KELTLER
Bir Kelt halkından söz eden en eski yazılı belge, MÖ V. yy’da Heredotos’un kaleminden çıkmıştır. Daha yakın tarihli yazılı kaynaklar, Kekleri, son derece belirgin özellikler sunan eşyaların çıkarıldığı bir İsviçre yerleşimi olan La Tene sıtindeki arkeolojik kültürle özdeşleştirmeye olanak tanır.
Yerleşim
Antikçağ yazarlarının Kelt adını verdiği ve MÖ IV. yy’da, Kuzey İtalya’yı işgal etmiş olan insan gruplan, Kuzey Alp bölgesinin halklarıyla aynı silahları kullanmakta ve aynı giysileri taşımaktadır. Başlangıçta Galyalı ve Kelt terimleri eşanlamlıdır. Daha sonraları Romalılar, Galyalı terimini Keltlerin yalnızca bir bölümü için kullanılmıştır.
La Tene kültürü daha önceki kimi kültürlerle aynı coğrafî alanı kapsar. Bu kültürler, aynı halkın geçirdiği, birbirini izleyen teknik değişimlere denk düşer. Bohemya’dan Bourgogne’ya ve Main’den Alp zincirine kadar uzanan Kuzey Alp bölgesinin kültür bakımından türdeş yapısı, bu açıdan, MÖ 2. bine kadar uzanır. Bu topluluğun coğrafî yayılımı, zaman içinde değişikliklere uğramıştır; kimi kez genişlemiş kimi kez daralmış, ama daha yansız bir biçimde «kuzey Alp bütünü» olarak adlandırılabilecek bölge, ilk baştaki etkisini korumuştur.
Kelderin ulaştığı en geniş yayılım, MÖ IV. – III. yy’larda gerçekleşti. Keltler, Kuzeydoğu İtalya’ya yoğun bir biçimde yerleşmelerinin ardından, Yunanistan’ın merkezindeki Delfoi’yi yakıp yıktı. Kimileri bugünkü Türkiye’ye göç ederek hızlı bir biçimde yerel halklarla kaynaştı. Romanya’daki varlıklanndan geriye yalnızca birkaç yer adı ve arkeolojik kalıntı kalmasına rağmen, Macaristan’daki varlıkları kalıcı sonuçlar doğurdu. Güney Fransa’ya kadar giden Keltler, son olarak tüm Kuzeybatı Fransa’ya Belçika ve İngiltere’nin bir bölümüne de gidip yerleşti.
Büyük nüfus kaymalarının bir süreklilik gösterdiği kesin değildir. Söz gelimi, kimi yazarlar, MÖ 800’lerden sonra tber Yarıma-dası’nda Kelt varlığını kabul eder. Bunun için fazla bir kesinlik taşımayan yazılı kaynaklara dayanır ve belirgin bir biçimde Kelt özelliği taşıdığı düşünülen ve «kale» anlamına gelen sonek -bri-ga ile biten yirmi kadar yer adına başvururlar. Bununla birlikte, bu yer adlarının tarihlendirilmesi henüz yapılamamaktadır. Öte yandan, Kuzey Alp bölgesine ilişkin olduğu kuşku götürmeyen en eski eşyalar, gerçekte MÖ 250 dolaylarına tarihlenir. Eğer bir Keltleşme süreci söz konusuysa bu, daha geç dönemde ve daha sınırlı biçimde gerçekleşmiştir.
Gelişim
Kuzey Alp bütününde, ekonomi Germen bütününde olduğu gibi tarım ve hayvan yetiştiriciliğine dayanır. Maden üretimi çevrenin giderek daha etkin bir biçimde işletilmesine olanak tanır. Alp-ler’de bakır yatakları ve Alman-Çek sınırı üzerindeki Erzgebir-ge’de kalay yatakları bulunur. Gerçek birer uzman niteliği edinen zanaatçılar, bir ihtimal bronz ustalarıdır. Yerleşim biçimi, aynı dönemde «Germen bütünü» içindekilerle son derece benzerlik gös-
terir. Temelde, dağınık tarım birimlerinden oluşur
Yer yer kalelerle çevrili daha büyük birkaç şeh kadar uzanır. Binalar kerpiç duvarlı dikdörtgen bi< lerdir. Ev olarak kullanılan binaların yanı sıra, ka tünde, ürünleri kemirgenlerden ve nemden koı ambarlar, tahılları saklamak için yeraltı siloları ve
MÖ IX. VIII. yy’larda ve hemen hemen kesim birkaç yüzyıl süren yayılım ve gelişimin ardından gütlenmesi köklü bir değişikliğe uğrar. Bir yandar besin üretim kapasitesinin aynı kalmasının bir bı ğı düşünülmektedir. Bu tür ekonomik güçlükler, düfen bulunan bir kaynağın alışveriş ağlarının ör; rak düzenin çöküşünü hızlandıran toplumlarar. yol açar. Bu güçlüğü bir çözüme kavuşturmak iç ha özerk bir örgütlenme biçimi benimser. Yerel s ğı olan küçük bir kale, artık her toprağı 5 – 10 kr mrlarda toplamaktadır. Bronz takas ağlarının di smda, hammaddesi her yerde bulunan demir ma gelişim gösterir. Kısacası, salt iç nedenlerden kay etmen, toplumsal katmanlaşmanın güçlenmesi v nin zanaadarda uzmanlaşması sonucunu doğuru
VI. yy’da, Yunan ve Etrüsk şehirleri, hamma kuzeye doğru, giderek daha uzak mesafelerden Kimi Kelt önderleri bu uzun mesafeli alışverişi mayı başarır ve işbirliği yaptıkları için ödül ola: matik hediyeler alır: tören yemeklerinde kullanı tından, gümüşten ve porselenden kap kacak. J meddenin çokluğu oranında gönül borcu duya, kendilerine bağlar ve güç kazanırlar. Sonunda, kendilerine boyun eğdirirler. Böylece bu prens yarıçapında siyasî bakımdan özerk ülkeler kı merkezi, yakınlarında prens hanedanlarının yer aldığı küçük bir kaledir. Aralarında en ünlü, na’da Heuneburg ve Yukarı Sen’de Vix olc şehirlerinin on beş kadarı günümüzde Bourgc berg’de ortaya çıkarılmıştır.
Prenslikler MÖ V. yy’da birbirlerinden ayrıl bu sağlam temellere dayanmayan ve dışarı prenslerin durumunu, rakip topluluklar sarsm MÖ IV. yy’dan başlayarak ortaya çıkan yen: Kelt gruplarının Kuzey İtalya’ya göç etmesine
Kelt yayılımı, MÖ III. yy’a doğru batı ve d rer. Bu yayılımın Avrupa ekonomisinin mer: yönünde az çok bilinçli bir stratejiye denk dü dır. Bu altüst oluşların dolaysız ve çelişkili son li Akdeniz eşyaları, artık Orta Avrupa’ya ula: lumsal katmanlaşma gerilemektedir. Bu yayıl ikinci yarısında son bulur.
Dönüşüm içinde bir ekonomi
II. yy’dan sonra, Roma, Batı Akdeniz Ha\ denetimini sağlarken Kelt toplulukları örgüt! ğiştirir. Yüz yıldan daha kısa bir süre içinde, < gerçek devletler kurulur. Daha karmaşık bir ö ya çıkması, tarım alanında büyük bir ilerlem cak biçimde gerçekleşir. Bu dönemde, birçok t reci ortaya çıkar: orak, demirden karasaban tırmık. Coğrafî görünüm de değişir; insanlara rünüm içinde toprağı akaçlamaya yarayan fa lerini, çiftlik alanlarını, ekili tarlaları, nadasa otlakları birbirinden ayırmaya yarayan tarla s kurlar biçiminde izlerim bırakır.
Gerçekte, ekonomi bir bütün olarak dönüş lanımı yaygınlaşır: paranın değeri, bunu dol; rin güvencesindeki bir uzlaşmadan kaynakla ret faaliyetlerini barındıran büyükçe kasaba! on hektarlık açık yerleşim birimleri söz konu kaçında para basıldığına ilişkin kanıtlar bulu altın, bronz, demir, cam, kemik işçiliğinde mında son derece uzmanlaşmış zanaat faali getirildiği görülür. Buralarda çok sayıda Rorr muştur. Bu amforalar, Toscana veya Campar ta kullanılır. II. yy’ın sonunda, bu yerleşim b: ri, zaman zaman yapıların bulunduğu alanda yöreyi kuşatan bir surla çevrilidir. Ama birçc faaliyetlerin bütünü, bir surun yer aldığı yak bölgeye aktarılmıştır. Böylece müstahkem bir önceki surun yerleşim bulunmayan bölgt rak kurulan yeni bir kent görünümüne bürü
194