NÖRON
NÖRON
NÖRON i. (fr. neurone). Çekirdekli bir gövde kısmiyle uzantılardan (protoplazma uzantıları [dendritler] ve silindireksen [akson]) meydana gelen sinir hücresi.
ansikl. Nöron, yani sini* hücresi, embriyondaki ortaderiden oluşur; önce akson-lu bir nöroblast halindedir; erişkin hale ge ünce iki çeşit uzantısı olur ve bölünmesine imkân kalmaz.
1. Gövde kısmı Nöronun gövde kısmı değişik büyüklüktedir; çapı 5 mikrondan (beyincik hücreleri) 130 mikrona (omuriliğin ön köklerindeki hareket siniri hücreleri) kadar, hattâ daha fazla olabilir. Şekli kü~ remsi, yumurtamsı veya çok köşelidir, az veya çok iri bir çekirdeği vardır. Protoplazması nispeten bol ve heterojen görünüş îüdür; içinde yer yer çizgiler (spcngioplaz-ma) ve bunların arasında saydam bir protoplazma (hiyaloplazma) bulunur. Spongi-oplazmanın içinde- Cajal, ince sinir tel-cikleri bulmuştur; görünüşe göre bu tel-cikler, dendritlere kadar uzanarak orada paralel hale gelir, aksonlara girenler ise birbiriyle kaynaşır. Bundan başka, protoplazmada yer yer adacıklar bulunur: kromo-fil madde, pigmentler, çomak şeklinde cisimler ve lipoyitlcr.
Bazik anilin boyalarla iyice boyandığı için bu sıfatla anılan kromofil (renksever) madde. küçük tanecikler veya irice parçalar (Nissl cisimleri) halinue görünür ve boyun-dığında, hücreye kaplan postu görünüşü verir. Kromofil madde hücrenin ürettiği bir nesne sayılırsa da, yorgunluk ve zehirlenme hallerinde kaybolur, fakat yaşlılarda birikip çoğalma eğilimi gösterir. Pigmentler siyah, bazen sarı veya kırmızı ta necikleı halinde görünür; lipoyitlerin tanecikleri (kondriokontlar) ise pek çoktur Gö ünüşe göre, hücrenin bu gövde kısmı nev-rogli elemanlarınca beslenir. Genel olarak kabul edildiğine göre sinir hücresi salgı çıkaran bir hücredir. Nissl cisimcikleri ile pigmentler ise bu hücrelerce hazırlanan veya açığa çıkarılan maddelerdir.
2. Uzantılar. Nöroblast, silindireksen de-
Schwann uçlan kını
Schwann kını çekirdeği N
akson boğumu
T
yelin
akmadde
bozmadde
nen bir uzamı çıkarır, erişkin naıe geldiğinde, öbür ucunda sık çalı görünüşünde yeni uzantılar (dendritler) belirir. Gerek silindireksen, gerek dendritler, hücrenin gövde kısmında oluşan sinir telciklerinden meydana gelir. Dendritlerin ve aksonun görevleri ayrıdır. Dendritlerin uçları hafif büzülme ve gelişme hareketleri (nöronların amipsi hareketi) yapabilir ve bu sayede akson uçlarıyle bitişebilir. Akson ise düzgün silindir biçiminde, doğru veya hafifçe eğridir; ucu telciklerden biı demetle son bulur. Bu telciklerden her biri bir dendritle bitişebilir. Böylece aynı akson birçok başka nöronun dendritleriyle temas kurabilir.
3. Nöronun çalışması. Bütün hücreler gibi, nöron da ancak bir irkilme ile harekete geçer; irkilme, sinir akımını doğurur. Bu akım elektrik akımı gibi hareket eder; insanda saniyede 27 ilâ 132 m arasında değişen bir hızla belirli bir yönde (kısa uzantılardan aksonun ucuna doğru) gider. Sinir akımının hızı, merkeze giden sinir tellerinde, merkezden uzaklaşan tellere göre daha büyüktür. Sinir akımı, komşu nöronların protoplazma uçlarına olumlu bir nörotak-tizm etkisi yapar.
Nöronun ömrü, hücrenin gövde kısmının durumuna bağlıdır, çünkü Waller yozlaşma sının ve yenilenmenin ispat ettiği gibi, nöronun beslenmesi gövde kısmiyle olur.
Bk. SINIR. (L)