-t-
Uluslararası kod: KHM Yüzölçümü: 181 916 km2
Nüfus: 10 300 000 [1996]
Nüfus yoğunluğu: 56,6 kişi/km2 Başkent: Phnom Penh (920 000 nüf.) [ Resmî dil: Khmerce Dinler: % 88,4 Budist, % 2,4 Müslüm. Para birimi: riel (KHR) [1 riel= 100 ser
Hükümet ve yönetim
Anayasa: 1993’te kabul edilen anay; krallıktır.
Kurumlar: Millî Meclis (120 üye). Yönetim birimleri: 22 il.
Ekonomi GSMH: 2,95 milyar dolar [1995]
Kişi başma GSMH: 270 dolar [1995] İthalat: 725,9 milyon dolar {1994] İhracat: 489,8 milyon dolar [1994]
Eğitim ve sağlık Okuryazarlık oram: yetişkin nüfusun Ortalama ömür: kadın 52; erkek 49 [1 Çocuk ölüm oranı: %o 170 [1996]
İklim
Kışın, sübtropikal bir antisiklon, kuru kuzeydoğu rüzgârları doğurur arasında nispeten düşüktür, mart ve mr. Nisan-mayıs aylarından itibaren, yerini alan alçak basınç ekseni güne) güneybatı rüzgârlarını çeker: işte bur musonlarının yerleşme (mayıs-hazir, sim) dönemlerinde yağmurlar çok fc çaktıkları daha önceki aylara oranİE Orta kesimdeki ova, sınır bölgeleri: (yaklaşık 1 500 mm, oysa güneydek. ve doğu platoları da 2 000 mm’den c
Akarsular
Himalaya’dan Vietnam’daki delta: luğundaki Mekong, güçlü bir nehird: m3/sn olan debisi, yağmurların sonu çıkar. Nehir Phnom Penh’in yukarısı doğru akan aşağı Mekong ile Başak vı kavuşmak üzere kuzeye doğru yönelı simi boyunca sular nehirden göle doğ de akış yönü değişir ve göl yavaş ya\
Norodom Slhanuk’un resimleri.
Liderin 1991’de ülkesine geri dönüşü Phnom Penhiiler tarafından büyük bir coşkuyla kutlandı. Kamboçya halkının BM tarafından desteklenen demokratik yaşam özlemi 1993’te gerçekleşecek ve Sihanuk kral ilan edilecektir.
f
Kazıklar üzerinde evler.
En alçak bölgelerde, toprakiann büyük bölümü sürekli su birikintileriyle ve göllerle kaplıdır.
İÇİNDEKİLER
FİZİKÎ COĞRAFYA BEŞERÎ VE İKTİSADÎ COĞRAFYA TARİH
DEVLET VE KURUMLAR TOPLUM KÜLTÜR VE MEDENİYET
Orta Mekong vadisinde uzanan Kamboçya (adını hâkim etnik grup olan Khmerlerden almaktadır) Khmer imparatorluğunun IX. – XV. yy’lar arasında büyük bölümünü işgal ettiği Çinhindi yarımadasının en küçük devletidir. Boyutları daha sonra VietnamlIların ve Tayların yayılmasıyla küçüldü; varlığı XIX. yy’da Fransız himayesinin kurulması sayesinde korunabildi.
FİZİKÎ COĞRAFYA
Ülkenin kalbi, Mekong Nehri’nin suladığı ve orta yükseklikte dağların ve daha çok yağmur alan platoların çevrelediği verimli bir alüvyon ovasıdır. İklim, Asya musonlarının damgasını taşır.
Yapı ve yüzey şekilleri
Çinhindi’nin doğu bölümünü oluşturan Birinci Zaman kalkanı ülkenin batısına doğru derinlere gömülür ve daha yeni toprakların altında kaybolur. Bu kalkan kısmen bazalt lavlanyla kaplı kumtaşı-şist kayaçlanndan oluşur. Kuzeyde kumtaşı kütleleri güneyde Mekong’un getirdiği alüvyonlar egemendir.
Kalkan üzerinde az engebeli; 200 – 500 metre yükseklikte, pek verimli olmayan kırmızı topraklı birtakım platolar bulunur; bunlar bazaldi bölgelerin «mor toprakları»yla kontrast oluşturur. Kamboçya Korat kumtaşı platosunun ince bir bölümü boyunca yayılır; güney sınınnı çizen büyük kırık (Dangrek), ülkenin uzak kuzeybatısında yer alır. Onun dibinde, alüvyon ovasından önce yatık bir dağ eteği bulunur. Kaim kumtaşı blokları ortadaki ovayı Tayland Körfezi’nden ayırır: Kravanh (Kakule) Dağları ve Damrei (Fil) Sıradağları.
Nehir taşkınları, suların yükseldiği dönemlerde ortaya çıkan alüvyon birikintileri oluşturur. Akarsuların yataklarından başlayarak, sırasıyla dar bir bölgeye («kıyı öncesi» denir), yuvarlak yükseltinin kendisine ve geniş bir dağ eteğine («kıyı sonrası») rastlanır. Daha sonra, yavaş yavaş sürekli sularla kaplı alçak bölgelere geçilir.
Çinhindi ve Vietnam savaşlanyla derinden etkilenen Kamboçya, 1975-1979 arasında Kızıl Khmerlerin kanlı diktatörlüğüyle parçalandı. 1989’a kadar bir yeniden inşa sürecini başlatmaya imkân veren, ama gerilla mücadelesini engelleyemediği için ülkenin tecrit edilmesine sebep olan Vietnam işgalinin ardından, iktidar için mücadele eden değişik gruplar arasında 1991’de yapılan anlaşma 1993’te ilk demokratik seçimlerin yapılmasını sağladı.
KAMBOÇYA
13 ve flora
: —anlık alanlar çevre kesimlerde yer alır: Kravanh . i Tinırei Sıradağlarındaki hepyeşil ormanlar; doğuda-zi ıf crmanlar. Seyrek nüfuslu ormanlar çok sayıda ya-
– =- barındırır (manda, fil, maymun, yırtıcı hayvanlar,
Merkezî ovada, doğal bitki örtüsünün yerini hemen hemen bütün ağırlığını çeltik tarlalannın oluşturduğu bir tanmsal görünüm almıştır.
ŞERÎ VE İKTİSADÎ COĞRAFYA
.–“sderin iktidarı dönemi ülke nüfusunu ve kırsal ağır-• : —isimi tamamen altüst etti. Onların ardından gelen • ımünizmin bazı temel ilkelerini muhafaza etmek-•: r.vasa ekonomisinin unsurlarım uygulamaya soktular -; i raûse belli bir yer açtılar.
35 ve bölgeler
– 1970’te 7 milyonu biraz aşıyordu. Ölüm oranın-. • jeiış ve bombardımanlardan ve katliamlardan kaçan
zi-: Kamboçyalının ülkeyi terk etmesinden kaynakla-•„ ■ . :p’.ar, bir ila üç milyon kişi olarak tahmin ediliyor. _?52kliğini sürdüren bir doğum oranı (1989’da binde : ■ -ie nüfus arttı ve 1996’da 10,3 milyona yükseldi.
: i ;va, Khmer nüfusunun çekirdeğini barındırır; yoğun vaşadığı (200 kişi/km2) bu bölgelerde pirinç üretimi : . “Igenin dinamizmi, toplumsal kargaşa döneminde r <;tü muameleye uğramış kalabalık Çinli ve Vietnam-ı – .ir. bir cazibe merkezi olmuştur. Sivil Vietnamlılar ül-■ -ı^s’jyla birlikte geldiler; bu göçün çapı başlangıçta an-
– = – Amerikan bombardımanlarından ve 1970-1975 rüışmalardan kaçan çok sayıda sığınmacıya kucak
; — Panom Penh de içinde olmak üzere bütün belli baş-: îda yer alır. Phnom Penh’in ancak 1979’dan sonra ge– jfusu Kızıl Khmerler tarafından boşaltıldı. Ülkenin . şehri Battambang da büyük sıkıntılar gördü ve gü-■:’sesine yakınlığı yüzünden Phnom Penh benzeri bir :: fzş-d yaşayamadı.
•:. ,a nüfusunun yaklaşık yüzde 15’ini meydana geti-; -.ir olmayan eski ahali platolarda ve dağlık alanlar-r’-inlar Çamlar (veya Müslüman Khmerler) gibi veya Mononglar gibi Monkhmer kökenli halklar-iz^îzde nüfus yoğunluğu ovaya oranla alabildiğine i:-60 kişi/km2).
Taşkın alanlarında çeltik ekimi,
Kamboçya tanmında ağır basar. Her yıl kasım ayı başlangıcında Sular Bayramı kutlanır.
TARIM
(1991)
Ürünler ve üretim
(milyon ton)
kauçuk 0,03
manyok 0,06
mısır 0,05
pirinç 2,40
tütün 0,01
Hayvancılık (milyon baş)
domuz 1,6
manda 0,7
sığır 2,1
tavuk 12 milyon atlet
Balıkçılık 105 000 ton
Phnom Penh. Kamboçyalılann modern mal ve eşya ihtiyacı Tayland ve Japonya’dan kaçakçılık yoluyla sağlanır ve ülke yaşamında önemli rol oynar: küçük motosikletler, televizyon alıcılan ve çok değerli elektrojen gruplan bu yoldan başkente de girer.
Tarım
Kamboçya tarımına pirinç yetiştiriciliği hâkimdir. Ovanın sular altında kalmayan alüvyon teraslan ve kuzeyde ve kuzeybatıda kimi öncü bölgeler, yağmurla beslenen çeltik alanlarını oluşturur; bu kesimlerde yağmur suları palmiyelerle yapılan bentlerle tutulur. Alçak alüvyon bölgeleri ise pek kontrol edilemeyen yıllık taşkın sularını kullanır: bu kesimlerde saplarının boyu sulardaki yükselişi izleyebilecek kadar hızlı büyüyen boylu çeltik cinsleri ekilir. Birkaç sınırlı bölgede, köylüler suların yükselişini ve alçalışım denetleyebilmek için bent sistemleri kurmuştur; buralarda boylu çeltik yerine, daha randımanlı normal çeltik ekimi yapılır. Kızıl Khmerler bent sistemlerini geliştirmek ve Vietnam’da, Çin’de ve Hindistan’da onlarca, hatta yüzlerce yıl sürmüş olan sulama sistemleri kurmak için büyük imar çalışmaları başlattılar. Çalışmalardaki aşırı acelecilik, çalışma boyunca gerçek bir işçi kırımına yol açtı.
Yamaçlarda sebze ve meyve bahçeleri (portakal, muz, palmiye, mango ağaçları) yer alır. Kıyı öncesi bölgelerde, yağmurların başında ekimi ve suların yükselişinden önce hasadı yapılan taşkın öncesi tarımı yapılır. Kıyı sonrası bölgelerde ise, suya doymuş topraklarda ekilen taşkın sonrası tarımı (mısır, fasulye, kısa sürede büyüyen pirinç) sürdürülür. Doğu platolarında, özellikle Khmer olmayan halklar tarafından uygulanan uzun süreli nadas ve anız yakımına dayalı bir tarım yapılır. «Mor topraklar»daki kauçuk plantasyonları ancak 1990’dan itibaren yeniden verimli hale gelebildi.
Balıkçılık
Ovanın su ürünlerine uygun ortamında, balıkçılık ana faaliyet dallarından biri olup halkın beslenmesine geniş ölçüde katkıda bulunur. «Yaya» balıkçılık akarsular boyunca serpme ağlarıyla ve sepetlerle suların çekilme dönemlerinde yapılır. Tonle Sap Gölü, suların çekilme döneminde ters akıntıyla büyük miktarda balık göndermekte, bu da bol miktarda balık tutulmasını sağlamaktadır. Nehir balıkçılığı tekneler arasına gerilmiş ağlarla yapılır. Yaya balıkçılık köylü için ek bir faaliyet oluştururken, tekne balıkçılığı özellikle Vietnamlı usta balıkçıların işidir (1970’te bunların sınırdışı edilmeleri bu sektörü ciddî bir biçimde etkilemişti). Deniz balıkçılığı önemsizdir; ama kerevit gibi su ürünlerinin üretimi güneyde gelişmektedir.
Sanayi çölü
Kamboçya bir miktar demir ve fosfat rezervine sahiptir. İşletmeye değer en önemli madenler Pailin bölgesindeki değerli taşlardır (yakut, zirkon, safir). Hidroelektrik potansiyeli henüz işletilmeyi beklemektedir. 1970 öncesinde ortaya çıkan kimi sanayi kuruluşları, siyasî olaylar yüzünden ortadan silinmiştir; enerji eksikliği ve seçkinlerin gitmiş olması henüz bu kesimin yeniden ayağa kalkmasına imkân vermemiştir. Şehirlerde birkaç tekstil fabrikası, bira imalathanesi, çeltik fabrikası ve süthane vardır; Kompong Som’da bir petrol rafinerisi bulunmaktadır. Sanayi faaliyetleri, esas olarak, çok sayıda bakım ve onarım atölyesine dağılmış durumdadır; buralarda bisiklet montajından mobilya yapımına kadar çok değişik faaliyetler yürütülür.
Ulaşım ve iletişim
Ulaştırma altyapısı savaşta büyük hasara uğramıştı. Phnom Penh, 1980’li yıllar boyunca sık sık kesilen bir demiryoluyla Battambang’a bağlandı. İç akarsuların ulaşımda, gerek yolcu, gerekse mal taşımacılığı bakımından rolü büyüktür. Kamboçya uzun zaman Mekong yolundan yararlandı; deniz gemileri Phnom Penh’e kadar çıkmaktaydı. Norodom Sihanuk, Tayland Körfezi’nde Sihanukville (Kompong Som) limanını ve bunu Phnom Penh’e bağlamak üzere bir demiryolu inşa ettirerek ülkeyi dışarıya açmaya çalıştı. Amerikan bombardıman uçaklarına hizmet vermek üzere Phnom Penh Havaalam’na yapılmış uzun pistler, uçaklar tarafından kullanılır.
Ticaret ve hizmetler
Alım satım şeklindeki ticaret, uzun süre, büyük ölçüde, Saygon-Cho Lon’daki, kendileri de Çinli olan toptancılarla ilişkileri yürüten Çin kökenli nüfusun elinde toplanmıştı. Bu tüccarlar, Kamboçya’da olduğu gibi Vietnam’da da büyük ölçüde tasfiye edildiler. Ticarî ilişki ağları yavaş yavaş özellikle şehirlerde yeniden oluşmaktadır. Nüfusun bir bölümü, savaş sırasında saklanmış veya yurtdışına yerleşmiş Kamboçyalıların gönderdiği altın ve mücevherler sayesinde önemli malî kaynaklara sahiptir.
TARİH
MÖ I. binyıldan itibaren insan toplulukl kor bölgesi, miladın başlarında Hindu etki krallıkların, özellikle Funan ve Çen-La krallı la birlikte gelişti. Çen-La Krallığı’nın VI. (Khmerler) kontrolüne girişi, ülkeye adını v
Angkor dönemi
Angkor dönemi, Büyük Göl’ün biraz ku/ kentin Kral II. Jayavarman (802-850) tara başlar; bu şehir büyük bir Khmer imparatorl tur. Halk, kralın tahta Gök tarafından çık; panteonunun tanrılarıyla, Vişnu ve özellikl kültü kısmen kral kültüyle karışıyordu) ile i na inanıyordu. Krallığın gücü, önemli ölçüı ekonomik sisteminden geliyordu: birtakım son derece verimli çeltik tarlalarını suyla I yandan orduları ve merkezî bir idareyi ele yandan şehirlerin ve tapınakların inşa ediln lecek bir üretim fazlası elde edilmesine im selme döneminde Khmer İmparatorluğu bu; talandan Tonkin Körfezi’ne ve Mekong de yordu. Angkor döneminin bir diğer özelliği Hinduizmin yerini Mahayana Budizminin Budizmi) almasıdır. XIII. yy’dan itibaren, es; ni yeni güçlerin, özellikle de Tayların ve Viel kışına bağlı olarak bir gerileme dönemi baş]
Güneye doğru yer değiştirme
Khmer İmparatorluğu XVI. yy’ın sonlarına muhafaza etmiş, ancak merkezini güneye, Bü yılarından Orta Mekong bölgesine doğru ka) mıştır. Başkent sırasıyla Phnom Penh, Lovek tan sonra yeniden Phnom Penh’e gelmiştir. Yi günlere şahit olan bu dönemin ayırt edici öze minin (veya Küçük Taşıt Budizmi) ve keşiş tc raklara girişidir. 1594’te Lovek’in Taylar taraflı boçya’mn varlığının iki büyük komşusu tar. geldiği bir dönemin başlangıcına işaret eder.
Tampon devlet dönemi
Devletinin tümüyle ortadan kaldırılmasır zulayan Kral I. Norodom, 1863’te, sömürgf (Tayland) arasına Siam’ın özlemlerine karşı pon devlet yerleştirmek isteyen Fransızlar
ıkımmdan himayecilik Kamboçya’ya uygun düşü-1907’de Angkor bölgesi de içinde olmak üzere ku-e yeniden kavuştu.
ransız Çinhindi’nin diğer kesimlerine oranla ülkenin ıu, diğer yandan 1941’de tahta çıkmış olan Kral No-c’un (Norodom’un torunun oğlu) ihtiyadılığı, Kam-ışu ülkeleri (Vietnam ve Laos) etkileyen savaşların ;ekmemesine ve 1953’te bağımsızlığına kavuşması-i. Sihanuk ılımlı bir yönetim kurdu ve ülkesini çağlardı; 1955’te krallık unvanından feragat etti ve ngkum Reastr Niyum’un (Sosyalist Halk Topluluğu) üzere babası lehine (Norodom Suramarit) tahttan k «Budist bir sosyalizm»i hayata geçirmeye çalıştı, ilerin kurbanı olan köylülerin hoşnutsuzluğu ve Ku-m Güney’e geçiş yolu olarak Kamboçya’yı kullan-etkong’un etkisi, Kızıl Khmerlerin uzlaşmaz komü-ı hızlı gelişmesine yol açtı. Diğer taraftan, Amerika-nen gelenekçi çevreler daha katı bir anitkomünist ınmasını arzuluyorlardı. Bu iki yönlü muhalefet c’un düşüşüne yol açtı ve Kamboçya’nın tarafsızlığı-
r dönemi
n desteklediği General Lon Nol’un iktidara gelişinin n bir yandan VietnamlIların kırımı başlarken, diğer ırak Kızıl Khmerler tarafından ama aynı zamanda o inmiş olan Sihanuk yandaşları tarafından yürütülen :si şiddedendi. Yoğun hava bombardımanlanna rağ-lerler 1975’te zafere ulaştılar ve Phnom Penh’i ele yıllık Kızıl Khmer diktatörlüğü Kamboçya için ger-Dİdu. Sırasıyla «Demokratik Kampuçya»nın başba-jaşkanı olan Pol Pot ve Kiyo Sampan’m yönlendir-.hmerler, geleneksel kültürün her türlü izini silmek ndan aydın seçkinlerin kadedilmesinden, diğer yan-:lerde çalıştırma yoluyla insanlann kırımına varan bir komünist model uygulamaya başladılar. Bu aşı-nkilere yol açtı ve sonuçta 1979’da Vietnam askerî ıçya’ya müdahale etti ve iktidara daha ılımlı komü-n Sen’in başbakan olduğu yeni rejim ülkeyi yeniden ancak Kızıl Khmerlerin ve Sihanuk ile eski başba->ann yandaşlarının ikili muhalefetiyle karşılaştı. Her /land sınırları yakınlarında insansız alanda kurulu ekede gerilla mücadelesine giriştiler.
‘ir son vermek için, Kamboçyalılar Vietnam askerî çekilmesini talep ettiler ve bu amaçlarına 1989 ey-; böylece düşman gruplar arasmda görüşmeler baş-Üerin ve Birleşmiş Milleder’in gözetimindeki görüş-ninde Paris’te, uygulanmasında birçok güçlük buluyla sonuçlandı.
T VE KURUMLAR
önerimi bin yıldan uzun bir süredir Hindu anlayı-allık geleneğine dayanır. 1955’te Norodom Siha-feragat etmesinden sonra, krallık geleneği, baba-a annesi tarafından taşındı. Cumhuriyet, 1980’de :ümet darbesinden sonra kuruldu. 1975’ten itiba-nünist rejimler, partinin devlet üzerinde hâkimi-nıştı. Kızıl Khmerlerin iktidardan uzaklaştırılma-Heng Samrin Komünist Partisi sekreterliği ve
KAMBOÇYA
cumhurbaşkanlığı görevlerini kendinde toplarken, Hun Sen başbakanlık görevini üstlendi.
1990 eylülünde Cakarta (Endonezya) Konferansı’nda kabul edilmiş olan bir anlaşma yeni ve değişik bir durum yarattı; bir Yüksek Ulusal Konsey karşıt dört grubun temsilcilerini bir araya getirdi: Phnom Penh komünist hükümeti, Kızıl Khmerler, Son Sann yandaşlan ve «Sihanukçular». Prens Norodom Sihanuk’un başkanlığını kabul ettiği Yüksek Ulusal Konsey ilk toplantılarım Kamboçya dışında yaptıktan sonra 1991 kasımında Phnom Penh’e yerleşti. Hedef olarak önüne, 1993’te uluslararası gözetim altında ülkenin kaderini ve rejiminin niteliğini belirleyecek serbest seçimlerin yapılmasını koydu. BM’nin gözetiminde mayıs 1993’te Kumcu Meclis (120 üyeli) seçimi yapıldı. 21 eylül 1993’te Sihanuk kral ilan edildi. Üç gün sonra da yeni anayasa kabul edilerek bin yıllık krallık rejimine dönüldü. Meclisteki iki büyük parti (eski komünist partisinin yerini alan Kamboçya Halk Partisi 51 üye; Sihanukçu Birleşik Cephe 58 üye) iki başbakanlı bir koalisyon hükümeti kurdu. 1. Başbakan Norodom Ranariddh (Sihanuk’un büyük oğlu), 2. başbakan Halk Partisi’nin başkanı Hun Sen (eski Kızıl Khmer) oldu. Mayıs 1993’te kabul edilen yeni anayasayla parlamenter monarşiye dönüldü. Norodam Sihanuk yeniden kral oldu. Sihanuk’un oğlu Norodam Ranariddh ve Hun Sen’in ortak başkanlığında bir koalisyon hükümeti kuruldu. 1997’de Kızıl Khemerler’in bir araya gelmesinden sonra hükümet bünyesindeki etki mücadeleleri yoğunlaştı. Hun Sen, Prens Rana-riddh’i görevinden uzaklaştırıp yerine Ung Huot’u getirdi.
TOPLUM
Kamboçya toplumu, esas olarak, genellikle kendi toprağının sahibi olan küçük köylülerden oluşmuştur; bunlar üzerinde, ağır biçimde borçlanmış oldukları şehir tüccarlarının hâkimiyeti vardır. Sihanuk dönemi boyunca başlatılan reform girişimlerine rağmen, gerçekten de tefeciliğe dayalı bir sömürü vardır; bu da “bir ölçüde Kızıl Khmerlerin sağladığı başarıyı açıklamaktadır. Nitekim Kızıl Khmerler, eğitimi devledeştirerek, kamu iletişim araçlarını denetim altına alarak, geleneksel bayramların yerine komünist esinli büyük gösterileri geçirerek, pagodaları kapatarak ve tüm ülkede önemli bir rol oynayan Budist keşişleri kadederek geleneksel toplumu altüst etmeyi denediler. Ne var ki, geleneksel toplum derin köklere sahiptir ve kendine has özellikleri yavaş yavaş yeniden ortaya çıkmaya başlamıştır.
Terravada Budizmi pagodaların yeniden açılmasından büyük güç aldı; 1989’dan bu yana Phnom Penh halkı tapmaklarında atalarının bayramlarını kuduyorlar; kutsal dansözler büyük Hindu destanlarıdan kesider sahneliyor. Televizyonda Tayland ve Hint filmleri gösteriliyor; bu filmlerde Budizmin ve Hinduizmin eski geleneklerine atıfta bulunuluyor.
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Kamboçya kültürü, güçlü bir özgünlüğe sahip olmakla birlikte, Batı’dan gelen etkilerin, Hinduizmin ve ardından Budizmin derin izlerini taşımaktadır.
Dil ve edebiyat
Khmer dili, Hint dillerinden oldukça farklı gözükmektedir, çünkü geniş ölçüde tek hecelidir, bu da Khmer dilini Çinceye yakınlaştırır. Karmaşık alfabeli bir dil olan Khmer dili son derece hoş görünümlü bir yazıya sahiptir; Sanskritçe veya Pali dilinden (Buda’nın dili) alınmış çok sayıda kelime vardır. Büyük klasik metinler Hindistan metinlerinden, özellikle de Hint efsanelerinden ve Buda’mn hayatına ait hikâyelerden (jakata) esinlenmiştir; bununla birlikte Khmer versiyonları asıllarına oranla güçlü bir esin ve gerçekçilikle dolu açık bir özgünlük taşır.
Mimarî zenginlik
Kamboç kişiliği en mükemmel biçimde, özellikle Angkor bölgesindeki büyük yapı topluluğunda, mimarlık ve heykelcilik alanında kendini gösterir. Her «tann-kral» yüreğinde bir veya birkaç tapmak yaptırma arzusu taşırdı; nitekim 1 000 km2,lik bir alanda her boyutta yaklaşık bin tapmak görülmektedir.
Alabildiğine çeşitlilik gösteren Angkor mimarîsi, bazı genel özelliklere sahiptir. Merdivenle çıkılan zeminlere oturan ve kulelerle bezenmiş «dağ tapınakları» Khmerlerin dünya düzenine ilişkin anla-yışlannı yansıtmaktadır. Kulelerin dikeyliği yüzlerce sütuna dayanan koridorlann ve bölümlerin yataylığıyla birleşmektedir. Tıpkı kuleler gibi geniş ölçüde işlenmiş olan koridorlar, büyük Hindu des-tanlannı, Buda’mn hayatını ve krallığın başanlarını taşlarda anlatan heykeller ve alçak kabartmalarla süslüdür. □
Angkor Vat Tapınağı (XII. yy).
Çevre uzunluğu 16 km’ye ulaşan bu tapınak, Angkor Thom’daki Bayon Tapınağı’yla birlikte ülkenin en ünlü anıtıdır. Kamboçya tarihinin en önemli olayı, Angkor şehrini merkez alan büyük Khmer İmparatorluğumun IX. yy’dan XV. yy’la kadar süren mevcudiyetidir.
Budizm Kızıl Khmerlerin 1975’teki diktatörlüğünün hedeflerinden biri oldu. Üstte, Budist çömezler banş için dua etmeden önce tütsü yakıyorlar.
AYRICA BAKINIZ
—► IHiSl Asya —» [MM Buda ve Budizm —► IB.ANSLI Vietnam