NİSTAGMUS; bir gözün veya iki gözün irâde dışı ritmik hareketlerine verilen isim. Nistagmus, düz karşıya bakma durumunda, sağa, sola, yukarıya, aşağıya ve çapraz bakış gibi herhangi bir bakış pozisyonlarında da olabilir. Hareketler ya sarkaç biçimi, eşit hızla gidip gelen veya sıçrayıcı biçimde, yavaş; hızı bir yöne veya hızlı gidişi gözün orijinal durumuna doğru olan biçimde olur. Mekanizma tam olarak bilinmemektedir. Nistagmus hareketleri dikey, yatay, çapraz, dâirevî veya bunların birkaçının bileşiminden meydana gelebilir.
Göz hareketleriyle ilgili olan ve nistagmus yapabilen sebepler şu yerlerde bulunabilir:
1 . İçkulakta, labirent denen yerde nistagmus. a. Baş pozisyonuna bağlı dönerek olan göz hareketleri. b. Âni hızlanma veya yavaşlama sırasında iç kulaktaki yarım dâire kanallarının yol açtığı göz hareketleri.
2. Gözü hareket ettiren göz dışı kasların beyindeki idâre merkezlerindeki bağlantı mekanizması yâni, iki gözün birlikte hareketlerini idâre eden mekanizma veya tesbit (bakılan cisme gözlerin yönelmesi) refleksi adı verilen ve retina, görme yolları, beyin sapı, beyinciği tutan mekanizma bozuklukları, nistagmus üzerinde tam bilinmemekle berâber tesirli olabilirler.
Nistagmusta, gözler devamlı hareket hâlinde olduğundan tesbit iyi olamadığı için, görme derecesi düşüktür. Hastaların bâzıları, baktıkları cismin hareketliliğinden yakınırlar. Bu şikâyet, labirent hastalıkları veya nistagmusun âniden, ortaya çıktığı ergin kişilerde daha bârizdir. İki tip nistagmus vardır:
(1) Normal nistagmus: (a) Bakış hareketlerinin uç noktasında;
(b) Hareket hâlindeki bir cismi tâkip anında görülen,
(c) İç kulakta yanm daire kanallarının sıcak veya soğuk su ile uyarılması hâlinde.
(2) Patolojik (hastalık sonucu) nistagmus.
(a) Doğuştan: Hissi bozukluk : Hareket bozukluğu : Gizli nistagmus (b) 4-12 aylık bebeklerde görülen dikey veya asimetrik, yatay, sarkaçvâri nistagmus. 3. Sinirsel bozukluklara bağlı nistagmus. a. Sonradan olan sarkaçvâri veya sıçrayıcı nistagmus.
b. Göze âit titreşim.
c. Tahterevalli nistagmus (“see-saw” N.)
d. Beyin sapının üst bölüm hastalıklarında olan, büzüşme nistagmusu. Göz yukarı ve içe baktırılınca kapaklarda büzüşme ve nistagmus meydana gelir.
4. Yukarı bakışta nistagmus.
5. Bakış nistagmusu: Bakış felcinin ilk belirtisi yâhut geçirilmiş felcin belirtisi olarak görülür. Bir bakış pozisyonunda veya birden fazla pozisyonda ortaya çıkabilir.
6 . İstemli ve histerik nistagmus