KANADA
Yüzölçümü bakımından Rusya’dan sonra dünyanın ikinci büyük ülkesi olan Kanada, Atlantik Okyanusu kıyılarından Pasifik Okyanusu kıyılarına kadar 5 000 km uzanır. Uçsuz bucaksızlığıyla ve doğal alanlarıyla dikkatleri çeken bu sert iklimli ülke, yine de dört yüzyılı aşkın bir süredir göçmenleri cezbetmektedir. Zaten az olan nüfusun (Amerika Birleşik Devletleri’nin yaklaşık onda biri) dörtte üçünden fazlası, güney sının boyunca, «Asıl Kanada» olarak adlandırılan bölgede toplanmıştır.
—i
Yüzöl.: 9 970 610 km2 Nüfus: 30 300 000 [1997].
Nüfus yoğunluğu: 3,03 kişi/km2
Federal başkent: Ottawa (1 030 500 nüf.) [195
Resmî dil: İngilizce, Fransızca
Din: Katolik % 46,5, Protestan % 41,2, Ortodc
1,2, Müslüman % 0,4 [1981]
Millî bayram: 1 Temmuz (1867’de Kanada Koı ruluş yıldönümü)
Para birimi: Kanada dolan (CAD) [1 Kanada dı
I
KAlv
Canac UIusl
Hükümet ve yönetim Anayasa: 1982 tarihli «Kanada Yasası»na göre ] ler Topluluğu üyesi bağımsız federal bir devletti Kurumlar: Parlamento, Senato’dan (75 yaşma lı ve 5 yıllığına seçilen Avam Kamarası’ndan (282 i (Parlamento’daki çoğunluk partisinin başkam) Pe rumludur; bir genel vali, Ingiltere tacını temsil eı Yönetim birimleri; 10 eyalet; 2 federal toprak
Ekonomi GSMH: 569,899 milyar dolar [1996]
Kişi başına GSMH: 19 019 dolar [1996] İthalat: 183,97 milyar dolar [1997]
İhracat; 199,19 milyar dolar [1997]
Eğitim ve sağlık Okuryazarlık oranı: yetişkin nüfusun % 95’i [ Ortalama ömür: kadın 82, erkek 76 [1996] Çocuk ölüm oram: %a 7 [1996]
Uçsuz bucaksızlık, Kanada’nın temel özelliğidir: mekânın, ormanlann uçsuz bucaksızlığı, Alaska petrol alanlarını Alberta ve Ontario’daki rafinerilere bağlayan petrol boruhattının ortaya koyduğu gibi, çalışmalann da dev boyutlarda olmasını gerektirir.
İÇİNDEKİLER
FİZİKÎ coğrafya BEŞERÎ VE İKTİSADÎ COĞRAFYA TARİH
DEVLET VE KURUMLAR TOPLUM KÜLTÜR VE MEDENİYET
Kanada, kuzeye doğru, Kuzey Kutup dairesinin 1 850 km ötesine uzanır. Güney sınırı büyük bölümüyle kuzey paralelinden geçer. Zengin doğal kaynakların ve enerji kaynaklarının yam sıra verimli topraklara da sahip olan Kanada, muazzam bir ekonomik potansiyele sahiptir. Gelişim tarihi, genellikle üç teknolojik dönemle özetlenir: orman ve yelkenli gemi işletmeciliği dönemi (1600-1850), demir, demiryolları ve buharlı gemi dönemi (1850-1930); 1930’dan bu yana da otomobil ve elektrik dönemi.
Konfederasyon içinde kültürel bir mozaiğin bulunması, Kanada kimliğine ilişkin her türlü tanımlama çabasını karmaşıklaştır-makta ve temel bir sorunu ortaya çıkarmaktadır: dil bakımından İngilizce ve Fransızcanın oluşturduğu ikili bir temel üzerinde, türdeş olmayan bir nüfustan türdeş bir bütün nasıl yaratılabilir?
1867 Yasası’ndan bu yana konfederal bir devlet olan Kanada, bazen dağılacak gibi olur. Oysa Irokuaca bir ad olan Kanada, «topluluk» anlamına gelir.
FİZİKÎ COĞRAFYA
İlk bakışta, Kanada yalın bir fizikî yapı gösterir: doğuda, yaşlı ve aşınmış Apalaşlar ile Saint Lavvrence vadisinin alçak toprakları egemendir; ortada, iç ovalar uzanır; batıda sıradağlar yükselir; kuzeyde Hudson Körfezi’ni merkez alan Kanada kalkanı ve Ark-tika takımada topluluğu uzanır. Ülke topraklarının genişliğinden kaynaklanan biyoiklimsel çelişkilere rağmen (ormanlardan [tarım alanlarından yedi kat daha geniş olan 453 milyon hektarlık bir alan] çayırlıklara ve tundraya kadar) altı coğrafî bölge, «kuzeyli» niteliğiyle belirginlik kazanır.
Yüzey şekilleri ve jeoloji
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Apa] uzantısı olan Apalaşlar bölgesi, ülkenin ar örter (New Brunsvvick, Nova Scotia, Prir Nevvfoundland). Bu eski jeolojik oluşum al rı kesen dar vadi görünümlerinin çeşitlili Gaspe yarımadasında, Jacques-Cartier Dağ sekliğe ulaşır.
Laurent Dağları’nın (Ouebec ile Montreal seklikte tepelerinin (800 – 1 000 m) egemen beli bir ırmak ekseni olan Saint Lavvrence ler’den ırmak ağızlarına kadar, Kanada nü, fazlasını barındırır.
Amerika Birleşik Devletleri’nin Büyük uzantısı olan iç ovalar (Prairie), Kanada’nın y nitoba, Saskatchewan, Alberta) kaplar. More zul gölleri çökeltileri, burada yalnızca ırmak ■ tekdüze bir engebe oluşturur.
Batı sıradağları (Kanada’nın % 16’sı), ’ sı’ndan Yukon Toprakları’na ve Alberta sınırı yüksek tepeli karmaşık dağ sistemi (Alaska s Dağları’nda Logan tepesiyle en yüksek nokta üç bütüne ayrılır: Kayalık Dağlar (Robson D; dağ sıraları ve vadilerle kesilen iç yaylalar; d; batı sıradağları (VVaddington Dağı’nda 3 99′ çevresinde, kısa Pasifik Okyanusu kıyı bölge ve yer yer fiyordlarla kesilir.
Buzulların aşındırdığı prekambriyen kay; niş bir havza olan Kanada kalkanı (veya . Labrador’dan (1 000 m’den yüksek olan) ve larmdan başka ülkenin yarısına yakın bir bc Ouebec, Ontario ve Manitoba eyaletlerimr sar. Ortada, buzulların yıl boyu ancak üç a Körfezi çukurluğuna doğru alçalır. Arktik; kutup bölgesi adaları, Kanada’nın on ikid Buzullarla ve sürekli karlarla örtülü bu ac nokta, 2 604 m’ye ulaşır (Ellesmere Adası) adalar, genellikle aşağı Arktika yaylaları ve adlandırılır. Bu bölgenin sürekli donmuş top şullarını güçleştirir.
anusu’nun dolaysız etkisi altında olan İngiliz Ko-in geçen yazları (16-18 °C) ve ılık geçen kışlarıyla in en ılıman iklimine sahiptir. İç ovalar, çarpıcı ısı kara ikliminin etkisi altındadır; uzun süren kışlar rnıa sıcaklıklar -20 °C ile -15 °C arasında oynarken, :1ar sırasında 18-20 °C arasında değişir. Saint Law-SöUer ekseni ve Apalaşlar bölgesinde de Labrador tısının serinlettiği kara iklimi egemendir. Ocak ayı maları, doğuda -10 °C ve Ontario Yarımadası’nda ve sıcak geçen yazlar 20 °C dolayında ortalamay-r. Pasifik Okyanusu’ndan gelen nemli hava, yüksek nak için yükselerek Batı Kanada’yı en fazla yağış umuna getirir; yağışlar yer yer 5 000 mm’ye ulaşırlar da 1 500 mm ile 2 500 mm arasında değişir, n sık görülen biçimi olan kar, Kayalık Dağlar’ın do-üç veya altı ayı boyunca yerde kalır. Kuzey, en sert iklimi) açıktır; kışlar uzun ve çok soğuktur, ortala-lıkları hiçbir zaman 10 °C’yi bulmaz. Ouebec ve ;uzeyinde kimi küçük farklılıklarla birlikte, yağışlar ortamın da Batı Arktika’dan daha nemli olmasına ılın altı ayından daha uzun bir süre yerde kalır.
e akarsular
akarsular, Kanada yüzölçümünün yüzde 7,6’sını ika Birleşik Devletleri’yle paylaşılmış olan Büyük peg Gölü, Büyük Esir Gölü ve Büyük Ayı göllerinin :niş su alanlarını oluşturur. Saint Lawrence Neh-or Gölü’ne dökülen Saint Louis bu ırmağın üst par-abul edildiğinde toplam uzunluk 3 800 km’dir), /ana 30 000 tonluk gemiler çalışabilmektedir ve bu c Okyanusu’nu Superior Gölü’ne bağlar, drografik havza Hudson Körfezi’dir (400 000 km2), felson nehirleri buraya dökülür; Saskatchevvan Neh-■lehri VVinnipeg Gölü’nde birbirine kavuşur. 1,8 mil-ekarelik bir alana yayılan Arktika havzası, Kana-n nehri olan Mackenzie (4 600 km) ve bunun Beau-; dökülen en büyük kolu (Peace Nehri) tarafından ifik okyanusu havzası (1,1 milyon km2), Fraser Neh-ia ve Yukon nehirlerinin yukarı havzalarını kapsar.
e flora
praklı ormanlar ve karma ormanlar (kozalaklılar ve aklilar) batıda, Saint Lawrence bölgesinde, Büyük îalaşlar’da yetişir; kuzey kutbu ormanları (tayga) ıd’dan Alaska’ya kadar kuzey bölgesinde yaygın-kyanusu kıyısındaki ormanlar daha nemlidir; Kaya-steklerinde sekoyalardan oluşmuş güzel uluağaç or-elir. En yaygın ağaç türleri, doğuda akçaağaç, kutup ı bodur kara veya beyaz çam ağaçlarıyla huş ağaç-;v duglas çamları ve Jarmızı sedir ağaçlarıdır. Bu or-çeşitli hayvan türleri yaşar: dağkeçisi, geyik, sincap rde kunduz, ayı ve Kanada vaşağı, lar merkez ovaların güney kesimlerini kaplar. Son li olan karatopraklada (çemozem), uzun bir dönem ladığı otların yerini buğday almıştır, e çıplak toprakların bitki örtüsü tundra, üçüncü bü-:üsünü oluşturur. Sert koşullardan en az etkilenen /erel koşulların elverdiği ölçüde, yalnızca bodur yosunları, likenler ve ot öbekleri yetişir. İnsanların : pek fazla elverişli olmayan bu bölge, kutup ayıla-a geyiklerinin, misk sığırlarının, tilkilerin, kurtların aşama alanıdır.
YÖNETİM BİR MLERİ
Yüzölçümü Nüfus
raklar Merkezler (km2) (1991)
Edmonton 661 190 2 545 553
nbiyası Victoria 947 800 3 282 061
VVinnipeg 649 950 1 091 942
vick Fredericton 73 440 723 900
nd Saint-Jean 405 720 568 474
Halifax 54 490 899 942
Toronto 1 068 580 10 084 885
rd Adası Charlottetown 5 660 129 765
Ouebec 1 540 680 6 895 963
an Regina 625 330 988 928
ıraklar
’oprakları Yellovvknife 3 426 320 57 649
akları Whitehorse 483 450 27 797
BEŞERÎ VE İKTİSADÎ COĞRAFYA
Kanada’da, özgünlüklerini korumayı başarabilmiş çeşitli etnik gruplar yaşar. Amerika Birleşik Devletleri’nden farklı olarak, burada melting-p’ot’tan (kültürlerin kaynaşmasından ortaya çıkan «pota») değil, dil ve kültür çeşitliliğinden söz edilebilir. Türkiye’den on üç kat daha büyük olan Kanada’da, neredeyse bomboş olan kuzey bölgeleri ile nüfusun ve faaliyetlerin yoğunluğu nedeniyle genellikle Main Street («ana cadde») olarak nitelendirilen Montreal-Toron-to-Vancouver ekseni arasında çarpıcı karşıdıklara tanık olunur.
Nüfus
AvrupalIlardan çok önce Amerika yerlileri (Kızılderililer) ve İnuitler (Eskimolar) Kanada’nın ilk nüfusunu oluşturdu. Kabile ve konfederasyon halinde bir araya gelen Amerika yerlilerinin (Hu-ronlar, Algonkinler, İrokualar) nüfusu, AvrupalIların gelişi sırasında 300 000’i aşmıyordu; savaşlar ve hastalıklar bunları kırıp geçirdi (XX. yy’ın başında 100 000 kişiden daha az kalmışlardı) ama
o dönemden bu yana artarak 1986’da nüfusları 320 000’e ulaştı. Bununla birlikte, yalnızca kuzeyde (Kuzeybatı topraklarında ve Yukon’da) Avrupalılar tarafından toplandıkları «barınma alanla-n»nda (rezervler), nüfus içinde dikkate değer bir orana ulaştılar. Toplam nüfusunun dörtte biri Kanada’da yaşayan İnuitler, Arktika topraklarında oturur. Amerika yerlileri gibi giderek american way of life («Amerikan yaşam tarzı») içinde erimişlerdir. 1991 aralığında 350 000 km2’lik yeni bir toprak parçasının (Nunavut) kendilerine bırakılmasını Ottavva’ya kabul ettirdiler.
Bu yerli halkların yerini Avrupalılar; önce Fransızlar, ardından İn-gilizler aldı. XVI. – XVIII. yy’lar arasında Saint Lawrence vadisi boyunca ticaret merkezlerine, ileri konaklama yerlerine ilk yerleşenler Fransızlar oldu. Jacques Cartier’nin ilk keşif gezilerinden (1534-1535) Fransızlara ait topraklann İngilizlere bırakıldığı Paris Andaş-ması’na (1763) kadar geçen süre, Fransızların Avrupalı nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturduğu dönemdir. Nüfusun yaklaşık yüzde 26’sını oluşturan Fransız asıllı Kanadalılar (üçte ikisi Ouebec’te yaşar), özellikle Ouebec eyaletinde (nüfusun % 80’i) ve New Bruns-wick’te (nüfusun % 33’ü) dillerini ve kültürlerini korudular.
1763’ten sonra Fransızların yerini İngilizler aldı ve Amerikan Devrimi’nden sonra çok sayıda «kralcı İngiliz» Kanada’ya göçtü. Bunlar önce Atlantik Okyanusu kıyılarına, ardından Ontario ve İngiliz Kolombiyası’na yerleştiler.
XX. yy’ın başında, İtalyanlar, Ukraynalılar, Orta ve Doğu AvrupalI Yahudiler geldi. AvrupalIların göçünü İskandinavlar, HollandalIlar, PolonyalIlar ve Almanlar tamamladı, daha sonra bunların yerini Asyalılar ve Latin Amerikalılar aldı. Fransızca konuşanların (Ouebec) veya İngilizce konuşanların (Manitoba) çoğunlukta olduğu birçok eyalette, resmî ikidilliliğe karşı çıkılmaktadır.
Ontario (nüfusun % 36’sı), Ouebec (% 26) ve İngiliz Kolombiya-sı (% 11) en kalabalık eyaletlerdir. Nüfusun dörtte üçü şehirlerde yaşar (Prince Edvvard Adası’yla birlikte, bu oran % 40’a çıkar). Büyük metropoller arasında, Toronto (3,5 milyon nüf.), Montreal (3 milyon nüf.) ve Vancouver’m (1,3 milyon nüf.) önünde en fazla nüfusu ba-rındınr. Ottawa, Edmonton, Calgary, Winnipeg, Ouebec ve Hamil-ton metropolleri 500 000 -1 milyon arasında nüfusa sahiptir.
Ifancouver, hem Kanada’nın üçüncü büyük şehri, hem de Ingiliz Kolombiyası’nın en büyük şehridir. 1886’da Canadian Pacific Railway’in bu şehre ulaşması, o zamana kadar balıkçılıkla ve orman sanayii ile uğraşan bu küçük kıyı merkezinin gelişmesinde bir başlangıç olmuştur.
Ellesmere Adası, 1 500 km
uzunluğundadır; Kane Havzası ve Kennedy Boğazı’yia Gröniand’dan aynlır. Neredeyse adanın tümü buzullarla kaplıdır ve en yüksek noktası 3 000 m’yi bulur.
SANAYİ
(1992)
Metalürji
alüminyum çelik
dökme demir îmalat
binek arabası (otomobil) gazete kâğıdı hizmet arabası odun hamuru
MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI
(1992)
altın 1571
bakır 778 000 t
çinko (cevher) 1 312 000 t demir (cevher) 19 670 000 t doğalgaz 124,3 milyar m3 elektrik 501,5 milyar kWsa gümüş 1 128 t
kobalt 2 219 t
kurşun (cevher) 320 000 t linyit 33 047 000 t
nikel (cevher) 189 000 t petrol 93 322 000 t
potas (1990) 7 002 000 t
taşkömürü 32 316 000 t uranyum 9 385 t
BAŞLICA İHRACAT
(1991)
otomobil ve araç (yüzde)
parçalan 23,4
gazete kâğıdı 4,6
odun hamuru 4,3
ham petrol 3,9
kereste 3,7
buğday 2,4
alüminyum 2,1
doğalgaz 2
TARIM
(1992)
Ürünler ve üretim
(milyon ton)
arpa 10,92
buğday 28,87
çavdar 0,27
mısır 5;50
patates 2,85
soya 1,30
şekerpancarı 0,77
tomruk (1989) 155,47 milyon m
yulaf 2,82
Hayvancılık (milyon baş)
domuz 10,29
koyun 0,91
sığır 13,00
Balıkçılık 1 529 800 t
Maden cevheri üretiminde dünya beşincisi olan Kanada, bunlann büyük bölümünü, özellikle Amerika Birleşik Devletleri’ne satar.
değeri bakımından dünyada beşinci sırayı alır. Kanada kalkanı üzerinde birçok maden merkezi; nikel, bakır, çinko, altın, demir filizi; gümüş, magnezyum ve platin yatakları bulunur. Ayrıca, doğalgaz ve petrol (Alberta’da Leduc alanı), kükürt, kömür (% 90’ı açık madendir) ve potas (ovalar bölgesinde ve Kayalık Dağ-lar’ın eteklerinde) işletmeleri vardır. Sudan elde edilen elektriğin yüzde 45’i Ouebec’te James Körfezi’nden sağlanır; nükleer enerjinin toplam oranı yüzde 17’yi aşmaz.
Ormanların işletilmesi, çevre bölgelerde ekonomik gelişime olanak tanımıştır; kerestenin büyük bölümü, günümüzde kâğıt hamuru yapılan fabrikalarda kullanılır; Kanada, dünyanın en büyük kâğıt hamuru üreticisidir. Ülkede kullanılabilir orman alanlarının yaklaşık yarısını elinde bulunduran İngiliz Kolombiyası, işletme-koruma dengesi konusunda en duyarlı eyalettir.
Balıkçılık ve tarım
Göller ve akarsularla bütünlenen, Atlantik Okyanusu ve Pasifik Okyanusu kıyılarıyla iki büyük balıkçılık alanım elinde tutan Kanada, balık ve diğer deniz ürünlerinin üretiminde dünyanın en büyük ihracatçı ülkesidir: İngiliz Kolombiyası’ndan (en büyük balıkçılık eyaleti) somon, kıyı eyaletlerinden İstakoz ve deniz ürünleri (morina balığı) ihraç edilir.
XIX. yy’da, Kanada tarımı ilk Ouebec ve Ontario kolonilerinden başlayarak örgüdendi ve demiryollarının gelişmesiyle ovalar bölgesine yayıldı. Günümüzde ovalar bölgesinin Kanada tarımı içinde egemen bir konumu vardır; yarıdan çoğunun 400 hektardan daha büyük olduğu çiftliklerde, yalnız buğday ekimi (ekili alanların % 30’u) yapılır. Batı Kanada’daki sığır çiftlikleri daha da geniştir. Hayvancılık, sebze ve meyve ekimi yapılan Ontario, tarım geliri bakımından tarımcılığın daha geleneksel bir yapıyı koruduğu Ouebec ve kıyı eyaletlerinin önünde, birinci eyalettir.
Sanayi
1990’da faal nüfusun yüzde 25’inden fazlasını kapsayan sanayi, ülkenin ikinci büyük istihdam yaratıcı kesimidir; hizmet kesiminin (% 70) ardından gelir, ama tarım kesiminin çok önündedir (% 5).
Kanada ekonomisinin sanayi yapısı 1950’den bu yana baştan aşağı değişmiştir. Sudan üretilen elektriğin büyük oranda ihraç edilmesi, ulusal piyasanın büyümesi ve Amerika Birleşik Devlet-leri’nden sağlanan malî destek, modern ve dinamik bir ekonominin gerçekleştirilmesine olanak tanıdı. Ulaşım araçları (otomobil de dahil olmak üzere) ve makine sanayii, hava ve deniz ulaşım araçlarının yapımını da içeren bu sınaî gelişiminin en güzel örneklerini sergiler. İmalat sanayii ürünleri 1985’te ihraç değerinin yüzde 36’sını sunarken yirmi yıl önce bu oran yüzde 18,8’di. Sanayinin en büyük kesimi «asıl Kanada», bir başka deyişle Büyük Göller’i Saint Lavvrence’a bağlayan çizgi üstünde toplanmıştır. İngiliz Kolombiyası’nm gelişmesine rağmen Ontario ve Ouebec en büyük iki sanayi eyaleti olmayı sürdürmektedir.
Ticaret ve hizmetler
Hizmet kesimi (GSMH’nin % 64,6’sı) Kanada ekonomisinin en önemli öğesidir. 1976-1986 arasında, bu kesim yüzde 90’dan
fazla yeni iş olanağının yaratılmasını sağladı. Top rel, ticarî ve kişisel hizmetler (3,8 milyon çalışan) \ mi (2,1 milyon çalışan) bu alanın en büyük iki d< (Toronto), Ouebec (Montreal) ve İngiliz Kolomb uver) eyalederi, hizmet kesiminin en yoğun old bununla birlikte öteki eyaletler, bir federal yapının kamu yönetiminde dengeli bir dağılım sayesinde ı met kesimlerinde iyi bir donanıma sahiptir.
Altı farklı saat dilimine bölünmüş ülkede ulaş önem taşır. Karayolları yeterli bir hava ağıyla (aral; nada’nın da yer aldığı yedi büyük şirketin denetim likle mal taşınmasında etkili bir demiryolu ağıyla b Petrol boruhatları ovalar bölgesini Ontario’ya ve Qı
Millî parklarıyla (Banff ve Jasper gibi), geniş to ve metropolleriyle ün kazanmış olan Kanada, çok kabul eder; turisder arasında Amerika yurttaşları (/ çok daha fazladır) ve Japonlar Kanada’nın turizm s; de ettiği uluslararası gelirin yüzde 85-95’ini sağlar.
TARİH
Kanada, bir ekonomik güce dönüştüğü XX. y; Amerika Birleşik Devlederi ve Meksika ile bir yak girmiştir; bu yakınlaşma, Ouebec’teki ayrılıkçı g Amerika yerlilerinin ve İnuiderin son zamanlarda topraklarım «geri alma» isteklerinin daha açık o gösterdiği hassas bir siyasal bağlamda gerçekleşme
Amerika yerlileri ve İnuitler
1535’te Fransızlar Kanada’yı keşfettiklerinde, b uzun bir süredir yüz binlerce Amerika yerlisi ve İr taydı. 10 000 yıldan daha uzun bir süre önce Asya ilkel halklar, oraya buraya dağılmış, çoğu birbirleri) bileler halinde dağınık olarak varlıklarını sürdürüyc geliştirdiği ve geriye pek fazla maddî izin kalmadı; lerin yazıdan yoksun olması, geçmişlerine ilişkin h< girişimini güçleştirmektedir; avcılıkla ve balıkçılık! man da tarımla geçinen bu insanlar, Atlantik Okyar sifik Okyanusu’na kadar birçok kabileye ayrılmışla İrokualar, Montanyeler, Micmekler, Kriler ve İnuitl
Beyazların gelişi hastalıklara, kıyımlara, elkoym ka yerlisine göre toprak herkesin malıdır ve İdarî s nin hiçbir anlamı yoktur) ve isyanlara yol açtı: 18< Nehir ve 1885’te Kuzeybatı ayaklanmaları. XX. y ortaya çıkan hak istekleri, bu halkların derin hoşr ve atalarından gelen haklara, tarihlerine ve kültı gösterilmesi iradelerine tanıklık eder.
Fransız kolonisi
Bin yılına doğru Kızıl Eric’in oğlu Leif Erikson’un daha sonra da Venedikli Giovanni Caboto (1497) [İn ve Floransak Giovanni Verrazzano’nun (1525) [Fra: yolculuklarının ardından, Kanada’ya gerçek anlan olanlar, Fransızlardır. Jacques Cartier, önce 1535’te 1541’de iki kez Gaspe bölgesine I. François adına ayö giden kuzeybatı geçidini keşfetmek üzere yola çıka mici, Saint Lawrence Körfezi’nin Yeni Kıta’nın içlerir mağın ucunda yer aldığını ortaya koydu. Ama kolo masından söz edebilmek için onun yurttaşı Samuel ı Ouebec’i kurduğu 1608’i beklemek gerekecektir. Ric
_ ‘
Önde gelen lahıl üreticisi,
özellikle buğday ve arpa üreticisi olan Kanada’da 400 hektardan daha büyük çiftliklerin yandan fazlası batı bölgelerinde yer ahr.
eren Katolik Kilisesi’nin desteğiyle, bir Fransız rance [Yeni Fransa]) kuruldu, larına ilgi duyan Fransızların yerleşim birim-e kıyıları boyunca ve Acadia’da yoğunlaştı, ün nüfusu, güneydeki İngiliz sömürgelerine Ji: 1660’ta 3 000, 1685’te 10 000, 1734’te
000 Fransız bulunurken, geleceğin Amerika ide 1 milyonu aşkın İngiliz yaşıyordu. Yine de onların dinamizmini engellemedi; hem Okya-a, hem de kıtanın içlerine yönelen Acadialı göl bölgeleriyle yakın ilişkiler kurdular (dalga-balıkçılık). Fransa’ya, iç kesimlerde Amerika arı kürk, deri ve kereste gibi malları sattılar, rimleri, aslında birer kürk satış merkeziydi. Alt nin keşfedilmesi, yeni avcılık ve «kapan avcılı-lanak sağladı. Büyük Göller ve Ontario’ya (Bü-ucu için kullanılan, «güzel su» anlamına gelen s) giden yollar da böylece keşfedildi, inin Fransızlarca çevrilmesi ve iki ülkeyi Avru-ı getiren sürtüşmeler, Kuzey Amerika’da geri-»vlendirdi. İngilizler 1629’da Ouebec’i aldılar, bu eyaleti Fransızlara geri verdiler (Sant-Ger-:laşması). Utrecht Antlaşması’yla (1713), Fran-Jova Scotia) kaybettiler. Sürtüşmeler öncelikle kan kolonilerine, özellikle de Lousiana’ya bin-|ü Acadia’da giderek şiddetlendi. Çatışmalar, la Ouebec’in Abraham ovalarındaki savaş ala-ımasıyla sonuçlandı. Saint Lavvrence kapısının ie geçiren İngilizler, bu olayla Yeni Fransa’nın iiler. 1763’teki Paris Antlaşması, Amerika kıta-unuşan nüfusu korumasına rağmen Fransız var-< sona erdirdi.
tadası
Iarının Amerika sömürgeleri üstünde estiği bir :r, Fransızca konuşan nüfusla, güvenlerini kazan-
i geçinmek isteğindedir; 1774’teki Ouebec Yasalların ilkesel olarak Britanya Tacı’na uyarlanma-Nitekim, Fransız asıllı Kanadalılar da Birleşik İması sırasında tarafsız kalacak ve başkaldırmak an yararlanmayacaklardır. Kanada, İngiltere’ye düren «kralcı İngilizler»e bile kucak açar; bunlar-ıt Lavvrence vadisi yakınlarına yerleşir, ama çoğu an nüfusla sürtüşmelerden kaçınmak için) Erie ve n kıyıları boyunca yerleşmeyi yeğler. Böylece iki sızca konuşan aşağı Kanada’dan ve İngilizce ko-nada’dan oluşan yeni bir Kanada ortaya çıkar. Bu birinde bir genel vali vekili ve bir parlamento bu-temel alan 1791 anayasasıyla resmileşecektir, inin en önemli aşaması, Yukarı Kanada (kralcı inli Kanada’yı (Frankofon) 1840’ta birleştiren Birlik birliğin açıklanan amacı, Fransızca konuşanları ı sayan Lord Durham’ın raporunda belirtilmiştir, olası çatışmalardan kaçınmak için kolonizasyon rdürüldü.
sinin tarihi, 1821’de birleşecek olan Hudson Kör-sı ile Kuzeybatı Kumpanyası arasında kürk ticare-büyük rekabetin tarihiyle iç içe geçmiştir. Burada-înliğine, Fransızca konuşan tüccar ile Kırmızı Ne-;sınin en büyük öbeğini oluşturan yerli kabilelerin ioğan melezler karşı çıktı. Bunlar 1840 – 1860 ara-jgal eden vurgunculara karşı koydular. Toprakları-alındığı düşüncesiyle, 1870-1885 arasında melez jnetiminde başkaldırdılar, ama Fransız asıllı Kana-ne rağmen ezildiler; önderlerinin 1885’te asılarak melez ve yerli nüfusun dışlanması anlamına gele-devletin yönettiği kolonizasyon hareketi, bundan iyie, askerî seferleriyle, toprak ölçümleriyle toprak ;tiyle ve kurumlarıyla kararlı bir biçimde uygula-îbllann geliştirilmesiyle desteklendi ve Ontario ile ::k Devletleri’nden gelen ilk göçmen dalgası, hızlı Leîezlerin yerini aldı. Yukarı ve Aşağı Kanada’nın La tarımcı bir art ülkesi olan çok etnikli üçüncü bir s çıktı.
Konfederasyonu
kuruluş tarihi, Ingilizlerin izlediği «jeostratejik» :lgelememelidir. Bu yönelimler: nüfusu asimile et-ı’yu merkez alan ulusal bir ekonomi politikasının
uygulanmasına, Amerika Birleşik Devlederi’ni dengelemeye yönelik sağlam bir ülke oluşumuna, Kanada’yı Atlantik Okyanusu ile Pasifik Okyanusu arasında birleştirici bir konuma getirmeye dayanır. «Konfederasyon’un babaları» sayılan otuz kadar siyasî şahsiyet, Ingiltere’nin Kuzey Amerika dominyonunun temellerini atmak üzere 1864’te Ouebec’te toplandı. 1867’de Nova Scotia, New Bruncsvvick, Ouebec (eski Aşağı Kanada) ve Ontario devletlerini bir araya getiren konfederasyonun kurulması İngilizce konuşan kesim ile Fransızca konuşan kesim arasında bir uzlaşmanın sonucuydu ve Amerika Birleşik Devletleri karşısında imparatorluğunu güçlendirmiş olmaktan hoşnut kalan İngiliz Parlamentosu’nda onaylandı. Amerikan emperyalizmi korkusuyla bir araya gelmek zorunda kalan «konfederasyonun babaları», hem bir parçalanmayı önleyecek kadar merkeziyetçi, hem de eyaletlere belli bir özerklik verecek kadar esnek bir anayasa hazırlanmasını sağladılar.
1867’de yürürlüğe giren rejim, gerçek bir konfederasyondan çok (Ottawa’da kurulu merkezî hükümetin yetkilerinin büyüklüğü göz önüne alındığında) bir federasyon biçimi yaratarak çok sayıda anayasal tartışmaya yol açtı. İlk başbakan olan ve 1891 ’e kadar iktidarda kalan (1873-1878 yılları dışında) Sir John Ale-xander Macdonald, dominyona katılan yeni eyaletlerin (1870’te Manitoba, 1871’de Ingiliz Kolombiyası, 1873’te Prince Edward Adası) oldukça olumlu karşıladığı bir kavram olan üniter devlet anlayışını uygulamaya koymak isteğindeydi. Louis Riel’in yönetiminde Red River melezlerinin isyanına yol açan Manitoba eyaletinin kuruluşu, merkezî iktidarı güçlendirdi. 1905’te Alberta ve Saskatchevvan eyalete dönüşürken, daha az nüfusu barındıran Yukon (1898’den bu yana) ve Kuzeybatı Toprakları (1890’da) federal hükümetin doğrudan denetimi altına girdi. Newfoundland 1949’da Kanada’ya katıldı. 1886’dan itibaren Canadian Pacific şirketinin Kanada’yı baştan başa geçen demiryolunu yapması, Konfederasyon’un birliğini pekiştirdi. Ama, kurumsal birliğe ve 1931’de dominyonun bağımsızlığının tanınmasına, 1927’de Milletler Cemiyeti nezdinde diplomatik olarak temsil edilmesine, 1946’da bir Kanada yurttaşlığının ortaya konmasına rağmen, Kanada hem bir zenginlik, hem de art arda üstesinden geldiği bir engel oluşturan tarihinin ağırlığının ve kültürel çeşitliliğinin damgasını taşır.
Yolcu ve malların ilk taşınması,
bu 1824 tarihli taşbaskının da gösterdiği gibi suyoiuyla sağlanmaktaydı: bir vali,
Red River üstünde yardımcılarıyla yolculuk yaparken.
Otta m, 1857’de Kanada’nın başkenti olarak, Toronto ile Montreal arasındaki sürtüşmeye son verdi. Şehirde, Parlamento gibi (resimde ortada) yeni gotik anlayıştaki yapılarla, 1988’de yapılan National Galiery’nin (önde, sağda) en yetkin örneklerinden birini oluşturduğu daha modern mimari anlayış bir arada bulunur.
Irokua heykelciliği
(çokrenkli boyanmış ağaç). Kanada yerlilerinin, özellikle okyanusun kıyı bölgelerinde yaşayan kabilelerin sanatı, etnologlann ve ressamlann dikkatini çekmiştir.
Manouane rezervi
(Quebec). Bu rezervde Algonkin grubuna mensup Kri Kızılderilileri yaşar. Bunlar, rengeyiği avcılığını, deri ve tahta işçiliğini günümüzde de sürdürmektedir.
ÖNEMLİ TARİHLER
1000 Vikinglerin Newfoundland ve Labrador’a yolculuğu.
1534 Gaspe yöresinin Jacque Cartier tarafından keşfi.
1604 Acadia’da bir köprübaşı olan Port Royai’in kurulması,
1608 Ouebec’in Samuel Champlain tarafından kurulması.
1627 Saint-Laurent’ın kolonizasyonu kolaylaştırmak için Fransızların bir şirket kurması.
1642 Daha sonra Montreal’e dönüşecek olan Ville-Marie’nin kurulması.
1713 Acadia’yı (Nova Scotia’ya dönüşecektir), Newfoundland ve Hudson Körfezi’ni Kanada’dan ayıran Utrecht Antlaşması.
1754 Acadialı Fransızların Louisiana’ya sürülmesi.
1763 Kanada’da Fransız varlığına son veren Paris Antlaşması; Saint-Pierre ve Miquelon adaları Fransa’ya bırakıldı.
1774 Eyaletleri İngiliz egemenliğine bırakan, ama Katolik dinini ve Fransız medenî yasalarını uygulamaya koyan Ouebec Andaşması.
1791 Yukarı Kanada (İngilizce konuşanların çoğunlukta olduğu) ve aşağı Kanada (Fransız asıllı Kanadalılann egemen olduğu) biçiminde iki eyaleti kabul eden anayasa metni.
1840 Kanada’nın iki kesimi için tek bir hükümet oluşturan birlik antlaşması; Fransızcanın her türlü yasal varlığı son bulur.
1867 Dört eyaledi (Ouebec, Ontario, Nova Scotland, New Brunswick) Kanada Konfederasyonu’nu kuran Britanya Kuzey Amerika Antlaşması; Fransız dili eski konumuna getirildi; Ottavva federal başkent oldu.
1931 Kanada dominyonunun bağımızlığını kabul eden Westminister statüsü.
1939 Birinci Dünya Savaşı’nda olduğu gibi Kanada Büyük
Britanya’yla ittifak kurar ve Almanya’ya savaş ilan eder.
1946 Kanada yurttaşlığının kabul edilmesi.
1982 Kanada anayasasının «geri getirilmesi».
1989 Amerika Birleşik Devletleri’yle serbest mübadele Andaşması.
1992 Kuzey Amerika Serbest Mübadele Antlaşmaı (NAFTA).
Kanada – Amerika Birleşik Devletleri serbest mübadele sözleşmesi
Amerika’nın kuzeyinin Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri olarak ikiye bölünmesi, her şeyden önce bu bölgenin geçmişine ve kurumsal, siyasî, ekonomik ve kültürel farklılıklara dayanır. 1988’de serbest mübadele konusunda başlatılan görüşmeler, Kanadalıların güçlü komşularından duydukları kaygıyı yansıtır: ekonomik çıkarların ötesinde, bizzat Konfederasyon’un geleceğine ilişkin gerçek sorular kendini gösteriyor. Kanada’nın özerkliğine ve Kanadalı kimliğine hiçbir zarar gelmeyeceğine inanan Kanadalıların çoğunluğu, 1 ocak 1989’da yürürlüğe giren serbest mübadeleyi benimsemektedir. Böylece Kuzey Amerika, dünya çapında ilk ekonomik bütün durumuna gelmiştir. Amerika Birleşik Devletleri, enerji (elektrik, Alberta petrolü) ve stratejik ürünler (uranyum, demir) tedarikini güvence altına almıştır. Ayrıca, sınırların açılması, karşılaştırmalı üstünlük peşindeki (sözgelimi işgücü ücretleri) müteşebbislerin hareket olanağını genişletmiştir. Ayrıca, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri, ticarî bakımdan ayrımcılık yapmama ve karşılıklı olarak birbirlerinin piyasasına girişi güvence altına alma konularında da anlaşmışlardır. Gümrük işlemlerinin kolaylaştırılması ve teknik engellerin azaltılması, 1992’de Meksika ile NAFTA’nın (Kuzey Amerika Serbest
Ticaret Antlaşması) imzalanması sonucunda, ka’nın tümüne yayılan karşılıklı işbirliğinin temi
Tehlikedeki federalizm
Ouebec’te liberal Jean Lesage’m eyalet hüküı 1966’ya kadar süren (yapılan yeniden gözden gı yan) «sakin devrim»inin ardından, dil sorunu «ken dişiyiz» sloganıyla yeniden gündeme getirildi; C (PQ) 1976’daki zaferi ve bu partinin lideri, eyale’ Levesque’in (1968-1979 ve 1980-1984) aynlıkçı hükümet başbakanı liberal Pierre-EIliot Trudeau’r rine verdiği ödünlere rağmen), Kanada’nın karşı k bunalımın çapına ve federasyonun parçalanma t mektedir. Bu durum, 1982’de Kanada Anayasası’ı lığı’ndan büsbütün bağımsızlaşmasıyla (daha açıl nada’nın anayasa gibi temel yasalannı parlamento lığı’mn onayı olmaksızın değiştirebilme yetkisi: daha ağırlaştı. Birisi «Meech Lake» (3 haziran 19i lottetovvn (28 ağustos 1992) olarak adlandırılan azınlıklann (özellikle yerlilerin) haklarım genişle anayasal iyileştirme tasarısı, referandum sonucuı
DEVLET VE KURUMLAR
Kanada, bir genel valinin temsil ettiği îngilte bir eyaletler konfederasyonudur. Bu siyasî örgüd yasama erklerinin birbirlerinden belirgin bir biç ölçüsünde Ingiliz geleneğinden aktarılmıştır. Oy dereceli, ad belirterek oylamayla seçilen milletve ğuna sahip olan partinin önderi başbakan olur. / fusla orantılı sayıda milletvekilinden oluşurken az nüfus banndıran eyalederin daha iyi temsil e< üzere değişmeyen bir dağılıma göre 104 üyesi \ Ietler arasındaki dengeyi korumak üzere çift m sallaştırılmıştır. ilkesel olarak Avam Kamarası il hip olan Senato, fiilen, özellikle tescil rolüne sa kabinesi yürütme erkini, elinde bulundurur; «k: uyarınca, genel vali tarafından imzalanması ger Eğer hükümet Avam Kamarası’nda azınlığa düş beş yıllık yeni bir yasama dönemi için yeni ge lemek zorundadır.
Yargı erki, başbakanın önerisiyle genel val dokuz yargıcın oluşturduğu Yargıtay’a aitti Temyiz Mahkemesi, federal iktidar ile eyale daki çatışmalarda da hakemlik görevini yerir
1867’den bu yana, Ottavva, dışişleri, ulaşır lar konusuda yetkilidir; eyaletler ise beledi) haklarla ve eğitim ile sağlık sistemleriyle ilgi.
Askerî bakımdan Kanada; dış siyaset k< Amerika Birleşik Devletleri’nden hem bağın zey Amerika savunma sistemi (Norad) içind
TOPLUM
Eğitim. Her eyalet kendi eğitim sistemin hakkına sahiptir. Okullar, yerel eğitim komis ve temel eğitimde 6 – 8 yıl, ortaöğretimdeys resi öngörülür. Eyaletlere göre değişen bir yi Protestan okulların giderleri kamu sektörü t Kanada üniversite düzeyinde kolejlerden, te lardan ve üniversitelerden oluşan eksiksiz bi temine sahiptir. Ulusal ve uluslararası üns arasında Toronto, İngiliz Kolombiyası (Va: (Edmonton), McGill (Montreal) ve Manitob siteleri İngilizce eğitim yapar; Laval, Ouebe mouski üniversiteleri Fransızca konuşan öğ
Din. Roma Katolik Kilisesi nüfusun yüzı dindir; bunu, Kanada Birleşik Kilisesi ve A Göçmenlerin kökenine de bağlı olarak ba: rastlanır: Presbiteryenlik, Luthercilik, Bapti:
Sağlık. Kanada son derece yetkin bir ha: ri ağına sahiptir. Ulusal sağlık sigortası sist timindedir. Üniversite hastanelerinin oluştı sek maaşlar önererek doktorları kendisine şik Devlederi’nin rekabetine rağmen, ülke) ileri bir düzeye taşımıştır.
En çok karşılaşılan ölüm nedenleri, zen; olduğu gibi kalp-damar hastalıkları, kanse Amerika yerlileri ve înuit nüfusu akciğer t ker hastalıklarından en fazla etkilenen kes
tada beyzbol, Amerikan futbolu ve tam anlamıyla or olan, ülkenin önde gelen takımları Montreal ve okey takımlarının dünyaca ünlü olduğu hokey karlı yapıldığı birçok stadyuma sahiptir. Bir karlar ülke-da, Laurent Dağları, Kayalık Dağlar (Banff) ve kıyı î (Whistler) slalom ve Alp tipi kayakçılarının cenne-34’ü bulan millî parklar, eyalet parkları ağıyla bü-
onfederasyon’da, İngilizce veya Fransızca ama aynı ‘jı başlı etnik grupların dillerinden (Ukraynaca, Al-?…) 110 günlük gazete yayımlanır. Bu çeşitlilik, eya-derine özgü yapılarının da bir yansımasıdır: yalnız-a basılan Globe and Mail gazetesinin ulusal ölçekte esi vardır. En çok basılan Toronto Star veya Montre-sse gazeteleri, yerel okuyucu kitlesine seslenir. Bu-; iki büyük basın grubu (Thomson ve Southam) sa-an fazlasını denetiminde bulundurur, anada’ya oldukça erken girmiştir; Montreal’deki Lee yayın yapar) ve CKAC (Fransızca yayın yapar) jnları, sırasıyla 1919 ve 1922’den bu yana yayınları-ktedir. Kanada’da 650 dolayında radyo istasyonu iktadır. 31 bölgesel istasyonla bağlantılı olarak iki yon ağıyla (Fransızca ve İngilizce) ülkenin yerleşim rjmüne yayın yapan Radio-Canada, CTV gibi (Ingi-apan) özel ağların ve Amerikan kanallarının rekabe-rşıyadır. Büyük Kuzey bölgesinde Inuit ve Amerika nnde birer program yayınlanır.
İR VE MEDENİYET
ırleşik Devletleri, İngiltere ve Fransa karşısında ken-e dile getirebilmesi, özgül yapısını kanıtlayabilmesi zm kültürel bilince kavuşması uzun yıllar almıştır, iman ve Margaret Laurence (edebiyatın önde gelen :da yer alırlar) geçmişle olan bağları ve farklılıkları
ıt
zamanın büyülediği denemeci Northrop Frye, «Su . (Surfacing, 1972) adlı eserinde Margaret Atwo-; gibi bilinmeyen, kişinin kendisini bulmasının güç mada düşüncesini geliştirir. Doğa ve Amerika Birle-. karşısında yaşamda kalabilme takıntısı, Louis He-ra Chapdelaine»mde (1914-1916) olduğu gibi daha rtaya çıkar. Yves Theriault’nun işlediği daha morali simgeler aracılığıyla ortaya koyar, Ingiliz ada-ır-ırı ve Kanada’nın sürekliliği aracılığıyla Kızılderi-53) ve Ashini (1960) gibi yerli kahramanları yeniden anadalı kahraman bu üç öğeyle yoğrulmuştur, ikler Hugh MacLennan’m batıya özgü kişiliklerin-. zamanda Ringuet’nin «Otuz Dönüm» (Les Trente : adlı romanında örneklendirdiği Ouebec edebiya-;rine Maillet’nin Acadia toplumuna yaptığı atıflar-
31.
dehler ve Gabrielle Roy gibi romancılar bir başka dile getirirler. îrving Layton ve Leonard Cohen gibi s Robert Charlebois ve Diane Dufresne gibi şarkıcı-ayışı paylaşırlar. Modern şehre yöneltilen bu sorgu–_elie Roy’da son derece belirgindir) «Kelepir Mutlu-r d’occasion, 1945]). Şehirli toplumun gücü, Jacques Galarneau Selamı »nâz (Salut Galameau, 1967) şe-^ konularının odağına koyan Rejean Ducharme’ın, Biais’nin, Victor-Levy Beaulieu’nün ve Andre Ma-’:,k» (Epouvantail, 1974) romanlarında ortaya çıkar. :min’in son derece başarılı gerçekçi romanı «Erkek iatou, 1981) ortaya koyduğu gibi, her şey Montre-yat şehri niteliğini edindiğini göstermektedir.
atrosu, bir yandan Amerika Birleşik Devlederi’ne ndan eyalederin kültürel özgüllükleri arasındaki Olgular. Bütün şehirlerde, George Ryga’mn «Rita > (Drame de Rita Joe) [toplumunu terk eden Kana-ının başına gelenler] gibi «klasikler»i veya David =ron Pollock’un piyeslerini sergilemek için tiyatro :nur. 1940’lı yıllarda, Gratien Gelinas, Ouebec’te
– yüceltir. Michel Tremblay («Görümceler» [Les Bel-53]) ile birlikte, Montreal’in halk semtlerinin ağzı, :r dil niteliği kazanır.
Resim
Şairler ve romancılar gibi ressamlar ve heykeltıraşlar da Ka-nada’nın kültürel özgüllüğü konularından, «şehirlilik» kavramının dile getirilmesine doğru bir gelişim gösterdiler. Başlangıçta, Kanada resmi, dinî, daha sonra da belediye yöneticilerinin siparişlerine bağlıydı; ardından, Avrupa’da geliştirilen sanat anlayışları doğrultusunda, Kanada’nın günlük yaşamını sahneleyecektir. Tom Thomson ve Lavvren Flarris’in yönlendirdiği «Yediler Topluluğu»yla gerçek anlamda Kanada resminin doğması için iki yüzyıldan fazla bir sürenin geçmesi gerekecektir. 1907’de Buffalo’da düzenlenen bir İskandinav sergisinden esinlenen Yediler Topluluğu, her türlü etkiden arınmış bir Kanada görüntüsünü, yalnızlık sahnelerinin ülkenin özünü simgelediği bir kuzey görüntüsünü konu alır. Sözgelimi Harris dev buzulları resimlemek için Baffin Adası’na kadar gidecektir. Vahşî bir Kuzey Kanada düşüncesi, ilk kâşiflerin öncü anlayışım dile getirir. Egemen tema olarak ülke görüntüsünün alınmasına tepki, Harold Town (mekân ve renk serüvencisi) ve Jack Bush ile birlikte To-ronto’nun «Onikiler Topluluğu»nun soyut çalışmalarında ortaya çıkar.
1930’lu ve 1940’lı yıllarda, ressamlar gerek Anglosakson kültürlerinin, Ontario’nun kuzeyindeki vahşî ufukların, gerekse, tersine Ouebec topraklarının ve «ülke insanlarının» araştırmasına girişirler. Emily Carr’da olduğu gibi özellikle yerli konusunun ele alınmasıyla, resim kültürel kimliğin ve geçmişe duyulan özlemin anlatılmasında kullanılırken, Emile Borduas (Toptan Ret [Refus global] bildirisi, 1948) ve Jean-Paul Riopelle gerçeküstücülüğün temalarını ve tekniklerini de resme katar.
Kanada resminin özgünlüğü, yine de yalnızca kırsal mitolojiye indirgenemez. Adrien Hebert, kübik hacimli, ezilmiş biçimli, genellikle koyu renkli şehir dünyasını ortaya koyar; yoksul kasabaların sefaleti ve trajedisi eski şehirlerin (eski Ouebec ve eski Montreal) ve sanayi medeniyetinin dokunaklı görüntüsünün yerini alır. Resmin Michel Leclerc’le sokağa taşmasına ve Batılı sanat anlayışının İndian Group of Seven’le yerli resim anlayışıyla kaynaşmasına tanık olmak için 1970’Ii yılların beklenmesi gerekecektir.
Sinema
Uzun bir süre Amerikan sinemasının etkisinde kalan Kanada, 1939’da National Film Board’un («Ulusal Film Dairesi») kurulmasıyla özerkliğine kavuştu. Kanada sinemasımn özgüllüğü, belgesel filmin öncüsü Norman McLaren, ardından «Manoua-ne’ın Oduncuları» (Les Bûcherons de la Manouane, 1962) ile Art-hur Lamotte, «Günün Saltanatı» (İe Regne du jour, 1966) ile Michel Brault ve Pierre Perrault, daha yenilerde «Amerikan İmparatorluğunun Çöküşü» (İe Dedin de ■ l’empire american, 1986) ve «Montrealli Isa» 0esus de Montreal, 1989) ile Denys Arcand tarafından ortaya kondu. Alan King ve Don Shebib’in kimi denemelerine rağmen, İngilizce eserler veren Kanada sineması 1970 -1980’li yıllarda Gilles Carle, Gilles Groulx veya Jean-Pierre Le-febvre’in temsil ettikleri Ouebec sinemasının özgünlüğünü ve çeşitliliğini yakalayamadı. □
BİTKİ VE SİMGE OLARAK AKÇAAĞAÇ
Ortasında kırmızı bir akçaağaç yaprağı bulunan kırmızı ve beyaz renkli millî bayrağın kabulü 1965 tarihindedir; btı tarihe kadar onlar İngiltere’ye bağlı Kanada dominyonunun amblemiydi. Parlamentomdaki uzun tartışmalar sonucunda kabul edilen akça-a|aç yaprağından önce ırkların ve dinlerin çeşitliliğini göstermek için bir gökkuşağı simge olarak kabul edilmişti. İlk kolonlara özsuyunun erdemini yerlilerin öğrettiği şeker akçaağacı tfim;mcçh4rum), «yerli yazı» adı Veri* İtli: ::ş<şiıbalj*r ki^ızr^apraklaayla onşânhri siişler. Bijş ağaç® şekerli özsuyu/skç&ajŞkç-şu-: ruhunun- temelini ialüşttfteteV îöjfcde 851 Ouebee’te elde edilen bu şurubun Kanada mutfağında özel bir yeri vardır. İlkbaharda bu şurupta «şeker kulübelerinde şölenler düzenlenir.
«Pasaklı» (La Sagouirıe, 1971), yazar Antonine Maillet’nin tiyatrodaki ilk başansıdır. Maillet, daha sonra romanlannda Acadialılann acılı serüvenlerini dile getirecektir.
AYRICA BAKINIZ