Landstad, Magnus Brostrup

(d. 7 Ekim
1802, Mâs0y – ö. 8 Ekim 1880, Kristi ani* [bugün Oslo], Norveç), Norveçli papaz ve şair. Geleneksel Norveç- baladlannın ilk özgün derlemesini yayımlamıştır (1853). Çeşitli bölge kiliselerinde papazlık yaptıktan sonra Christiania’ya (1877-1925 arasında Kristiania) gitti ve yaşamının sonuna değin orada kaim. Ortaçağdan kalma malzemeyi değerlendirdiği Norske folkeviser’in (Norveç Halk Baladı) çerçevesini trolT ların(*), kahramanlann, şövalyelerin ve tanrıların serüvenleri oluşturuyordu; ekinde de L. M. Lindeman’ın derlediği halk ezgileri yer alıyordu: Sonradan daha güvenilir bir derlemenin yayımlanmasına karşın Landstad’ın kitabı en etkili çalışma olarak, kaldı. Henrik Ibsen ilk oyunlanndaki te-malann pek çoğunu onun derlemesinden aldı.
Landstad daha sonralan ulusal bir ilahi kitabı hazırlamakla görevlendirildi. Yazdığı yaklaşık 50 ilahiyi de içeren kitabı 1861« tamamladı.
Landsteiner, Kari (d. 14 Haziran 1868, Viyana, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu – ö. 26 Haziran 1943, New York kenti, ABD), Avusturya kökenli ABD’li immüno-log ve patolog. Başlıca kan gruplarını bulması ve kan naklinin tıpta basit bir işlem
Landsteiner
World Health Organization
haline gelmesini sağlayan ABO kan grupla-n sistemini geliştirmesiyle 1930 Nobel Fizyoloji ya da Tıp Ödülü’nü almıştır.
1898-1908 arasında Viyana Patoloji Ensti-tüsü’nde araştırmacı olarak çalışırken insanlarda kanın yapısındaki farklılıktan bularak, uygun olmayan kan nakillerinin tehlikelerini ortaya çıkardı. 1901’de, alyuvarlarda hücre zanıun dış katmanına yapışan antijen adh maddelerin türüne göre insanda en az üç temel kan grubu olduğunu gösterdi; bu
gruplan A, B ve O olarak adlandırdı. Bir yıl sonra, A ve B antijenlerinin ikisini birden taşıyan ve AB antikorlan içermeyen AB grubu bulundu. Landsteiner, 1927’de M ve N gruplanın, 1940’ta ilk kez bulunduğu maymun türünün adım taşıyan Rhesus (Rh) faktörünü saptadı. Rh faktörü, anne ve dölütün kanında ortaya çıkabilen ve düşük, ölü doğum ya da yenidoğanda ölümcül bir hastalığa yol açan bir dizi tepkimenin temelini oluşturuyordu.
Landsteiner’in çahşmalan adli tıbbın gelişmesine önemli katkılarda bulundu; babalık ve cinayet davalannda kan gruplarının güvenilir birer kanıt olarak kullanılmasını sağladı. Kan gruplanmn belirli genler aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarıldığının kanıtlanması, kalıtım ve antropoloji araştırmalan için de etkili bir yöntem sağladı.
Landsteiner 1909-19 arasında Viyana Uni-versitesi’nde, 1922-43 arasında New York kentindeki Rockefeller Tıp Araştırmalan Enstitüsü’nde patoloji dersleri verdi. Başlıca yapıtı, bağışıklık kimyasının kurulmasına katkı niteliğindeki The Specificity of Serological Reactions’da (1936; Serolojik Tepkimelerin Özgünlüğü).
Landumalar, Gine’de, Bissau sının boyunca, 50-100 km içeride yaşayan halk. Nijer-Kongo dil ailesinin Batı Atlantik kolundan ve Baga diliyle akraba bir dil konuşurlar. Genelde tarımla uğraşırlar; başlıca ürünleri mısır, dan, yerfıstığı ve pirinçtir. Toplumsal örgütlenmelerinin merkezinde bir büyük şef ve ona bağlı olarak köyleri yöneten şefler bulunur. Genellikle çfilreşlilige dayanan evliliklerde miras ana-soyundan akrabalara geçer. Dinsel inançlar, ata ruhlanna tapınma üzerine kuruludur.
Lane, Alfred Church (d. 29 Ocak 1863, Boston – ö. 15 Nisan 1948, New York kenti, ABD), Yer’in yaşımn belirlenmesi araştırmalarını başlatan, tanıtan ve yöneten ABD’li jeolog ve eğitimci. 1889-1909 arasında Michigan Eyaleti Jeolojik Araştırma Kurumu’nda petrograf yardımcısı, jeolog yardımcısı ve eyalet jeologu olarak çalıştı. 1909’da Massachusetts’ta Medford’daki Tufts Üniversitesine jeoloji ve mineraloji profesörü olarak atandı, ama 1936’da eyaletteki öğretmenlere yemin ettirilmesini protesto etmek amacıyla istifa etti.
1922-46 arasında Ulusal Araştırma Kuru-lu’nun jeolojik zamanın ölçümü komitesinin başkanlığım yapan Lane, bu alanda dünya çapında araştırmaların gerçekleştirilmesini sağladı. Nötronların incelenmesine girişen ilk bilginlerden biri olan Lane, 1926’da Alman fizikçi Otto Hahn ile birlikte, çekirdek bölünmesi konusunda bilimsel bilgi değiş tokuşu için uluslararası bir plan hazırla*. 1938’de Hahn’ın uranyumu parçaladığı haberim alan ilk ABD’liydi.
Lane, Sir Ailen, asıl adı allen lane williams (d. 21 Eylül 1902, Bristol,’Gloucestershire – ö. 7 Temmuz 1970, Northwo-od, Middlesex, İngiltere), İngiltere’de karton kapaklı kitap uygulamasına öncülük eden yayımcı. Nitelikli kitaplan ucuza mal ederek yeni bir okuyucu kitlesinin doğmasını, baskı ve ciltleme tekniklerinin gelişmesini sağlamıştır.
1919’da Londra’ya giderek The Bodley Head adlı yayınevinde amcası John Lane’in yanında çırak olarak çalışmaya başladı. Altı yıl sonra, amcasının ölümü üzerine yayın yönetmeni oldu. 1935’te Bodley’den aynl-dıktan sonra Penguin Books, Ltd.’i kurarak
6 peni fiyatla satılan Penguin kitaplannı yayımladı. Penguin girişiminin başanya ulaşmasının verdiği cesaretle, kurgusal olmayan ciddi yapıtlardan oluşan Pelican
Dizisi ve belirli konularla ilgili kitaplan içeren Penguin Özel Dizisi gibi değişik dizileri başlattı. 1937’de Penguin Shakespeare Dizisi’ni yayımladı. 1941’de Puffin Öykü Kitaplan Dizisi’yle çocuk edebiyatında çığır açta. Penguin kitaplan arasında 1960’ta çıkan D. H. Lawrence’in Lady Çhat-terley’s Lover’ı (Lady Chatterley’in Âşığı, 1943, 1985), kamuoyunda büyük yankı uyandıran bir davaya konu oldu ve mahkemenin romanın zararlı ya da müstehcen olmadığına karar vermesinden sonra 3,5 milyonun üzerinde satıldı.
1952’de “sir” unvanı alan Lane, 3 bininci Penguin kitabı olan James Joyce’un Ulysses adlı yapıtının yayımlanmasından sonra 1969’da emekliye ayrıldı.
Lane, Franklin K(night) (d. 15 Temmuz 1864, Charlottetown yakınlan, Prens Edward Adası, Kanada – ö. 18 Mayıs 1921, Rochester, Minnesota, ABD), ABD’li avukat ve siyaset adamı, içişleri bakanı olarak (1913-20) doğanın korunmasına önemli katkılarda bulunmuştur.
1888’de San Francisco’da avukatlığa başladı. 1891’de Tacoma Daily News adlı gazetenin hissedan ve yayın yönetmem oldu. 1898’de seçildiği kent savcılığı görevim iki dönem daha üstlendi. 1905’te Eyaletlerarası Ticaret Komisyonu’na (ICC) atandı; 1913’te kısa bir süre bu komisyonun başkanlığını yaptı. Aynı yıl Başkan Woodrow Wilson tarafından içişleri bakanlığına getirildi. Yedi yıl süren bu görevinde Amerika Yerlilerine daha fazla özerklik verilmesi ve Batı’yla Alaska’mn kalkındınlması için çalıştı. 1916’da Kongre karanyla Ulusal Parklar İdaresi’nin kurulmasını sağlayarak bu dairenin ilk müdürlüğüne ünlü doğa korumacısı Stephen Tyng Mather’ı atadı.
Lane, Sir Hugh Percy (d. 9 Kasım 1875, Ballybrack, Cork ili, İrlanda – ö. 7 Mayıs 1915, denizde), izlenimcilerin yapıtlarından oluşan koleksiyonuyla tanınan İrlandalI sanat koleksiyoncusu.
Çocukken Avrupa’nın pek çok yerini dolaştı. 1893’te Londra’da sanat galerilerinde çalışmaya başladı ve 1898’de kendi galerisini açtı. İrlanda resminin ilerlemesi için Dublin’de bir modem sanatlar galerisi kurdu. Johannesburg ve Cape Town’daki (Güney Afrika) galerilere danışmanlık yaptı ve 1914’te Dublin’deki İrlanda Ulusal Galerisinin yöneticiliğine atandı. 1909’da “sir” unvanı aldı. İçinde bulunduğu “Lusitania gemisinin batmasıyla yaşamını yitirdi. Koleksiyonunu kime bıraktığı konusunda anlaşmaya varılamadığından yapıtlar Londra ve Dublin’deki müzeler arasında bölüştürüldü.
Lane, Jonathan Homer (d. 9 Ağustos 1819, Geneseo, New York – ö. 3 Mayıs 1880, Washington, D.C., ABD), Güneş’i bir gaz kütlesi olarak matematiksel açıdan inceleyen ilk bilim adamı olan ABD’li astrofizikçi. Güneş’in içindeki basınç, sıcaklık ve yoğunluk arasındaki karşılıklı ilişkileri belirlemiş ve bu çahşmalanyla yıldızlann evrimine ilişkin çağdaş kuramlann geliştirilmesine temel hazırlamıştır.
1848’de ABD Patent Dairesinde çalışmaya başlayan Lane, üç yıl sonra kurumun yöneticiliğine getirildi. 1857’den başlayarak patent davalannda uzman danışman olarak görev yaptı. Güneş üzerine yaptığı araştırmalar sonucunda, gaz kütlelerinin kütleçe-kimi etkisiyle büzülmesi sonucunda ısı yaydıklarına ifişkin, kendi adıyla anılan yasayı geliştirdi. Güneş’in milyonlarca yıldan beri ısı salmasını da bu yasaya dayanarak açıkladı. En önemli yapıtı On the Theoretical
217 Lanetli Yahudi
Temperature of the Sun’dır (1870; Güneş in Kuramsal Sıcaklığı Üzerine).
Lane elektrik üzerine de çalıştı ve matematiksel kökleri hesaplamak için bir makine geliştirdi. Aynca, elektromekanik bir regülatör, bir “görsel telgraf” ve hava pompası geliştirdi. Mekanik soğutma konusunda da deneyler yaptı.
Lane-Poole, Stanley Edward (d. 18 Aralık 1854, Londra – ö. 29 Aralık 1931, Londra, İngiltere), İngiliz Doğubilimcı ve nümizmat. 1877’de Oxford’da Corpus Christi College’ı bitirdi. 1892’ye değin Bri-tish Museum’un İslam Nümizmatiği Bölü-mü’nü yönetti. 1895-97 arasında Mısır hükümeti adına Kahire’de arkeoloji araştırma-lan yaptı. Dublin’de Trinity College’da Arap dili ve edebiyatı profesörü olarak çalıştı (1898-1904). 1876’da ölen Edward William Lane’in yanm kalan Arapça-Ingi-lizce sözlüğünü, üzerinde uzun yıllar çalışarak tamamladı. En önemli yapıtı Catalogue of Oriental and Indian Coins’dir (1875-92, 14 cilt; Doğu ve Hint Sikkeleri Katalogu). Öbür yapıtlan arasında The Mohammadan Dynasties (1898; Düvel-i İslamiye, 1927), Turkey (1888; Türkiye), Egypt in the Mıdd-le Age (1901; Ortaçağda Mısır) sayılabilir.
lanetli şair, Fransızca poète maudit, şairleri, çağdaş toplumun dışına itilmiş, burjuva kültürünün sığlığına nüfuz edebildikleri için bu sınıfın nefretini çekmiş kişiler olarak kayramlaştıran deyim. İlk kez Paul Verlaine tarafından, o dönemde pek tanınmayan Tristan Corbière, Marceline Desbordes-Valmore, Villiers de l’Isle-Adam, Stéphane Mallarmé ve Arthur Rimbaud gibi simgeci şairlerin trajik yaşamlanm konu alan Les Poètes maudits (1884; Lanetli Şairler) adlı yapıtta kullanıldı. Verlaine ise kavramı olasılıkla Baudelaire’in, acıya ve aşağılanmaya göğüs geren bir şairi anlatan “Bénédiction” (Kutsama) adlı şiirinden almıştı. Lanetli şair kavramı, bir zamanlar kâhin ve peygamber olarak görülen şairin artık bu konumunu yitirdiğini, aşağı bir konuma itildiğini ima eder.
Lanetli Yahudi, Hıristiyanlıkta Hz. İsa çarmıha giderken onu aşağıladığı için lanetlenerek dünyanın sonuna değin yaşamaya mahkiîm edilen efsanevi kişi. Yuhanna İncilinde Hanna’nın önünde suçlanan Hz. İsa’ya vuran bir görevliden söz edilmesi (18:20-22) bazen bu efsanenin kaynağı olarak gösterilir. Ortaçağda İngiltere’de Wendover’li Roger, Flores Historiarum adlı vakayinamesinde 1228’de İngiltere’yi ziyaret eden bir Ermeni başpiskoposun anlattıklanna dayanarak, Pontius Pilate’nin kapıcısı olduğunu ve çarmıha götürülürken daha hızlı yürümesi için Hz. Isa’ya vurduğunu söyleyen Cartaphilus’un öyküsünü aktanr. Hz. Isa’nın Cartaphilus’a, “Ben gidiyorum, ama sen ben dönünceye değin bekleyeceksin”, dediği söylenir. Aynı öyküye göre, daha sonra Yusuf adıyla vaftiz edilen Cartaphi-lus, sonunda kurtuluşa ulaşmak umuduyla din adamlan arasında dindar bir yaşam sürer. Öykünün İtalya’daki benzerinde ise Hz. İsa’ya vuran Giovanni Buttadeo’dur (Buttadeo: “Tann’ya Vuran”).
1602’de Almanya’da “Kurze Beschreibung und Erzâhlung von einem Juden mit Namen Ahasvenıs” (Ahasvérus Adlı Bir Yahudi ile tlgîli Olarak Anlatılanlar) adh bir kitapçık yayımlandı. 1542’de Hamburg’da, Scnles-wigü Lutherci piskopos Paulus von Eitzen’ in (ö. 1598), çarmıha giderken Hz. Isa’ya
Lanfranc 218
vurduğunu iddia eden yaşlı bir Yahudi ile karşılaşmasını anlatan kitapçık büyük ilgi uyandırdı. Deccal’ın 1600’de ortaya çıkacağına ve Yahudilerden yardım göreceğine inanılmasının yol açtığı Yahudi düşmanlığının da olası etkisiyle kısa zamanda öteki Protestan Avrupa ülkelerinin dillerine çevrildi. Lanetli Yahudi’nin çeşitli Avrupa
Lanetli Yahudi, Gustav Dore’nin bir illüstrasyonu British Museum, Londra; fotoğraf, J. R. Freeman & Co. Ltd.
kentlerinde görüldüğü iddia edildi. Hatta 1868’de ABD’deki Salt Lake kentinde görüldüğü ileri sürüldü.
Lanetli Yahudi efsanesi çeşitli oyun, şiir, roman ile görsel sanatlara da konu oldu. Eugène Sue’nün Le Juif errant (1844-45; Serseri Yahudi, 1884) adlı romantik romanı, bu konuyu işleyen en ünlü edebiyat yapıtlarından olmakla birlikte, Cizvitlere karşı yazılmıştı ve efsanenin ilk biçimiyle pek ilgisi yoktu. 1856’da Gustave Doré bu konuda 12 resimlik bir ağaç baskı dizisi hazırladı.
Lanfranc (d. y. 1005, Pavia, Lombardiya -ö. 28 Mayıs 1089, Canterbury, Kent, İngiltere), Canterbury başpiskoposu (1070-89) ve I. William’in (Fatih) danışmanı olan İtalyan Benedikten. I. WilÚam’m Norman İstilası’ m (1066) izleyen hükümdarlığı döneminde kilise-devlet ilişkilerinin kusursuz yürümesinde büyük rol oynamıştır.
Hukukçu olan Lanfranc, Normandiya’daki Avranches’ta kurduğu okulda (1039-42) verdiği derslerle ün saldı. Daha sonra Bec’teki Benedikten manastırına girdi. Üç yıl inzivada kaldıktan sonra başkeşiş oldu ve yeniden öğretmenliğe başladı. Normandiya dükü Wilham’in Flandre’h Matilda’yla ey-lenmesine önce karşı çıktı (1053). Ama daha sonra Williani’la uzlaştı ve karşılıklı saygıya dayalı bir ilişki sürdürdü. William, Lanfranc’ı önce Caen’deki St. Stephen Ma-nastırinın başkeşişliğine atadı (y. 1063). İngiltere’yi fethettikten sonra da Stigand’ın bu görevden uzaklaştırılmasının hemen ardından Canterbury piskoposluğuna getirdi.
Lanfranc, İngiliz Kilisesi’nde başarılı bir reform hareketine girişti. Papalık yetkisini kararlılıkla savunmasına karşın, Ingiltere Kilisesine tanınabilecek en geniş bağımsızlığın sağlanması konusunda WilUam’a yardımcı oldu. Aynı zamanda kiliseyi krallığın etkisinden ve öteki dış etkilerden korudu. Devletle kilisenin birbirinden ayrı öncelikler ve sorumluluklar taşıdığı konusundaki duyarlılığı kilise mahkemeleri ile laik mahkemeleri birbirinden ayıran kalıcı bir düzenlemeye (y. 1076) temel oldu.
Lanfranco, Giovanni, giovanni di steffa-no ya da il cavaliere giovanni lanfranchi olarak da bilinir (d. 26 Ocak 1582, Parma -ö. 30 Kasım 1647, Roma), yüksek barok dönemin ilk önemli yanılsama ustalarından sayılan İtalyan ressam. 1600-02 arasında Parma’da Agostino Carracci’nin, daha sonra Roma’da Annibale Carracci’nin yanında eğitim gördü. Ama Carracci’nin barok klasikçiliğinden çok Correggio’nun Parma’ daki kubbe resimlerinde görülen dinamik yanılsamacılığından etkilendi. Roma’daki S. Andrea della Valle Kilisesinin kubbesinde yer alan resimlerinde (1621-25) bulutlar arasında yüzer gibi duran hareketli figürleri ustaca betimlemesi doğrudan Cor-reggio’dan kaynaklanıyordu. 1633/34’ten 1646’ya değin Napoli’de çalıştı. Buradaki en ünlü yapıtı katedralin’içindeki S. Gennaro Şapelinin kubbesidir (1641-46). Lanfranco hem Roma’da, hem de daha sonra Napoli’ de Domenichino’nun güçlü bir rakibi oldu.