İSMÂİL BİN HAMMAD BİN EBÜ HANÎFE

Fıkıh âlimi. Hanefî mezhebinin büyük âlimlerindendir. Imâm-ı a’zammmân bin Ebî Zi’b, Kâsım bin Maîn ve Ebû Şihâbi’l-Hannâd’dan ilim tahsil edip, rivâyette bulundu. Hasen bin Ziyad’dan fıkıh öğrendi. 194 (m. 810) senesinde Halîfe Muhammed el-Emîn tarafından Kadı Muhammed bin Abdullah el-Ensârî’nin yerine, Bağdad’m doğu kısmına (Resâfe’ye) kadı ta’yin edildi. Daha sonra 210 (m. 825) yılında Basra’ya kadı oldu. îsâ bin Ebâ- n’m kadılığa ta’yiniyle, bir sene sonra o vazifeden alındı. Basra’ya tekrar kadı ta’yin edildiği zaman, yolda gelirken felç oldu, izin isteyip vazifeden aynldı. Çok geçmeden de vefât etti. Dünyâya değer vermemesi, ibâdete düşkünlüğü, verdiği hükümlerde isâbet ve adâleti, dîninin sağlamlığı, ince mes’elelere vukûfiyeti ve güzel ahlâkı ile örnek oldu. Ismâil bin Hammâd’dan, Gassan bin Mufaddal el-Gulâbî, Ömer bin îbrâhim es- Sekafî, Sehl bin Osman el-Askerî, Abdülmü’min bin Ali er-Râzî gibi âlimler ilim tahsil edip, hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. Ebû Sa’îd Berde’î de kendisinden fıkıh öğrendi. Muhammed bia- Abdullah Ensârî, “Hz. Ömer devrinden bu yana, Ismâil bin Hammâd bin Ebû Hanîfe’den daha iyi bir kadı ta’yin edilmedi” deyince, “Hasen-i Basrî de mi?” diye soruldu, “Hayır! O hariç” diye cevap verdi. Ismâil bin Hammâd’a, felçli hâlde iken bir adam geldi. O’nun felçli hâlini görünce “Senin yarı yerin gitmiş” dedi. Ismâil bin Hammâd (r.a.) bunu diyene karşı, “Değil benim yarım, benden bir kıl da kalsa, sana kadılık yapmaya yeter” cevâbını verdi. Basra kadılığından ayrılırken müslüman- lar; “Sen bizim kanımızı ve malımızı korudun” diyerek duâlarla uğurladılar. Yerine yirmi yaşındaki Yahyâ bin Eksem (r.a.) kadı ta’yin edildi. Ismâil bin Hammâd, genç yaşta vefât etmesine rağmen, birçok kitap yazdı. Bunlardan Hanefî fıkhını toplayarak rivâyette bulunduğu, Kitâb-ı Câmi’ fî furûı’l-fıkhı’l- Hanefî, Kitâbü’l-Ircâ ve Kaderiyye fırkasını tenkit ettiği Kitâbü r-redd-i ale’l-Kaderiyye adlı eserleri bilinmektedir.