NUTUK veya NUTK i. (ar. nutk). öğretmek veya ikna etmek amacıyle ‘ belirli bir konuda halkın önünde yapılan konuşma, söylev: Babasının bu birkaç sözünü kendisinin tertip edeceği yüz nutuktan daha müessir, daha kuvetli buldu (H. R. Gürpınar). Fakat kumandanımızın bu nutkunu dinlemek için onun etrafında cephe tutan saflarda hiç kimseye, o zaman bu nutuk, joğuk ve mantıksız görülmedi (Ş. S. Aydemir). Atatürk’ün Büyük Nutku. || Esk. Konuşma yetisi: Sene bin iki yüz altmış beş tamam / Okunur ezanlar boş bekler imam / Seyranî bu nutkun sonu vesselâm / İnanın dünyanın ucuna kaldık (Seyranî).
— ÇEŞ. DEY. Nutuk atmak (veya çekmek), bir kimsenin yüksek perdeden çok uzun ve sıkıcı bir konuşma yaptığını veya özden yoksun bir söylev verdiğini belirtmek için kullanılan küçümseyici söz: Makamından tutturup bir nutuk çekti, öğretmen arkadaşlardan biri «nutuk atmak» der, o yazar da bir «nutuk attı% (N. Ataç). || Nutuk vermek (veya söylemek), konuşma yapmak: Burada türlü dillerden nutuk veriliyor (H. R. Gürpınar). Kapıdan içeri bir adım attıktan sonra durdu, nutuk verir gibi elini sallayarak … (R. N. Güntekin). İngiltere sefarethanesinin önünde de Ahmed Bey bir nutuk söyledi (Ömer Seyfeddin).
II Nutka (veya lisana) gelmek. Bk. LİSAN.
|| Nutku tutulmak, korku, şaşkınlık v.b. sebeplerden konuşamamak.
— Esk. Nutk-ı iftitahî, açılış nutku. || Nutku müteazzir olmak, ne söyleyeceğini bilememek. || Nutuk irat etmek, söylev vermek.
Kral nutku, kralın yasama meclislerini açtığı nutuk. (Nutuklar ülkenin içinde bulunduğu durumun iç ve dış genel bir görünümünü ortaya koyar ve krallığın dilekleriyle meclislere sevkedUen tasarılar hakkında bilgi verir. İngiltere’de bu nutukları bakanlar söylerdi. Fransa’da ise bu işi kısmen hükümdarlar yapardı. Monarşi yönetimiyle birlikte ortadan kalkan kral nutuklan ikinci İmparatorluk devrinde yeniden ortaya çıktı ve bu devirle birlikte son buldu.)
Tarikat ululannın manzum sözleri.
Nutuk’larm kolay anlaşılması, cümlelerinin kısa, ahenkli, etkileyici olması gerekli sayılır. Söyleyenin kişiliği, dilin inceliklerini bilmesi, sesinin elverişli olması nutkun etkisini arttıran unsurlar-
dır. Yunanlı Demosthenes’in (M. ö. 10643) nutukları, bu türün en eski örneklerindendir. Danton, Jaurès, Hitler v.d. devlet adamlarının başarılarında siyasî nutukların geniş payı oldu. J.-J. Rousseau, E. Renan v.d. yazarlar sanal ve düşünce konularını nutuk şeklinde işleyen eserler yerdiler. Nutkun siyasî, adlî, dinî, hamasî (kahramanlık konularıyle ilgili), akademik v.d. türleri vardır. Türk siyaset ve toplum hayatı nutuk türünün ancak İkinci Meşrutiyet’ten sonra gelişmesine imkân verdi. Tanzimat devrinde Encümeni Dâ-niş’in açılış töreninde Reşid Paşa ve Cevdet Paşanın yaptığı konuşmalar (1851), Dâ-rülmuallimat’m açılışında Saffet Paşanın yaptığı konuşma (1869) v.d. akademik nutuk örnekleri arasında sayılabilir. 1908’den sonra nutuklarıyle ünlü siyaset adamlan-nın en tanınmışı Ömer Naci’dir. Türk o-caklarmda yaptığı konuşmalarla ün kazanan Hamdullah Suphi’nin (Tannöver) nutukları Dağ Yolu (1929) ve Güne Bakan (1930) adlı eserlerinde toplanmıştır. Cumhuriyet devrindeki siyasî nutuklann en önemlileri Atatürk’e aittir: Nutuk*, Onuncu* Yıl Nutku.
— Tasav. Eskiden tekkelerde, bazı tarikat ulularının sözleri nazma çekilir, belli zamanlarda okunurdu. Şair olan tarikatçılar arasında ulu sayılan kimselerin öğretici, öğüt verici nitelikte olan bazı eserlerine de nutuk denirdi. Terim Anadolu’da yaygındı. Nutuklardan, dervişler tarafından ezberlenerek benimsenenler de olurdu. Tarikat u-lulannın manzum sözlerinden başka, Tanrı sözlerine, İlâhî buyruklara da nutku ilâhî denir. Nutuklar ya cönkler veya küçük divançeler halinde toplanarak saklanırdı. Bazı tarikat ulularının mensur sözlerine, özellikle buyruklarına da nutuk adı verilir. (M)
Nutuk, Atatürk’ün Kurtuluş* savaşını, cumhuriyetin ilânını, devrimlerin uygulanışını (bk. DEVRİM) anlatan eseri. Cumhuriyet Halk partisinin ikinci kurultayında Atatürk tarafından okunması 36 saat 33 dakika sürdü (15 ekim 1927-20 ekim 1927). 19 Mayıs 1919’da Osmanlı devletinin içinde bulunduğu durumu anlatarak başlar. Türkiye’nin işgalden kurtulması için tasarlanan mücadelenin ana hatlarını belirtir. Şu konulan, belge ve ayrıntılanyle açık-
Nusretiye camii
Foto. A’. Erkxlxç, Hürriyet arşivi (MEYDAN)
tar: Amasya* kararlan, Erzurum* kongresi, Sivas* kongresi, Ali* Galip olayı, Ferit Paşa hükümetinin çekilmesi için girişilen teşebbüs, Ali Rıza Paşa kabinesiyle ilişkiler, Amasya* mülâkatı, Rahip* Frew ve Yahya* Kaptan olayları, Misakı* Millînin hazırlanması, İstanbul’un işgali, Türkiye Büyük Millet meclisinin toplanması, Anadolu’daki isyanlar (bk. KURTULUŞ SAVASI, İSYAN), İnönü* savaşları, Londra* konferansı, meclisteki muhalefet gruplarının faaliyeti, Sakarya* meydan muharebesi, Atatürk’ün başkumandanlığına mecliste yapılan itirazlar ve Başkumandanlık kanunu, Ankara* itilâfnamesi. Başkumandanlık* Meydan muharebesi, Mudanya* mütarekesi, saltanatın kaldırılması, Lozan* Barış antlaşması, Cumhuriyetin ilânı, hilâfet*-in ilgası, Halk fırkasının kurulması (bk. CUMHURİYET HALK PARTİSİ), Terakkiperver* Cumhuriyet fırkası faaliyeti, İzmir suikastı, Takriri* Sükûn kanunu. Nutkun sonunda Atatürk’ün Gençliğe Hitabe’-si yer alır. Belgelere geniş ölçüde yer veren Nutuk, türk siyaset ve askerlik tarihinin Önemli kaynaklanndandır. «Samsun’a çıktığım gün umumî vaziyet ve manzara», «türk milletinin takib etmesi lâzım gelen siyasi prensip, millî siyaset», «Başkumandanlık kanununun tarihçesi», «Gençliğe Hitabe» v.d. bölümlerinde eserin üslûbunun aydınlık ve inandırıcı niteliklerine heyecanlı bir ifade de eklenir. Nutuk, 1927’-de iki edit olarak basıldı. Türk Devrim Tbrihi enstitüsü tarafından hazırlanan baskısı üç cilttir (1850-1959). rBk, EK CİLT] (M)