İZMİR

COĞRAFYA

Yüzey Biçimleri: İl alanının yüzey biçimlerihi en genel çizgileriyle Ba- kırçay, Gediz ve Küçük Menderes akarsularıyla yarılı doğu – batı doğ- rultulu dağlar ve bu akarsuların a- lüvyal ovaları oluşturur. Karaburun Yarımadası üzerinde ise kuzey – güney doğrultulu dağlar yükselir. İl alanının % 60’ını kaplayan dağ­lar akarsuların derin vadileriyle ya­nlıdır. Madra Dağı (1 334 m), ku­zeyde Edremit, güneyde Bakırçay olukları arasında yükselir. Kuzeyde Bakırçay, güneyde Gediz çöküntü alanı arasında yer alan Yunt Dağı’ nın en yüksek noktası Nemrut Ka­le’dir (1 075 m). Yamanlar Dağı – Karadağ kütlesi kuzeyde Gediz, gü­neyde Nif çayı olukları arasında 40 km boyunca uzanır. Gediz Ovası’ nın batısında birdenbire yükselen bu kütlenin en yüksek tepesi Spil Dağı’dır (1 513 m), il’in en önemli dağlarıysa kuzeyde Gediz, güney­de Küçük Menderes ovaları arasın­da duvar biçiminde yükselen Boz- dağlar’dn. Doğu – batı doğrultusun­da 110 km uzunluğunda ve 20-30 km genişliğindeki dağ sırasının ö- zellikle güney yamaçları son dere­ce diktir. Bozdağlar’ın dorukları ay­nı zamanda İl’in en yüksek nokta­larıdır. Bu dağlar dışında Karabu­run Yarımadası’nda Akdağ (1 218 m), Eskicidağ (643 m), Kocadağ (490 m), Kırandağ (662 m) sayıla­bilir. İl’deki platoların en önemlisi Madra Dağı üzerindeki

m yükseltin Kozak Yaylası’dır. Bu­nu Bozdağlar üzerindeki Bozdağ. Zeytinlik, Küçük ve Büyük Çavdar yaylaları izler. Gediz, Küçük Men­deres ve Bakırçay il’in yanısıra ül­kenin de önemli akarsularıdır. Öte yandan İzmir’in sosyoekonomik ya­pısında büyük rol oynayan üç ova bu akarsuların adını taşır. İzmir’de­ki göller Ataman, Çakalboğaz, Co- yaşır, Göbekkilice ve Akgöl gibi yarı bataklık sığ göllerden ibarettir. İl’ in Ege Denizi kıyıları oldukça girin­tili çıkıntılıdır, uenızs sokulan bu­runlarda kıyılar dik, öbür kısımlar­da ise ince ve uzun kumsallar ha­lindedir. İzmir Körfezi ülkenin önde ^len doğal limanlarından biridir.

İZMİR (35)

Köy Sayısı QkurryozBilık~Qram-: i %)

TARİH İzmir, eski adı Smyrna’yı aynı adı taşıyan Amazon bir kadından al­mıştır. Söylenceye göre yörenin ilk halklarından Erektidler Amazonlar’ la savaşıp, onları yenmişler, ardın­dan Erektidler’in önderi These bir Amazon kadınla evlenip yöreye o- nun adını vermiştir. İyon yazımın­da İzmirni durumuna gelen sözcük giderek bugünkü biçimi aldı. Arke­olojik bulgular paleotik döneme dek uzanmakla birlikte yöredeki ilk yer­leşimi Luviler’in başlattığı kabul e- dilir. Hititler’in Anadolu’da siyasal bir güç olarak ortaya çıktığı dö­nemde İzmir’e Arzava Krallığı’nın egemen olduğu Hitit kaynakların-

İzmir’de ünlü saat kulesi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dan anlaşılmaktadır. MÖ 1334’de Hititler I. Mursilius (Murşil) önder­liğinde Arzava ordusunu yendilerse de Batı Anadolu’da kesin bir ege­menlik sağlayamadılar. MÖ 1200′ lerde Anadolu’ya akan Ege göç ka- vimlerinln Küçük Asya’nın siyasi yapısını değiştirmesinin ardından Ege kıyılarında kurulan birçok ko­loniden İyonya özellikle deniz tica­retinde üstünlük kazanarak geniş­lemeye başladı. MÖ 727’de İzmir’i ele geçiren İyonlar kenti geliştirdi­ler. Ege kıyılarındaki bu ekonomik ve sosyal canlanmaya koşut ola­rak yöreye Lidya akınları başladı.

Sonunda saldırılara dayanamayan İzmir, bu güce boyun eğdi. Ancak bu gelişme kenti olumsuz yönde etkiledi ve her bakımdan geriletti. Bu dönemde Küçük Asya’ya yayı­lan Persler MÖ 546’da Lidya Kral- lığı’nı yıktıktan sonra zengin Ege kolonilerinin üzerine yürüyerek tü­münü ele geçirdiler. Yunanistan ile doğu arasındaki ticaretin odağı ko­lonilerin Persler’in denetimine geç­mesiyle başlayan ekonomik buna­lım ve siyasi tehlike Persler’e karşı örgütlenme gereğini doğurdu. Ni­tekim Atina ve İsparta önderliğin­de birleşen koloniler giderek Batı

Anadolu’da Persler’in etkinliğini kırdılar. Bu dönemde güçlenmeye başlayan MakedonyalI İskender. Çanakkale üzerinden Anadolu’ya girdi. Tüm Ege kıyılarıyla birlikte İz­mir’i de ele geçirdi ve kenti yeni­den inşa ettirdi. Ölümünden sonra İzmir, komutanlarından Lizimakos’ un MÖ 283’de kurduğu Bergama Krallığı’nın sınırları içinde kaldı. Bergama Krallığı MÖ 133’de Roma topraklarına katılınca İzmir de İm­paratorluğun Asya eyaletine bağ­landı. 395’de Roma imparatorluğu’ nun ikiye ayrılmasıyla Doğu Roma’ da kaldı. MS I. yy’dan başlayarak hızla gelişmeye başlayan İzmir IX. ve X. yy’larda dinsel bir merkez ve imparatorluk donanmasının üssü durumuna geldi. Tersaneleriyle ün-

III j/pnf &- matiİİa.8>

lüman Araplar’ca ele geçiriidiyse de kısa süre sonra Bizanslılar’ca geri alındı. İzmir, Malazgirt yengi­sinin ardından Anadolu’ya

in‘7S^!»4« nnnti İ =                  rT==*îl^î

mışoğtu Süleyman Şah’m ölümün­den sonra yerini, tecrübeli bir ko­mutan olan Çaka Bey aldı. Çaka Bey, tüm Ege kıyılarını denetleye­bilmek amacıyla bir donanma ya­pımına girişti. Öte yandan tutsak­lık yıllarında Bizans’ın deniz yoluy­la alınabileceğine inanmıştı. Böyle- si büyük planlarla 1083’de denize açılarak Urla, Foça kasabalarını, 1085’de Midilli, Sakız, Sisam ve Ro-

 

Ege Bölgesi’nin kıyı kesiminde il. Kuzeyde Balıkesir, doğuda Manisa, güneyde Aydın, batıda Ege Deni- zi’yle çevrilidir.

COĞRAFYA

Yüzey Biçimleri: İl alanının yüzey biçimlerihi en genel çizgileriyle Ba- kırçay, Gediz ve Küçük Menderes akarsularıyla yarılı doğu – batı doğ- rultulu dağlar ve bu akarsuların a- lüvyal ovaları oluşturur. Karaburun Yarımadası üzerinde ise kuzey – güney doğrultulu dağlar yükselir. İl alanının % 60’ını kaplayan dağ­lar akarsuların derin vadileriyle ya­nlıdır. Madra Dağı (1 334 m), ku­zeyde Edremit, güneyde Bakırçay olukları arasında yükselir. Kuzeyde Bakırçay, güneyde Gediz çöküntü alanı arasında yer alan Yunt Dağı’ nın en yüksek noktası Nemrut Ka­le’dir (1 075 m). Yamanlar Dağı – Karadağ kütlesi kuzeyde Gediz, gü­neyde Nif çayı olukları arasında 40 km boyunca uzanır. Gediz Ovası’ nın batısında birdenbire yükselen bu kütlenin en yüksek tepesi Spil Dağı’dır (1 513 m), il’in en önemli dağlarıysa kuzeyde Gediz, güney­de Küçük Menderes ovaları arasın­da duvar biçiminde yükselen Boz- dağlar’dn. Doğu – batı doğrultusun­da 110 km uzunluğunda ve 20-30 km genişliğindeki dağ sırasının ö- zellikle güney yamaçları son dere­ce diktir. Bozdağlar’ın dorukları ay­nı zamanda İl’in en yüksek nokta­larıdır. Bu dağlar dışında Karabu­run Yarımadası’nda Akdağ (1 218 m), Eskicidağ (643 m), Kocadağ (490 m), Kırandağ (662 m) sayıla­bilir. İl’deki platoların en önemlisi Madra Dağı üzerindeki 500 – 1 000

 

2632

 

i I I 1 I I » I » I t

 

m yükseltin Kozak Yaylası’dır. Bu­nu Bozdağlar üzerindeki Bozdağ. Zeytinlik, Küçük ve Büyük Çavdar yaylaları izler. Gediz, Küçük Men­deres ve Bakırçay il’in yanısıra ül­kenin de önemli akarsularıdır. Öte yandan İzmir’in sosyoekonomik ya­pısında büyük rol oynayan üç ova bu akarsuların adını taşır. İzmir’de­ki göller Ataman, Çakalboğaz, Co- yaşır, Göbekkilice ve Akgöl gibi yarı bataklık sığ göllerden ibarettir. İl’ in Ege Denizi kıyıları oldukça girin­tili çıkıntılıdır, uenızs sokulan bu­runlarda kıyılar dik, öbür kısımlar­da ise ince ve uzun kumsallar ha­lindedir. İzmir Körfezi ülkenin önde ^len doğal limanlarından biridir.

İZMİR (35)

Köy Sayısı QkurryozBilık~Qram-: i %)

TARİH İzmir, eski adı Smyrna’yı aynı adı taşıyan Amazon bir kadından al­mıştır. Söylenceye göre yörenin ilk halklarından Erektidler Amazonlar’ la savaşıp, onları yenmişler, ardın­dan Erektidler’in önderi These bir Amazon kadınla evlenip yöreye o- nun adını vermiştir. İyon yazımın­da İzmirni durumuna gelen sözcük giderek bugünkü biçimi aldı. Arke­olojik bulgular paleotik döneme dek uzanmakla birlikte yöredeki ilk yer­leşimi Luviler’in başlattığı kabul e- dilir. Hititler’in Anadolu’da siyasal bir güç olarak ortaya çıktığı dö­nemde İzmir’e Arzava Krallığı’nın egemen olduğu Hitit kaynakların-

İzmir’de ünlü saat kulesi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dan anlaşılmaktadır. MÖ 1334’de Hititler I. Mursilius (Murşil) önder­liğinde Arzava ordusunu yendilerse de Batı Anadolu’da kesin bir ege­menlik sağlayamadılar. MÖ 1200′ lerde Anadolu’ya akan Ege göç ka- vimlerinln Küçük Asya’nın siyasi yapısını değiştirmesinin ardından Ege kıyılarında kurulan birçok ko­loniden İyonya özellikle deniz tica­retinde üstünlük kazanarak geniş­lemeye başladı. MÖ 727’de İzmir’i ele geçiren İyonlar kenti geliştirdi­ler. Ege kıyılarındaki bu ekonomik ve sosyal canlanmaya koşut ola­rak yöreye Lidya akınları başladı.

Sonunda saldırılara dayanamayan İzmir, bu güce boyun eğdi. Ancak bu gelişme kenti olumsuz yönde etkiledi ve her bakımdan geriletti. Bu dönemde Küçük Asya’ya yayı­lan Persler MÖ 546’da Lidya Kral- lığı’nı yıktıktan sonra zengin Ege kolonilerinin üzerine yürüyerek tü­münü ele geçirdiler. Yunanistan ile doğu arasındaki ticaretin odağı ko­lonilerin Persler’in denetimine geç­mesiyle başlayan ekonomik buna­lım ve siyasi tehlike Persler’e karşı örgütlenme gereğini doğurdu. Ni­tekim Atina ve İsparta önderliğin­de birleşen koloniler giderek Batı

Anadolu’da Persler’in etkinliğini kırdılar. Bu dönemde güçlenmeye başlayan MakedonyalI İskender. Çanakkale üzerinden Anadolu’ya girdi. Tüm Ege kıyılarıyla birlikte İz­mir’i de ele geçirdi ve kenti yeni­den inşa ettirdi. Ölümünden sonra İzmir, komutanlarından Lizimakos’ un MÖ 283’de kurduğu Bergama Krallığı’nın sınırları içinde kaldı. Bergama Krallığı MÖ 133’de Roma topraklarına katılınca İzmir de İm­paratorluğun Asya eyaletine bağ­landı. 395’de Roma imparatorluğu’ nun ikiye ayrılmasıyla Doğu Roma’ da kaldı. MS I. yy’dan başlayarak hızla gelişmeye başlayan İzmir IX. ve X. yy’larda dinsel bir merkez ve imparatorluk donanmasının üssü durumuna geldi. Tersaneleriyle ün-

III j/pnf &- matiİİa.8>

lüman Araplar’ca ele geçiriidiyse de kısa süre sonra Bizanslılar’ca geri alındı. İzmir, Malazgirt yengi­sinin ardından Anadolu’ya

in‘7S^!»4« nnnti İ =                  rT==*îl^î

mışoğtu Süleyman Şah’m ölümün­den sonra yerini, tecrübeli bir ko­mutan olan Çaka Bey aldı. Çaka Bey, tüm Ege kıyılarını denetleye­bilmek amacıyla bir donanma ya­pımına girişti. Öte yandan tutsak­lık yıllarında Bizans’ın deniz yoluy­la alınabileceğine inanmıştı. Böyle- si büyük planlarla 1083’de denize açılarak Urla, Foça kasabalarını, 1085’de Midilli, Sakız, Sisam ve Ro-

		200’ünü İranlIlar, 85’ini Ruslar, 16 OOO’ini Yahudiler oluşturuyordu. I. Dünya Savaşı’ndan etkilenmeyen kent, savaş sonunda imzalanan Mondros mütarekesine dayanıla­rak 15 Mayıs 1919’da Yunanistan tarafından işgal edildi. İzmir Ulu­sal Kurtuluş Savaşı’nın en yoğun yaşandığı kentlerden biri oldu, iş- gal’e karşı ilk direniş örgütü, İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniyye Ce­miyeti kentte kuruldu. Düşmana ilk kurşun yine İzmir’de atıldı. İşgal boyunca dağlarda çete savaşları verildi. 26 Ağustos 1922’de başla­yan Büyük Taarruz sonucu İzmir, 9 Eylül 1922’de kurtarıldı. EKONOMİ Tartm; İzmir Türkiye’nin Önde gelen
						Konak Camisi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

şın Ege Bölgesi’nin öteki yörelerin­de çıkarılan madenlerin ticareti ve dağılımı merkez ilçedeki şirketler eliyle aerceklestirildiâlnden, ma-

■i i

İ l

timiyse Tekel’in Çamaltı Tuziasr nda yapılmaktadır. Coğrafi koşul­ların elverişliliği ve limanı İzmir’in tarih boyunca bir ticaret kenti ol­masında ve bu niteliğini koruma­sında büyük etken oldu. VII ve VIII. yy’larda İstanbul’un bir ticari mer­kez olması İzmir’i olumsuz yönde etkllediyse de XIII. yy’da Bizanslı- lar’ın Cenevizli tüccarlara tanıdığı ayrıcalıklar İzmir’i canlandırdı. Ö- zellikle XVI. yy’da Osmanlı – İran savaşları ipek ticaret yolunun gü­venliğini tehlikeye soktuğundan do­laşım, Doğu Akdeniz limanlarından Anadolu’ya kayarak İzmir’de son bulmaya başladı, öte yandan Os- manlılar’ın Ege Adaları’na saldırı­ları Cenevizli tüccarların yörece sa­kin olan İzmir’e yerleşmelerine yol açtı. XVII ve XVIII. yy’larda Avrupa’ ya ulaşan ham ipek, Ankara tiftiği, halı, ham pamuk, meşe mazısı, tuz, balmumu, baharat, afyon, kahve, kereste, çinko, zeytinyağı gibi ta­rımsal ürünler ve yeraltı kaynakla­rının Anadolu’daki son durağı ve çıkış kapısı İzmir’di. Bu dönemde Ermeni, İngiliz, Fransız ve Hollan- dalılar’ın ticareti ellerinde tuttukla­rı ve Osmanlılar’a vergi verdikleri görülmektedir. Kentte ise pazarlar ve dükkânlar ve bu malların kimi­lerinin işlendiği atölyeler yer al­maktaydı. XIX. yy’ın ilk yarısında el sanatları arasında halıcılık başı çekiyordu. Buna koşut olarak iplik sanayi önem kazandı. Her iki üre­tim de İngiliz tüccarların denetimin­de bir ev sanayi biçiminde gelişi­yor, üretimin ancak iplik boyama aşaması atölyelerde gerçekleşiyor­du. XIX. yy’ın ikinci yarısında Fran­sız ve Avusturyalılar’ın İzmir’de halı piyasasına girerek İngiliz tekelini kırdıkları, pamuk üretiminin önem kazanmasıyla yabancı sermayele­rin çırçır fabrikaları kurduğu görü­lüyordu. Cok geçmeden kumaş.

kâğıt ve yağ fabrikaları yabancı şir­ketlerce kuruldu. Böylece kök sal­maya başlayan dıs sermayeli sa­nayi kapitalizmi beraberinde ban­kaları ve sigorta şirketlerini de ge­tiriyordu. Bu gelişmelere koşut o- larak yine yabancı şirketlerce inşa edilen liman altyapı tesislerinden Ege Bölgesi’nin tarım ürünleri ve yeraltı zenginlikleri avantajlı güm­rük koşullarıyla bu şirketlerce dı­şarıya satılıyordu. XIX. yy sonların­da XX. yy başlarında İzmir, başta incir ve üzüm olmak üzere tarım­sal ürünlerin, madenlerin, tekstil ü- rünlerinin yabancı tüccarlarca alı­nıp dışsatıma hazırlandıktan sonra

Batı’ya aktarıldığı Batı’nın sanayi ürünlerinin Türkiye’ye pazarlandığı, yabancı şirketlerle dolup taşan bir ticaret merkezi görünümündeydi. Bu sırada yabancı tüccarla işbirli­ği yapan bir azınlık da sürekli zen­ginleşmekteydi. Nitekim Cumhuri- yet’in ilk yıllarında bu tabloda bü­yük değişiklik olmadı. Bu dönem­de sanayi çoğu levantenlerin olan işletmelerde tarımsal ürünleri dış­satıma hazırlayıcı bir nitelik taşı­maktaydı. 1830’iu yıllara gelindiğin­de sanayi ürünlerinin fiyat artışı, tarım ürünlerinin fiyat artışının ge­risinde kalınca İzmir, bundan olum­suz yönde etkilendi. Artık Türkiye’