NİŞANCIZÂDE MEHMED EFENDİ; Osmanlı târihçisi ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Mehmed bin Ahmed’dir. Babası Ramazanzâde Nişancızâde Ahmed Efendidir. 1555 (H.962) senesinde doğdu. 1622 (H.1031) senesinde İstanbul’da vefât etti. Çeşitli medreselerde ilim tahsil ettikten sonra Hâce-i Sultânî Şeyhülislâm Hoca Sa’deddîn Efendiden icâzet (diploma) aldı. Başçı İbrâhim Paşa,Eyüpsultan’da Cezerî Kâsım Paşa ve Siyâvuşpa- şa’da Fatma Sultan Medresesiyle Sahn-ı Semân (Fâtih) Medreselerinden birinde müderrislik yaptı. İki sene Bağdat kâdılığmda bulundu. İstanbul’a çağrılarak Yenişehir kâdılığına tâyin edildi. 1603 senesinde Üsküdar kâdısı oldu. 1611 senesinde Haleb, 1612 senesinde ise tekrar Bağdat kâdılığı- na getirildi. 1613 senesinde bu vazifeden ayrılıp, İstanbul’a döndü. Daha sonra Haleb ve Mekke-i mükerreme kâdılığı yaptı. 1621 senesinde Edirne kâdılığına tâyin oldu. Ancak vazifesine giderken yolda vefât etti.
Eserleri:
1) Mir’ât-ı Kâinât: Mahlûkâtın yaratılışından Kânûnî Sultan Süleymân Hanın vefâtına kadar geçen hâdiseleri anlatmıştır. Nişancızâde Mehmed Efendinin bu eseri hakkında büyük âlim Seyyid Abdülhakîm Arvâsî hazretleri; “Mir’at-ı Kâinât isimli bir kitap vardır. Bilhassa ikinci kısmı Resû- lullah’tan (sallallahü aleyhi ve sellem) îtibâren çok hoştur.” buyurmuştur.
2) Nûr-ul-Ayn fî Islâh-ı Câmi-il-Füsuleyn: Çelebi Sultan Mehmed Han tarafından îdâm ettirilen Şeyh Bedreddîn’in bozuk fikirlerini ihtivâ eden Câmi-i Füsuleyn adlı eserine cevaplar vermiştir.
3) Husûl-ül-Merâm min-Usûl- il-îmân,
4) Siyer-ül-Enbiyâ-il-İzâm vel-Hulefa- il-Kirâm,
5) El-Fetâvâ-yı Rûmiyye, 6) Mir’at-ül- Eyyâm.