Kaba Parça ve Çubuk Malzemenin İşlenmek tçin Hazırlanması
Doğrultma: Çubuk malzeme veya kaba parçalardaki eğrilikler sıcak veya soğuk doğrultma işlemleri ile doğrultulurlar. Bu işlem, bir doğrultma ve ölçü düzeltme makinasmda, bir mekanik çekiçte, veya bir eksantirik doğrultma presinde yapılabilir. Bazan hidrolik -presler veya vidalı el presleri de kullanılır. *
Kaba parça veya çubuk malzeme sadece işlenmeden önce değil; metalin dış tabakala-rımn kaldınlması sırasında ortaya çıkan kalıcı iç gerilimlerin olma» halinde, ilk kaba işlemeden sonra da doğrultulmalıdır. Bu gerilimler, kaba malzemenin ekseninin bozulmasına veya burulmasına neden olurlar. %
Herhangi bir kalınlıktaki rulo saç veya jplaka; doğrultma merdanelerinde soğuk olarak, bir plaka üzerinde yerel ı&tma ile doğrultula bilecekleri gibi aynı metotlarla doğrudan doğruya monte edildikleri yerlerde de doğrultulabilirler. 1
Tablo 10 da çeşitli hassasiyet dereceleri için yararlanılacak çeşitli doğrultma olanakları listelenmiştir. Buradaki hassasiyet, doğrultulduktan sonraki haliyle kaba parça veya pro-‘fil malzemenin her metresi için izin verilebilecek kalıcı eğrilik miktarını belirtmektedir.
Kesme. Bir kural olarak haddelenmiş malzeme, imalâtçının atölyesine çubuklar, rulolar, levhalar veya şeritler Jıalinde gelir. Kullanılmadan öncehaddelenmiş malzeme istenilen boylara kesilir ve doğrultulur.
Plâka veya enli şerit halindeki malzeme, bitmiş parçanın yapılabileceği ölçülerde kaba parça veya şeritler halinde kesilir. Metalin optimum düzenlenmesi yani en az fireye göre düzenlenmesi, şerit üzerinde dış marka çizgilerinin aralarındaki genişlik çok az olacak şekilde yerleştirilmelerini sağladığı gibi daha sonraki zımbalama (veya baskı işlem) işleminin nasıl yapılacağını da belirlemiş ,olur. Preslerde şeritlerden kaba parça çıkarılışını gösteren ‘ örnekler şekil 42 de verilmiştir.
Şeritlerden zımba usulüyle kaba, parça (pul) çıkartırken aralarda kuşaklar bırakılması yararlı olur. Böyiece, parça daha temiz kesildiği gibi parça üzerindeki çapak ve çarpıklıklar
da önlenmiş olur. Sadece, pulda hassasiyet ve düzgün yüzeyli bir kenar aranmaması halinde pullar arasında kuşak bırakmaksızın zımbalama yapılabilir. Ara kuşakların genişliği genellikle metal kalınlığının bir veya iki katı olarak alınır. Bu genişlik ziyan edilen metal mikta-nnı etkilediğinden olabildiği kadar küçük tutulmalıdır. (Bu genişlikler için de standrtlar yapılmıştır).
Kayıp metal yiizdesi, atılan kısmın (zımbalandıktan sonra ortada kalan iskeletin) alanının, şeridin zımbalanmadan önceki alanına oranıdır.
Kesme çeşitli aletlerde yapılır. Zımba, makas ve çubuklu kesiciler 25 mm kalınlığa kadar olan levha ye şeritlerin kesintinde kullanılırlar. Giyotin ve dairesel kesme makası 40 mm ye kadar kalınlıklar için kullanılırlar.
İnce haddelenmiş malzeme, dairesel kesme makası ve oyma makinalannda kesilir.
O ksi asetilen ve oksijenle alevli kesme (şaloma kesmesi) 5 y 10 mm kalınlıklar arasındaki malzemelerde uygulanır. 100 mm nin üzerindeki (450 mm ye kadar) kalınlıklar için toz alevli (flaks-oksijen) kesim yapılır. ‘
Çok sert malzemelerden kaba parça çıkardınken zımparalı kesme diskleri kullandır veya makinalann elektrolitik düzenle desteklenmiş kesme sistemlerinden yahut bunlann dışında elektrik-deşarj makinalaruıdan yararlandır.
Aynca yüksek mukavemetli malzemelerin kesilmesi için çok gelişmiş bir metot daha
vardır. Bu metotda dairesel testere sürtünme bıçağı 100 m/san. ye kadar yüksek çevresel hızda çalıştırılmaktadır. Sürtünmenin sonucu olarak metalin kesilen bölgesi 1000°C a kadar ı ısıtılarak erir ve döner disk tarafından ana gövdeden ayrılarak kesilmiş dur., ■
Haddelenmiş malzemeler aynı zamanda preslerde, demir kesme ma&inalannda dairesel veya düz ağızlı testereler takılmış kesme makinalannda, kesme kalemi takılmış tornalarda, yank açma bıçaklan takılmış frezelerde de kesilirler.
veuugm geurçugii *eMue meıoauna ve metaıın Kaıııuıgma bağlıdır. Örneğin 20-30 mm çapındaki çubuk malzemenin bir kesme kalemi ile tornada kesilişinde kesim genişliği 3 mm dir; oysa frezede yank açma testeresi kullanılırsa bu çentik genişliği sadece 2 mm dir. Yine 20-30 mm çapında çubuk malzeme kesilirken çentik genişliği dairesel testerede 4 mm, şerit testerede 1,5 mm ve demir kesme makinasmda 2,5 mm, zımparalı kesme diskinde 2 mm elektrolitik kesme düzeninde 1,5 mm dir, – (
Kaba parça ve çubuk malzemenin merkezlenmesi. Döner gövdeli cisimlerin dış yüzey* lerini torna ederken, bir çok operasyoniçin yerleştirme temel elemanı, punta delikleridir. Bunlar sadece torna etmek, diş çekmek, taşlamak vb. için kullanılmakla kalmayıp aynı zamanda doğrultma ve kontrol amacıyla da kullanılırlar. Punta deliğinin şekli ve pozisyonu, işleme hassasiyetini etkiler. Bu nedenle puntalar arasında işlenen bir parçanın hassasiyeti, uygun şekilde merkezlemeye ve iş parçasındaki punta deliklerinin, tezgah puntala-nna tam olarak oturup oturmadığına bağlıdır. Merkezleme punta deliklerinin şekil ve ölçüleri SSCB standardı GOST 3725 te üç tip üzerinden verilmiştir. Çok-genel olan A tipinde
60° lık bir koniklik vardır (çok ağır iş parçalan torna edilirken bu açı bazan 75°, 90° dereceye hatta daha da yukan çıkarabilir). B tipinde punta koniğinin bozulmasını önlemek ve aynca iş parçasının ucuna alın tornası yapılması olanağını sağlamak için konik kmnra –
bitiminde 120° lik bir pah kırılmıştır. C tipinin ise içine diş çekilmiş böylece ağır malzemenin dişli bir kanca ile taşınması olanağı sağlanmıştır.
Kaba parçalar ve profil malzemeler; motorlu tornalarda, revolver tornalarda.matkap tezgahlannda, bunlarla birlikte tek amaçlı bir veya iki yönlü merkezleyen makinalardan merkezlenirler. Punta deliği yapmak için ya ayn ayn delik ve havşa matkaptan kullandır veya birleşik delik ve havşa matkabı kullanılır.’
Döküm ve dövme patçalarm işlem için ön hazırlığı, curuflann, çapakların, yanıklan, doldurma ağızlanmn, katlanmalann temizlenmesi şeklinde yapdır.
Dökümlerin temizliği ve çapaklarının giderilmesi, zımpara taşlan ile.olur. Ç0k büyük dövme ve döküm parçalarda ise temizilk basınçlı hava ile çalışan keski ’kalemleri ve taşma-, bilir el zımpara taşlan (spiral) ile yapdır. > ■ ■
Aynı zamanda döner tel fırçalar ve püskürtme makinalan (basınçlı hava ile döküm ürerine saçma veya kum taneleri püskürten makina) ile de yüzey temizliği yapılır.
Küçük döküm parçalarHgenellikle zımpara dolaplarında (tambur) temizlenirler. Çok sık kullandan metotlardan birisi de sıvı püskürtme dir. Yüksek hızla akabilen sıvı yüksek basınçta temizlenecek yüzey üzerine püskürtülür, bu sıvı su, soda’, kül ve zımpara tozu karışımı halindedir.
Bazı tip kaba parçalara (yüksek karbonlu çelikten (C> 0,5 %) dövme parçalar, demir ve çelik dökümler), metalin iç yapışım düzeltmek, işlenehilirliğîni arttırmak için ısd işlemler (tavlama ve normaiizasyon) de uygulanır.
