KALIP ve BAĞLAMA APARATI DİZAYNININ ESASLARI

KALIP ve BAĞLAMA APARATI DİZAYNININ ESASLARI

Bir kahp veya bağlama aparatını dizayn edebilmek için şu önbilgilerve bilgi kaynaklan gereklidir: (1) kaba parça ve bitmiş iş parçasının uygulama resimleri ve kontrol şarttan, (2) iş parçasının yapılmakta olan ve daha önceki operasyonlanileilgili operasyon şemalan (e-ğer kahp veya bağlama aparatı bir ara operasyon için dizayn ediliyorsa), (3) verilen iş par-çasıniişlemek için bir işlem formu (veya imalât işlemini açıklayan form). Bu formda; operasyonların sıralan ve neleri kapsadıktan , yardımcı temel elemanlan, kullanılacak takım tezgahlan ve kesici takımlar, kesme hızlan, ilerleme hızı ve kesme derinliği; iş parçasının yüklenmesi, kenetlenmesi ve sökülüp alınması için harcanan hazırlık sürelerini de ayn ayn gösteren parça başına düşen standart işleme zamanı (dizayn edilmiş standart süre) belirtilir, (4) takım tezgahı kalıp ve bağlama aparatlarının parça veya üniteleri için standartlar ve bunların yanında standart kahp ve bağlama aparatı dizaynında kullanılan el kitaplan. Bir kahp veya bağiama aparatı resmi hazırlanırken, dizayn mühendisi; yerleştirme elemanlarının en uygun dizaynlannı ve ebatlarını seçer, gerekli kenetleme kuvvetini saptar ve bundan sonra da kenetleme elemanlarının çeşit ve ebat seçimlerini yapar. Bütün bunlardan sonra da kılavuzlama elemanlarının ebatlarını saptar, parçaların imalât ve montajlan için gerekli toleranslan koyarak kahp veya bağlama aparatının genel düzenlemesini yapar. Kahp ve bağlama aparatı dizaynı, işlem planlaması çalışmalan ile birlikte yürütülmelidir, çünkü, bu planlama; temel elemahlann seçimini, her operasyon için gerekli işleme ebat ve toleranslarının, işleme operasyonlarının sıralandınima&mı kapsamaktadır. Bu aşamada işlem mühendisi ; operasyon kapsamına, yani operasyonun içerisinde nelerin .bulunacağına kesinlikle karar verir, iş parçasının nasıl yerleştirileceğini ye kenetleneceğini gösteren standart süreyi saptar, kullanılacak kesici takımı ve takım tezgahının tip ve modelini seçer. ‘ Bunlann yanında monte edilecek kahp veya bağlama aparatının ölçülerinin takım tezgahı ölçülerine (tabla ölçüleri, T kanaDaruun ölçüleri ve düzenleniş şekilleri, tabladan kafaya olan minimum uzafetyk, iş mili deliği çapı vi>.) uygunluğu ile makinanın genel şartlan-nın bilinmesi gerekir. Kahp veya bağlama ¡aparatının dizaynı eldeki üretim otanaklanna ve üretim hacmine göre seçilir. Bu’ aşamada çözülmesi gereken problemlerden biri de, kahp ve bağlama şparatının en çok aşınma etkisinde kalan parçalarının değiştirilir tipte olup, obna-yacağınm kararlaşttalmaşıdır. Kalıp ve bağlama aparatı dizaynında genellikel izlenen yolun ilk adımı, yerleşiirinedii-zeniyle ilgili bütün problemleri ortadan kaldırmaktır. Yerleştirme teme] mel yüzeylerin hassasiyetleri ve yüzey kaliteleri bilinmelidir. Bunun yanında yerleştirme elemanlarının tiplerini, genel yerleşim düzenlerini belirlemek gerekir. Kesme şartlatma göre (kesme ve ilerleme hızı, kesme derinliği) kesme kuvvetleri hesaplandıktan sonra, kenetleme kuvvetlerinin etkime noktalarının ve şiddetlerinin saptanması gerekir. İş parçasının kenetlenme ve çözülmesi için planlanan zamanın ışığı altında kalıp veya bağlama aparatının tipi (tek veya çok parça için ohıp olmadığı ), iş parçasının şekli ve hassasiyeti, istenilen ölçülendirme yapılır. Aynı zamanda kılavuzlama elemanlarının tipini ve ebatian ile birlikte kesici takımm pozisyonunu kontrol edecek elemanlar da saptanır. ■ ■ ■■■ ‘ Bundan sonra gerekli yardımcı aletler seçilir. Bu yardımcı aletler, iş parçasının ağırlığına ve tipine aynı zamanda, istenilen işleme hassasiyetine göre dizayn edilip ölçiilendiıilir-ler. Bu iş için yürürlükteki standartlar kullanılır. Dizayn mühendisi, montaj teknik resmini hazırlamak için iş parçasının çeşitli görünüş ve izdüşümlerini çizer. Görünüş sayısı parçanın ne ölçüde kanpaşık olduğuna bağlıdır. înce veya kesik kesik çizgilerle çizilen görünüş resimlerini, kahp veya bağlama aparatı projesinde birbirlerinden ayırabilmek için aralarında yeterli boşluklar bırakılmalıdır. Bundan sonra sırası gelen kalıp veya bağlama aparatı elemanı çizilir. Gerektiği yerde de bu elemanlar iş parçasının etrafına çizilebilirler, önce yerleştirme elemanlan daha sonra da sırasıyla kenetleme ejemanlan, kılavuz elemanlar ve yardıma elamanlar çizilir. Son olarak da diğer biitiin elemanlan bir arada tutan bir ünite halinde kahp veya bağlama aparta gövdesi iş parçasını saran bir kılıf şeklinde çizilir. Montaj resminde genellikle toplam ölçülerle kahp ve bağlama aparatının montajında dikkat edilmesi gereken ölçüler verilir. Bu montaj resmi, b&tiin montaj şartlarını yerine getirecek şekilde hazırlanır. Montaj resmi veya parça resimleri yapılırken, toleranslar ölçülere göte verilirler. İstenilen hassasiyete göre ölçüler üç gruba ayrılabilirler; Birinci grupta işleme hassasiyetim doğrudan etkileyen eklemler ve eşlenik yüzeylerin hassasiyeti ele alınır (örneğin, delme burçları arasındaki merkezden merkeze uzaklık gibi). Bu ölçülerdeki hatalar iş parçası üzerindeki deliklerin merkezden merkeze olan uzaklıklarının hassasiyetini etkiler. Yerleştirme elemanlan ile ilgili ölçüler de bu gruba girerler. Bunlann hassasiyetleri Iş parçasmın kalıp veya bağlama aparatı içerisindeki pozisyonunun ne ölçüde sıhhatli olduğunu gösterir. İkinci gruba işleme hassasiyetini etkilemeyen ölçüler girer (ömeğin; kenetleıne elemanlarının, parça çıkartma elemanlarının i yardımcı elemanlarının mafsal ölçüleri gibi), üçüncü gruba işlenmiş veya kaba.olarakbırakılmışaçık* güzeyler girmektedirr. Birinci gruptaki ölçülerin toleranslan, verilen iş parçası için öngörülen toleransın 1/3 ve 1/2 d kadardır. İkinci gruptaki ölçülerin toleranslan, mafsalın yapısına ve çalışma koşullarına göre verilir. Bunlar genellikle 2. ve 3. hassasiyet grubundaki toleranslara uygundurlar. Açık yüzeylerin ölçülerinin toleranslan işlenmiş yikeyfer için 7., kaba yüzeyler için 9. hassasiyet derecesindedirler. * Açık yüzey : Makina veya mekanizmanın çatışmasına* etki etmeyen, üzerinde bir parça çalışmayan yüzey. ÇJi. Akb ‘kfi^riyerine formülde, özelolarakyapılan kalıp veyahagı«ma aparatının verilen bir parçanın imalâtı için kaç yıl site ile kullanılacağı yazılır. Eğer üretim sürekli tipten ise Akb, batit katap ve bağlama aparatları için 2 yıl, orta karmaşıklıkta olanlar için 3 yıl. ve çok karmaşık olanlar için 4 *v 5 yıl olarak alınır. Ekb değeri % 20 olarak alınır. ünivereal—modüler kalıp ve bağlama aparatlarında, ünivenai-ayarianabilir kalıp ve bağlama aparatlarının ekonomik hesaplan yukarıda verilenlerden farklıdır, çünkü; bunlar yeni düzenlemeler yapmak için defalarca sökülüp takılırlar ve yapılış şekillerinin gösterdiği Özellik nedeniyle masraftan dafarkhdir. Bir üniversai—modüler kalıp veya bağlama aparatının senelik masrafı BtiûKR ?öyledir: ‘ EÜMKB ** Al +~+ A3F D• burada Aj, Aş ve Aş : Değişmez üretim şartlarına bağh harcamalardır. Bunlar her fabri-\ kada aynı üretim hacmi ve. aynı üniversai modüler kalıp ve bağlama \ aparatı takımı içiıi hemen hemen sabittir. (Bu masraflar şöyle özet- , )’ lenebilir; A1, yardımcı malzeme ve takımların masraftan; A 2,iini- veısal modüler kalıp ve bağlama aparatı elemanlan için amortisman masrafı, desinatörlerin fazla mesai ücretleri de dahil olmak üzere toplam ücretleri ve genel giderler, Aş, üniversai modtflerkahp veya bağlama aparatının tek bir montajı- için yapılan ve kendin ile ilgili genel gider payını da kapsayan masraf: ( Aj = 3, A 2 =*5000^30000 VeA3 = 5 ~ 50) Df : üniversai modüler kalıp ve bağlama aparatlarının bir yıl içerisinde yapılan (Tekrar» / lanmalar burada dikkate alınmaz) yeni düzenleme sayısı = 500 ‘v 5000) ‘ F : Frekans (Aynı düzenlemenin bir senede tekrarianma—monte edilme sayısı); F aynı parça yığınının bir yılda işlenme sayısına eşittir. . üm ■ * ■ ■■ ■ • . ■ ■ F – —2L = 1 ^ 24 , x burada* yığındaki parçasayıum göstermektedir. Yukarıdaki formülden de açıkça göriOdüğü gibi üniverseli modüler kahp ve bağlama a-paw»H«nmn tek Ur düzenleme için senelik masrafları esas olarak Dg ve F değişkenlerine .bağlıdır. Eğer sadece Ur kaç düzenlemeye gereksinme duyuluyor ise çok genişbir üniversai Bullar it»hp ve bağlama aparan takımı kullanmak, verimli Ur uygulama olmayacaktır, çQnkU;aytı ayn boyutlardaki her üniversai moduier kalıp ve bağlama aparatı takınunm Ur optimum düzenleme saymH, vardır. Verilen takımla daha fazla sayıda düzenleme yapmak ya çok ğ üç tür veya olanaksızdır, bunun yanında optimum sayının altında montaj yapılma- . sı d» ekonomik değildir. Optimum sayının üzerinde düzenleme yapılması her düzenleme bayma düşen masrafın azalmasını çok az etkiler, üniversal modüler kşlıp w bağlama aparatı düzenlemeleri için senelik ortalama masraflar şöyledir; Dg : 3500 ve FA için 155 ruble ( TL.) D( ’,4000 için 148 rubİe ( TL.). Bir üniversal-ayarianabilir kalıp veya bağlama aparatında değiştirilebilir düzenleme sayısı m ise bu kalıp veya bağlama aparatının senelik masrafı; kalıp veya bağlama aparata iiniveısal parçalarının masrafları ile, yapılan m adet düzenlemenin masrafları toplamına eşittir. Değiştirilebilir takımları belli bir sıraya göre çeşitli düzenlemelerde monte ederek, üni-versal—ayarlanabilir kalıp veya bağlama aparatının farklı bir düzenlenme (modifikasyon) serisi elde edilebilir.. Böylece m adet farklı iş parçasını işleme ve/veya farklı operasyonu gerçekleştirme olanağı sağlanır. Buna göre, tek bir iş parçasını işlemek ve/veya operasyonu gerçekleştirmek için (yani üniversal—ayarlanabilir kalıp veya bağlama aparatının tek bir dü- s zenlenmesi için) yapılacak harcama, değişik düzenleme serisinin (m adet) toplamı içinyapı- lacak harcamanm—i kadardır. m Üniversal—ayarlanabilir kalıp veya bağlama aparatlarının masraf kat sayısı sıfır olarak alınabilir çünkü atölyede standart ünitelerin dizayn edilmeleri için herhangi bir harcama yapılmamaktadır- Aşınma kat sayısı (Amortismana esas »iman değer) sadece üniversal ayarlanabilir kalıp veya bağlama aparatının aşınmasına bağlıdır. Değiştirilebilir takımlar veözel kalıp ve bağlama aparatları için masraf kat sayısı, aynı zamanda, verilen parçanın atölyede imal edilmesi için geçen süreye de bağlıdır. Üniversal—ayarlanabilir kabp veya bağlama aparatının bir düzenlemesini donatmak için . yapılacak senelik masraf şöyledir:Bu formül esas alınarak her bir üniversal kalıp veya bağlama aparatında donanım düzenlemesi sayısına göze masrafların (E iyA KR) bir grafiği çizilebilir. Senelik masraflar bir hiperbol eğrisi boyunca değişir, donanım düzenleme sayısı azaldıkça masraf artar, donanım düzenleme şekli sayısı sonsuza yaklaştıkça bir üniversal—ayarlanabilir kalıp veya bağlama aparatı için masraf da sıfır olur. Her bir temel üniversal—ayarlanabilir kalıp veya bağlama aparata için değiştirilebilir do-‘ nanım düzenlemesi sayısı m üretim hacmi ile ters orantılıdır, üretim hami ne kadar büyük «dursa her parçanın işlenecek miktarı o ölçüde çok olur ve toplam miktarın, işlenmedi de o kadar uzun zaman alır. Buradan, üniversal—ayarlanabilir kalıp veya bağlama aparatı için daha az değiştirilebilir donanım düzeni meydana getirilebüeceği anlaşılmaktadır. Buna göre’ m değerindeki bir azalma; üretim hacminin, üniversal—ayarlanabilir tip yerine özel kalıp veya bağlama aparatlarının kullanılmasını daha hesaplı hale getirecek kadar artmasına neden olmaktadır.