Limanlar ve doklar

Liman, doğal halinde her türlü gemi, vapur ve tekneyi rüzgardan, dalgalardan koruyan yerdir. Limanın bu işlevi yerine getirebilmesi için, sığınacak en büyük gemileri barındırabilecek kadar derin olması ve gemilerin demir taramayacakları bir tabanı bulunması gerekir. İnsan yapısı limanlar ise, bunların yanısıra, kıyıdan gemilere ve gemiden kıyıya yük ve yolcu tasıma olanaklarının bulunduğu yerlerdir.
Doğal Limanlar

Doğal limanlar genellikle coğrafyanın bir ürünüyken, insan yapısı limanlar büyük iskelelere, doklara ve dalgakıranlara sahip, ulaşım ve haberleşme merkezleridir. Ayrıca büyük vinçler, yük taşıma gereçleri, depolar, yolcu, gümrük servisleri ve göçmen büroları yer alır. Büyük limanlardan bazıları, gemilerin onarıldığı kuru doklara sahiptir (4). Buralarda, gemilere su, yiyecek, yağ ve kömür sağlama olanağı da vardır.

Eskiçağda en büyük liman faaliyetleri ticaretin gelişmesi ve bü-
yük imparatorlukların kurulması nedeniyle, Akdeniz’de toplanmıştı. Giritliler, Fenikeliler ve Yunanlılar önce akşam olunca teknelerini karaya çekebilecekleri kumsallardan yararlandılar. Bu dönemden sonra doğal limanlar geniş ölçüde kullanıldı.

Fenikeliler, M.Ö. XIII. yüzyıldan, Romalıların Kartacayı ortadan kaldırdıkları M.Ö. 146 yılına kadar, Doğu Akdeniz’in doğal limanlarından Sayda ve Sur’u kullandılar. M.Ö. 332’de yapılan İskenderiye limanı, gelişmiş bir limanın ilk örneğidir. Bu, yalnızca doğuya açık, doğal bir limandır ve doğuda, su düzeyine yakın bir kaya döküntüsünün koruyuculuğundan yararlanılarak, derin bir su iskelesi yapılmıştır.

Gemilerin limana kolayca girmelerini sağlamak için, Mısır Kralı Ptolemaios II M.Ö. 280’lerde, sonraları dünyanın yedi harikasından biri olacak 135 m yüksekliğindeki Faros fenerini yaptırdı.

Ortaçağda Avrupa’nın zenginleşmesi, Venedik ve Cenova limanlan aracılığıyla, yaygın bir ticaret yolunun gelişmesine yolaçtı. Bu li-
manlarda doklar ve gemi onarım olanakları bulunuyordu. Cenova, Cebelitarık Boğazı yoluyla Batı Avrupa’yla deniz bağlantısını sağlıyordu. Venedik ise Uzakdoğu ülkeleriyle ticaretin odak noktasını oluşturan İstanbul’a bağlanmaktaydı.

İlkel inşaat mühendisliği tekniğiyle yapılmış ilk İngiliz limanları, Hartlepool (M.S. 1250) ve Ar-broath’tır (1394). Buralardaki başlıca yapılar dalgakıranlardı. Önceleri açık deniz kıyısında bir kent olan Dover, VIII. Henry döneminde, taş ve keresteden çepeçevre bir dalgakıranla kapatılarak burada yapay bir liman yapılmıştır.

XIX. yüzyılda sanayi devrimi ve İngiltere ile kuzeybatı Avrupa ülkelerinin gelişmesi, bu ülkelerin deniz trafiğinin önemli ölçüde artmasına yolaçtı.

XVIII. yüzyıla kadar limanların çoğu doğaldı. İngiltere’deki sanayi devriminden sonra, John Smeaton (1724-92), Thomas Telford (17571834) ve John Rennie (1761-1821) liman mühendisliğini bir bilim dalı olarak geliştirdiler.

Yakın zamanların en ünlü li-
1) Doğal limanların

mühendisler tarafından ek yapılarla do-natılmaksızın kullanılması da mümkündür. Bunlar genellikle kapalı körfezler, nehir ağızları gibi doğal korunaklara sahip yerlerde bulunurlar. En İyi örnekleri Kingston, Southampton. Jamaica ve San Francisco limanlarıdır. New York Limanı, dünyanın en mükemmel doğal limanıdır. Suyu derindir, iyi korunmuştur, ulaşılması kolaydır.

2) Acık limanları, her iki kıyıda yer alan insan yapısı dalgakıranlarla, tekneler için barınılır hale getirmek mümkündür. Suyun en derin olduğu yerden giriş için bir açıklık bırakılır.

Sri Lanka’da. Kolom-bo’daki acık liman, bu türün en iyi örneğidir. Diğerleri, Manş’-taki Dover araba vapuru limanı ve Akde-nizdeki Monako limanlarıdır.
3) Nehir ağızlarının

girişleri genellikle geniştir, nehir giderek daralır. Bu nedenle gelgit olayları buralarda kendini daha cok belli eder. Gelgit sırasında ortaya çı-nu düzeyindeki büyük farkın.>iorı gidermek için, bu tür limanlarda, gemilerle kıyıdaki tesisler arasındaki düzeyi aynı tutabilmek için çeşitli yöntemler uygulanır. Le Havre ve Anvers gibi limanlardaki insan yapısı büyük yüzer havuzlar, gelgita karşı yapılmıştır