Landa, Diego de
(d. 1524 ?, Cifuentes, İspanya – ö. 1579, Yucatán, Meksika), İspanyol Fransisken papaz ve Yucatán piskoposu. Mâya kültürüne ilişkin klasik yapıtıyla tanınır. Soylu bir aileden gelen Landa genç yaşta Fransiskenlere katıldı (1541). Gönüllü misyoner olarak gittiği Meksika’da
Landau, tam adı landau in der pfalz, Almanya’nın güneybatı kesiminde, Rheinland-Pfalz eyaletinde (Land) kent. Queich Irmağı kıyısında, Haardt Dağlannın yamacında güzel manzaralı bir yerde kuruludur.
Tarihsel kayıtlara adı ilk kez 1106’da geçen kentte, 1276’da bir Augustinusçu manastır kuruldu. 1291’de özgür imparatorluk kenti statüsü aldı. Fransız işgalinin (1680-1815)
atâmâan ttVSiaBmyra»’’)» NetSAi. Gotik YroXcStan VîSi’ttn, St.
YwÄÄÄTOÄ este* Tçvarv^sVycvcv
de \405’\en Itakoadu. ¥xanaz asfccn TOtanâ* «bas.V«*v âe \x Çtestte Vauban
tarâvnten «äks»
Vahntdan ve ilk yapılan istihkâmlardan
ân. Kent, hayvanat bdaçesimn yam ştta geniş hah» ye parklarıyla tanınır. Körüğü açılabi-len dört tekerlekli ünlü “landon”a (17-18. yy) aHım vermiş olan kentin başlıca sanayileri ansmda demir döküm ile tütün, ayakkabı, mobilya ve makine imalatı sayılabilir. Sığır pazarlan kurulan kentte şarap ticareti de canlıdır. Nüfus (1989 tah.) 36.297.
Landan, Ezekiel (d. 8 Ekim 1713, Opa-töw, Polonya – ö. 29 Nisan 1793, Prag, Çekoslovakya), Polonyalı haham. Yahudi sözlü şeriatı (Halaha) üzerine pek çok baskısı yapılan bir kitabın yazandır.
Derin bilgisiyle edindiği ün sayesinde 1734’te Brody’deki hahamlık mahkemesi başkanlığına atandı. 1745’te, o sırada Polonya sınırlan içinde bulunan Podolya’daki Jampol kentinin hahamlığına getirildi. Gelenekçiliğin ateşli bir savunucusu olan Haham Yaakob Emden’in, Haham Jonathan Eybeschütz’ü dine aykın biçimde muskalar dağıtmakla suçladığı anlaşmazlıkta üstlendiği uzlaştıncı rolle ün kazandı. 1755’te haham olarak gittiği Prag’da yaşamının sonuna değin kaldı. Noda be-Yehuda , (Yehuda* da Bilinen) başlığı altında derlediği Halaha hükümleri (responsa), Landau’nun çözümleme gücünü ve kaynak incelemekte gösterdiği büyük titizliği ortaya koyar.
Landau, yetiştiği kuşağın içinden çıkan iki büyük Yahudi akımının, Hasidilik (Dindarlar) ile Haskala’nın (Aydınlanma) amansa bir düşmanıydı. Tann hizmetinde şevk ve
Landan, Ley Davidoviç 214
ibadeti bilgiden üstün tutan mistik alnm Hasidiüğe günahkâr bir cehalet olarak karşı
kanlığına getirilince Moskova’ya yerleşen Landau, burada gerçekleştirdiği deneysel çalışmalar sonucunda sıvı helyumun kuvan-tum kuramını geliştirdi. Kapitsa sıvı helyumun üstünaki|kanhk(*’l özelli^
ka ve Prens Igor gibi başyapıttan ile IV. yüzyılın büyük DanimarkalI koreografi Ao-gust Boumonville’in yapıtlarının sahneletir meşini sağladı. Kendi kompozisyonlarından
euneà netenïyle^tfeSirdi Polonnoyeli Hasidi Yaakov Yosefin (ö. v’ 1782; ünlü polemik yapıtı ToJedo/ YaaAroy rarçft/1 fYaalroy YosefTâ/yü/J faJJ- âaüa-
?^a’Îust? gösterileriyle sona eren tek perdelik bir baleydi ve çeşitli topluluklarca sık sık sahnelendi.
lPS3’te Paris Op< erası ’nın baJe yönetmem l&tt’da ~ … –
Odulu nu almasını sağladı.
1938’de casusluk suçlamasıyla tutuklanan J^atıdau, j yıl kadar hapiste yattıktan sonra,
/ v / • , . . .. . . . -oLâp/&&/2//?âZ&ya¿p/ınes/ reyo/fz/nça&a/ar7 o/an ¿andier l&tö’da J^ransız jo/rttaş/ıgn
w JfâAy/J27âS//?/ ÂTâaar//Gf7£7r£l, SO/7l/Cl//7Cfâ S&f/fâSt ¿vsaAı/ctf. Jl/osArova’daÂr/ g&çtf ve Paris’te ¿>jj~ stüdyo &ç&.
görev/ne dönerei fız/gın /ıemen fıeme/ı her Modem ba/eye katkı/anndan ötürü £>aot-
Landau, Lev Davidoviç (d. 22 Ocak dalma öm/nH kafalarda bulundu, Çalama jna/Jrd, BeJpjJra ye F/a/tsa MJtii/netJennce
dirmmdZafa*
Nisan 1968, Moskova, SSCB), düşük sıcaklıklar fiziği, atom ve çekirdek fiziği, katilar fiziği, yıldız enerjisi ve plazma fiziği alanla-
Lev Davidoviç Landau
USSR Magazine-Sovfoto
nndaki çalışmalarıyla tanınan SSCB’li fizikçi. Fizikte birçok kavram ve terim onun adını taşır; 1962 Nobel Fizik Ödülü Lan-dau’ya verilmiştir.
Ön üç yaşında liseyi bitiren Landau, üniversiteye girmek için yaşı küçük oldu-
gından, öğrenimini bir süre Bakû Jeknik kulu’nda sürdürdü. 1922’de Bakû Üniver-sitesi’ne girdi, burada iki yıl fizik ve kimya öğrenimi gördükten sonra o dönem Sovyet fiziğinin merkezi durumunda olan Leningrad Devlet Üniversitesi’ne geçti. 1927’de bu üniversiteyi bitirdi ve Leningrad Fiziko-teknik Enstitüsü’nde araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 1929’da Göttingen ve Leip-zig’de kısa sürelerle kaldıktan sonra Kopenhag’a, Niels Bohr Kuramsal Fizik Enstitü-sü’ne gitti. Modem kuramsal fiziğin gelişmesinde çok önemli bir yeri olan bu enstitü, dünyanın her yanından tanınmış fizikçilerin uğrak yeriydi. Landau da kendisini hep Bohr’un öğrencisi olarak görmüş, ondan önemli ölçüde etkilenmiştir. Kopenhag’dan sonra Cambridge ve Zürich’te de bir süre kalarak SSCB’ye dönen Landau, 1933 ve 1934’te Kopenhag’daki kısa süreli çalışmaları dışında, tüm yaşamını ülkesinde geçirmiştir.
1932’de Harkov’daki Ukrayna Fızikotek-nik Enstitüsü’nde kuramsal bölümün başkanlığına getirilen Landau, 1935’te aym kentteki Harkov A. M. Gorki Devlet Üniversitesi’nde Genel Fizik Bölümü başkanlığı görevim de üstlendi. Landau’nun çalışmalarıyla bir Sovyet kuramsal fizik okulu oluştu ve Harkov SSCB’de kuramsal fiziğin merkezi durumuna geldi. Landau, eski öğrencisi ve arkadaşı E. M. Lifşits ile birlikte kuramsal fiziğin tümünü kapsayan ve dokuz ciltten oluşan ünlü Kuramsal Fizik Dersleri dizisini yazmaya da Harkov’da başladı. Bu diziyi oluşturan kitaplar pek çok dile çevrilmiş ve temel başvuru kaynağı olmuştur.
1937’de SSCB Bilimler Akademisi’nde Pyotr Leonidoviç Kapitsa’nın başkanlığını yaptığı S. I. Vavilov Fiziksel Problemler Enstitüsü’nün Kuramsal Fizik Bölümü baş-
da enerji oluşumu, kozmik ışınlar, plazma fiziği ve hidrodinamik sayılabilir. Landau diyamagnetizması, katı hal fiziğindeki Landau düzeyleri, plazma fiziğindeki Landau sönümü, yüksek enerji fiziğindeki Landau kesimleri, düşük sıcaklıklar fiziğindeki Landau enerji tayfı terimleri onun fiziğe katkılarının bir bölümünü simgeleyen terimlerdir.
7 Ocak 1962’de bir otomobil kazası geçirerek çok ağır yaralanan Landau birkaç kez ölümün eşiğinden döndü, uzun süren bir bitkisel yaşam döneminden sonra zihinsel yetilerini zamanla yeniden kazandı. Ama sağlığına tam olarak kavuşamadı, yaşamının bundan sonraki yıllarında bilime önemli bir katkısı da olmadı.
Landau, Nobel Ödülü’nün yanı sıra daha birçok ödül aldı. SSCB Bilimler Akademi-si’ne doğrudan üye seçilen Landau’ya Sosyalist Emek Kahramanı unvanı, üç kez Devlet Ödülü, bir kez de Lenin Ödülü verildi. Londra’daki Royal Society’nin; Hollanda, Danimarka ve ABD akademilerinin yabancı üyeliğine seçilmiş, Max Planck Madalyası ve Fritz London Ödülü’nü almıştır.
Landen, John (d. 23 Ocak 1719, Peakirk, Northamptonshire – ö. 15 Ocak 1790, Milton, Northamptonshire, İngiltere), eliptik integraller konusundaki önemli katkılarıyla tanınan İngiliz matematikçi.
1744’te The Ladies’ Diary’de çıkan deneme yazılarıyla matematikçi olarak tanınan Landen 1766’da Londra’daki Royal Society’nin üyeliğine seçildi. Eliptik integraller konusuna, Landen noktası ve Landen dönüşümleri olarak adlandırılan katkılar yaptı. Kendi adıyla anılan teoremi 1775’te günlüğünde ve daha sonra Mathematical Memoirs (1780-89, 2 cilt; Matematik Anılan) adlı yapıtında yayımlandı. Bu teoremde, bir hiperbol yayını, iki elips yayıyla tanımladı. Landen, başta astronomi ve fizik olmak üzere, başka konular üzerinde de yazılar yazdı. Dönme hareketinin incelenmesine katkıda bulundu; Newton’un, yalpalamanın (dönen bir cismin ekseninin
Lander, Harald (d. 25 Şubat 1905, Kopenhag – ö. 14 Eylül 1971, Kopenhag, Danimarka), Danimarka Kraliyet Balesi’ nin yeniden canlanmasında önemli rol oynayan DanimarkalI dansçı ve koreograf.
1926-27 yıllannda büyük bale ustası Michel Fokine’in yönetiminde çalıştı ve 1945’e değin başrollerde dans etti. 1932-51 arasında Danimarka Kraliyet Balesi’nin bale yönetmeni olarak topluluğun repertuvannı zen-. ginleştirdi; Fokine’in Les Sylphides, Petruş-
ka ve Prens İgor gibi başyapıttan ile 19. yüzyılın büyük DanimarkalI koreografı August Boumonville’in yapıtlarının sahnelenmesini sağladı. Kendi kompozisyonlarından Études (1948; Alıştırmalar) bir dans stüdyosundaki barda geleneksel ısınma harekede-riyle başlayan ve üst düzeydeki öğrencilerin olağanüstü gösterileriyle sona eren tek perdelik bir baleydi ve çeşitli topluluklarca sık sık sahnelendi.
1953’te Paris Operası’nın bale yönetmeni olan Lander 1956’da Fransız yurttaşlığına geçti ve 1964’te Paris’te bir stüdyo açti. Modem baleye katkılanndan ötürü Danimarka, Belçika ve Fransa hükümetlerince madalya ile onurlandınldı. Ölümünden kısa bir süre önce Kopenhag’a geri döndü. Danimarka’nın tanınmış balerinlerinden Margot Lander ile 1931-50, Toni Lander ile de 1950-65 arasında evli kaldı.
Lander, Richard Lemon (d. 8 Şubat
1804, Truro, Cornwall, İngiltere – ö. 6 Şubat 1834, Bioko, Batı Afrika), Aşağı Nijer Irmağını deltasına kadar izleyen İngiliz kâşif.
İskoçyalı kâşif Hugh Clapperton’ın Nijerya’nın kuzeyine yaptığı ikinci keşif gezisine katıldı. Clapperton’ın Sokoto yakınında
Richard Lander, W, Brockedow’un
bir yağlıboya çalışmasından ayrıntı, y. 1835;
Ulusal Portre Galerisi, Londra
National Portrait Gallery, Londra
ölümünden (Nisan 1827) sonra güneydoğu yönünde Kano’ya kadar ilerledi, daha sonra Yorubalann topraklanndan geçerek kıyıya döndü. Clapperton’ın günlüğüne dayanarak Journal of Richard Lander from Kano to the Sea Coast (1829, Richard Lander’in Kano’ dan Deniz Kıyısına Yolculuğunun Günlüğü) ve Records of Captain Clapperton’s Last Expedition to Africa, with the Subsequent Adventures of the Author’ı (1830; Kaptan Qapperton’m Afrika’ya yaptığı Son Keşif Gezisinin Notlan ve Yazann Sonraki Serüvenleri) yayımladı.
İngiliz hükümetinin isteği üzerine Batı Afrika’ya yeni bir yolculuk yaptı. Kardeşi John’la birlikte 22 Mart 1830’da Badagri’de (Nijerya) karaya çıkarak iç kesimdeki Bus-sa’ya gitti. Nıjer Irmağı boyunca yukan doğru 160 km kadar ilerledikten sonra kanoyla ırmağın deltası yönünde tehlikeli bir yolculuğa çıktı. Deltada Yerliler tarafından yakalanan iki kardeş, yüksek bir fidye ödenip Bioko (Fernando Po) Adasına git-melen sağlanana değin tutsak kaldı. Bu keşif gezisiyle ilgili anılan Journal of an Expedition to Explore the Course and Termination of the Niger (1832;. Nijer Irmağının Çığınnı ve Ağzını Keşif İçin Yapılan Gezinin Günlüğü) adlı yapıtta yer aldı. Lander Nijer Irmağında kanosuyla bir ticaret gezisi yaparken Yerlilerin saldınsına uğrayarak yaralandı ve kısa süre sonra öldü.
Landes, Fransa’nın güneybatı kesiminde
Akitanya planlama bölgesinde (région de
programme) il (département). Guyenne, Gaskonya ve Béam adlı tarihsel bölgelerin çeşitli kesimlerinden oluşturulmuştur. Yüzölçümü 9.243 km2’dir. Biskay Körfezi kıyısında yaklaşık 110 km boyunca uzanan ilin güney sınırını Adour Irmağı çizer. Les Landes olarak bilinen ormanlık bölgenin yaklaşık dörtte üçü il sınırlan içinde kidir. İl merkezi Mont-de-Marsan ile tarihsel Dax kenti ilin verimli topraklarla kaplı, ağaçlık ve tepelik güneybatı kesiminde yer alır. Bölgeye okyanus iklimi egemendir.
Landes ülkenin kaz ciğeri patesi ve kuşkonmaz üretiminin büyük bölümünü karşılar. Saint-Vincent-de-Paül (eskiden Pouy), aynı ai taşıyan azizin doğum yeridir. Biscaırosse Lagünü yakınlarında bir füze üssü, Parentis-en-Bom’da da petrol kuyu-lan vardır. Mont-de-Marsan ve Dax adlı iki ilçeye (arrondissement) bölünmüş olan Landes, Bordeaux eğitim bölgesi (académie) içindedir. Nüfus (1990) 311.473.
Landes, les landes olarak da bilinir. Fransa’nın güneybatı kesimindeki Akitanya Havzasında ormanlık bölge. Biskay Körfezine bakan bölgenin kuzey sınınnı Gironde Halici, güney sınırım da Adour Irmağı çizer. Yüzölçümü 14.000 km2’dir. Landes ilinin (département) dörtte üçünü, Gironde’ un yansım, Lot-et-Gaı^ıÎhe ilinin de 70 bin hektarlık kesimim kaplar. Eskiden bataklık ve bozkırla kaph olan Landes’da günümüzde Fransa’nın en geniş ormanı bulunmaktadır. 1801’de bölgedeki kumulların hareketini engellemek için çam ağaçlan dikildi; 19. yüzyılın ortalannda da kanallar açılarak bataklıklar kurutuldu. Bu çalışmalar sonucunda oluşturulan ormanlık arazinin dörtte üçü, 1937 ve 1950’de çıkan büyük yangınlarda yok olduysa da, yanan arazinin büyük bölümü yeniden ağaçlandırıldı. Sonraki yıllarda bölgede kâğıt fabrikalan kuruldu ve geniş topraklar tanma açıldı. Yörenin bir sayfiye bölgesi olarak gelişen kıyılanna Côte d’Argent (Gümüş Kıyısı) adı verildi.
Landgraf (Almancada “eyalet kontu”), kadınlar için landgrâfin, Almanya ve İskandinavya’da kullanılan soyluluk unvanı.
12. yüzyılda Alman krallarının dükler (Her-zog) karşısında konumlarım güçlendirmeye çalıştıktan dönemde ortaya çıkmıştır. Ayrıca bak. soyluluk unvanlan.