinde imal edilmektedir. Buna örnek olarak saat ve optik sanayileri gösterilebilir. Niteliksiz ve ucuz ürünlerin imalatı süreci (başka bir deyişle «atölye devlet» imajı) tamamen sona ermiştir. Kitlesel olarak takım tezgâhlarının ithaliyle Hongkong kaliteyi yükseltmiş, el emeği de nispî olarak daha pahalı bir hale gelmiştir. ilk müşterileri ABD ve Çin olan Hongkong, Singapur sanayiinin tersine, o kadar yüksek bir teknik seviye tutturmaya uğraşmamıştır. 50 işçiyi pek ender geçen işletmeler genellikle taşeron olarak ve resmî olmayan mekânlarda çalışmaktadırlar. Bu da, özellikle Victoria’daki küçük sanayinin işleyişindeki gizliliğin sebeplerini açıklamaktadır.
ÇİN E BAĞLILIK
1 temmuz 1997 günü saat tam 0.00’da Hongkong. «Özel Yönetim Bölgesi» olarak Çin Halk Cumhuriyetine bağlanmış oldu. Eski koloni, 50 yıl süreyle 1984’te Pekin’de imzalanan Çin-lngil-tere andaşmalarını onaylayan Basic Law (1990) uyarınca yönetilecektir. Anlaşmada ekonomik liberalizmin korunması öngörülmüştür: serbest liman, özel mülkiyet, para politikasının özerkliği, sermaye transferinde serbestlik. Tian An Men meydanındaki olaylardan (1989) beri belli başlı kaygılar siyasî gelecek ve halkın belli bir kesiminin Pekin rejimine karşı duyduğu düşmanlık üzerinde toplanmaktadır.
Ne var ki beri yandan daha şimdiden 4 000 Çin şirketi Hong-kong’a yerleşmiş olup Çin Halk Cumhuriyeti’nin buradaki yatırımları 10 milyar dolara yükselmiştir (bunun içerisinde Cathay Pacific’in % 12,5 payı da vardır). Buna karşılık Hongkong, Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki bir numaralı yabancı yatırımcıdır ve özellikle Guangdong eyaletindeki yabancı yatırımların yüzde 80’ini temsil etmektedir. Çin’de, özellikle de Shenzen’deki özel ekonomik bölgede (ZES) milyonlarca kişiyi çalıştırmaktadır. Guangdong eyaletinde 25 000 kadar Hongkong şirketi faaliyet göstermekte olup 3 milyon kişiye iş vemektedir. Burada el emeği Victoria’ya göre daha ucuzdur: ayda 400 dolara karşı 75 dolar! Hongkong ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler artarak devam etmektedir; nitekim 1980’li yıllarda bu iki ülkenin ticaret hacmi sekiz kat artmıştır. Hongkong ile Kanton arasında büyük bir sanayi bölgesinin ortaya çıkması, bu toprakların geleceği için son derece yararlı olarak değerlendirilmektedir. Ingiltere’nin yöredeki varlığı ise sessizliğini korumaktadır. □
Canlı bir Uman. Şilepler limana demirledikten sonra, yükler hızlı ve ekonomik bir sistem olan conglarla yüklenir veya boşaltılır. Konteyner trafiğinde dünyanın önemli limanlanndan biri olan Hongkong, Çin için de ara ambar limanı haline gelmiştir.
AYRICA BAKINIZ
– ÖD Asya
– EMsa Çin
– IB,a«sn İngiltere