KELT SANATI
3riC V. yy’da doğdu. Başlıca üç dönem içinde evrim gösterdi.
boyunca Etrüsk motiflerinden esinlendi. En önemli ye-ygrft Yunan dekoruna, yapraklan veya hevenkleri çağrıştıran asâenmesiyle, bitkileri andıran bir görünüş kazandırması ol* :eessi MÖ IV – II. yy’ın başları arasında yer aldı. Yunanlıla-dağar içinden yeni motifler kullanan sanatçılar, klasik leemı Waldagesheim stili (zengin süslemeler taşıyan bir kafir bulunduğu Alman kasabasının adından) veya kesintisiz fc-ıedkn bir stil ortaya çıkardılar. Daha önceki stil, birbirinden BüiSenn yan yana getirilmesine dayanırken, yeni stil, kıvrım-fc cayan çizgileri veya fantezi görünüşlü kıvnmdallan kulla-ı fP<anmi7. kıvrımdallar, gerçekte katı tasarım kurallarına uy-Tacar-m şeması beşli olarak alınan, birbirine bitişik, üst üste çembere dayanıyordu. Bu dönemde daha çok üretilen sa-l ücgın olmayanlarca da edinildi. Üçüncü dönemde cenaze Kgtac. belgelerin birdenbire azalması, sanatsal bakımdan yok-am oraya çıkardı. Bununla birlikte, bitki ile insan ve hayvan Köde bir araya getiren paralar üzerindeki stiller bu izlenimime Burada da, Kelt sanatçılar kendilerine özgü estetik anla-jp—g paralarının ilk örneğini köklü bir biçimde değiştirmiştir, ipg- Relt sanatı özgün bir Hıristiyan stiline dönüşmeden ön-tiaöar yalnızca İrlanda’da varlığını sürdürebildi.
KELTLER VE GERMENLER
—sr.x aktarıma rağmen, görünüşe göre bu süreç ileri-
– -?jnuştur. Zanaat ve ticaret işlevlerinin bir araya : ederek büyükçe yerleşim birimleri ortaya çıkar, j. Turalarım basan yerleşim birimleri, bu paranın de-‘ ; altına alabilecek yapıda siyasî güç alanlarıdır.
– rahalı, çevresi en uzun kimi surların pek fazla as-^; ~_adığını belirtmek yerinde olur. Daha çok, iktida-: “ifc ve ülkedeki egemenliğin simgelenmesi söz ko-. “ge, egemen bir topografik yerelleşmeyle perçinim-,=1 kamu anıtıdır. Uzunluğu, sur duvarları dışında –is alanına bağlıdır.
-.ra bölgelerinde görülen oppidum, şehir olarak ni-. : Bunların en büyüklerinden kimilerinin 20 – 40 ^.–£ra yayıldığı kesin olarak bilinmektedir. Buysa, ne ; ■ r:r şehir dokusu taşırlarsa taşısınlar, kalabalık bir . barındırdıkları anlamına gelir.
cnsal farklılaşma
i. farklılaşma konusunda, arkeolojik veriler yazılı ; :;^şmez. Bu veriler şu üç kategoride toplanır: arala-_ -3r|ar veya yüksek görevlileri de barındıran savaşçı semailerinin aristokrat olduğu bilinen Kelt din ; :eıiye kalanlar, daha açık bir ifadeyle, nüfusun ço-: .ece, birbirinden ayrılan iki katman ayırt edilir. Bir ssjz da bulunduğu varsayılmaktadır. Bununla birlik-. Takların yetersizliği nedeniyle bunların siyasî öne-: r. bilinememektedir.
i_ farklılaşma yalnızca dikey boyutta gerçekleşmez, imhalarda iş alanında uzmanlaşmanın önemi son de-: :;3K kişi, temel etkinlik olarak zanaatla ve ticaretle ; -.t Şehirlerin beslenmesi için gerekli üretim fazlalığı-
• ;vlüler sınıfı her zaman ezici çoğunluğu oluşturur. _ır_2iı hem dolaşıma sürülen paranın denetimine hem takasların ve paranın gerçek değerinin denedenebil-tanıyan bir siyasî örgüdenme gerektirir. Bu öğeler
söz konusu siyasî birimleri devlet olarak nitelendirmede son derece belirgindir. Bu olgunun incelenmesinde yazılı belgeler, büyük bir önem taşır. Yazılı belgeler, Günel Fransa’da Yunan alfabesiyle yazılmış bir dizi Keltçe kelime biçiminde, 200’e doğru ortaya çıkar. I. yy’da, belgeler, Rhone koridorunu Bourgogne’ya kadar yanlışsız olarak gösterir. Bugün, bir mektubun yanı sıra, toplam olarak dört yüz dolayında belge elde bulunmaktadır. Sezar’a göre, yazının kullanımı Kelt din adamlannın bir imtiyazıdı; ama dinî amaçlara yönelik değildir. Yazı, hesapları, kamusal ve özel kayıtları tutmaya yarar. Böylece, dinî yasallığı elinde bulunduran ve özellikle de andaşma ve sözleşmelerde vekillik yapan bireylerin yürüttüğü bir üst yönetimin var olduğu düşünülebilir. Bu veriler, bir yönetime sahip olan, ekonomik ve hukukî türden yükümlülükleri yerine getirebilecek güçlü kamu iktidarlarının, daha açık bir deyişle, gerçek devlederin varlığını akla getirecek biçimde, para kullanımının doğurduğu sonuçlarla benzerlik gösterir.
Dolayısıyla, Kelt bütününün evrimi yalnızca merkezîleşme derecesindeki bir artışı, bir dikey ve yatay farklılaşmayı değil, ama özellikle, uzmanlaşmış bir hükümet kurumunun, bir bürokrasinin ortaya çıkışı anlamına gelir. Fara ekonomisinin, bir başka deyişle, herhangi bir malın takasında kabul edilmesi gereken hesap birimine dayalı bir ekonominin yerleşmesine paralel olarak belli başlı kamu güçleri (hukukî, askerî ve dinsel) bu bürokrasi içinde bir araya gelme eğilimindedir. Bir ek değer olarak, sonradan yapılan tüketimi olanaklı kılar ve kolaylaştırır. Demek ki, o dönemde nicel bir değişim gerçekleşmiştir. Siyasî ve İktisadî örgüdenme farklı yapıdadır. Devlet olarak nitelendirilen kurumun temel niteliklerini edinmiştir.
Bir av sahnesiyle süslenmiş bu minik araba, tapınmayla ilgili olup Ispanya’da Merida’da bulunmuştur (Eski Eserler Müzesi, Saint-Germain-en-Laye, Paris).
Bu bronz tokalar, Bern ve çevresindeki mezarlarda bulunmuştur. Soldan sağa; MÖ IV. yy’dan MÖ II. yy başına kadar (Bern, Tarih Müzesi).
195