johann Gottlieb

(d. 19 Mayıs 1762, Rammenau, Yukarı Lausitz, Sakson-
n ‘ f°’-r27 °cJak 1814> Berlin), Alman filozof. Transandantal idealizmin önde gelen temsilcilerindendir.
Gençlik dönemi. Bir dokumacının oğluydu Schulpforta manastır okulunda (1774-80), Jena (1780) ve Leipzig (1781-84) üniversitelerinde öğrenim gördükten sonra
Fichte, H.A. Daehling’in bir resminden F.A. Zımmermann’ın yaptığı taş baskı
Deutsche Fotothek, Dresden, Almanya
özel öğretmenlik yapmaya başladı. 1788’de Zürich e ye 1791’de Varşova’ya öğretmen olarak gitti, ama iki haftalık bir denemeden sonra ayrıldı.
Fichte bu dönemde en çok Kant’ın düşüncesinden etkilendi. Kant’m, insanın kendi ıçmde bir ahlaki değer olduğu yolundaki öğretisini kendi kişiliğine uygun bularak benimsedi ve pratik ilkeler (maksim) üzerine kurulu gerçek bir îelsefe geliştirmeye karar verdi. Kant’ı görmek için Varşova’ dan Komgsberg’e gitti, ama bu ilk görüşmede duş kırıklığına uğradı. Daha sonra ona Versuch emer Kritik aller Offenbarung (Bütün Vahiyleri Eleştirme Denemesi) adlı yapıtım sundu; Kant bu çalışmadan çok 6îrT^ye blr yay™« bulmasına yardım etti (1792). ilk baskıda, yanlışlıkla Fichte’ nın adı ve önsözü yer almamış, ilk okurlar Versuch’u Kant’ın yapıtı sanmıştı. Kant’ın yanlışı^ düzeltip bu arada denemeyi övmesi fichte nın ünlenmesine yol açtı.
Fichte Versuch’da vahye dayanan dinin gerektirdiği koşullan açıklamaya çalıştı ve açıklaması sırasında ahlaki yasanın mutlak gereklerine değindi. Din, bu ahlaki yasanın ilahı olduğuna inanmaktı ve böyle bir inanç yasanın güç kazanması için gerekli pratik bir koşuldu. Ahlakın bu ilahi niteliği ancak daha aşağı düzeyden güdüleri yasaya duyduğu saygıya üstün gelen birine açıklanabildi. Bu durumda da açıklamanın ya da vahyin amacının ahlaki yasaya güç katmak olduğu düşünülebilirdi. Dolayısıyla din,
pratik usa dayanıyor ve ahlaki yasa geçerli olduğu sürece insanın gereksinimlerini karşılıyordu. Vardığı bu sonuç Fichte’nin pratik ogeye verdiği önemi ve gerçekliğe ilişkin butun yargıları benliğin ahlaki gereklerine dayandırma eğilimini ortaya koyuyordu Fichte 1793’te Zürich’te tanıştığı Johanna MarıaRahn ile evlendi. Aynı yıl dikkat çekici ıkı siyasal çalışmasını yayımladı. Bun-? n£e,ltrag zur Berichtigung der Urteile des Publikums über die französische Revolution (Halkın Fransız Devrimi’ne İlişkin Yargılarının Düzeltilmesine Katkı) daha önemliydi; yapıt Fransız Devrimi’nin asıl yapısını açıklamaya, özgürlük hakkı ile insanın ussal bir varlık olmasının ayrılmaz bütünlüğünü kanıtlamaya ve ilericiliğin devletin yapısında bulunduğunu, bunun da reform ve düzeltmeler gerektirdiğini göstermeye yönelikti. Versuch’da olduğu gibi burada da insanın ussal doğası ve bunun gerçekleşmesi için gerekli koşullar siyasal felsefeye ölçüt alınmıştı.
Fichte’nin düşüncesinde, Jena’da (1793-98) ve Berlin’de (1799-1806) kaldığı yıllara denk düşen, temel felsefi kavramları farklı ıkı donem vardır, ilkinde ahlaki vurgu belirgindir; İkincisinde ise gizemci ve ilahiyatçı bir “Varlık” kuramı ortaya çıkar, richte nın dinsel imanın ahlaki usu aştığını anlamasından kaynaklanan bu değişiklik ayrıca dönemin genel romantizm eğiliminden de etkilenmiştir.
Jena yılları. 1793’te Jena Üniversitesindeki boş felsefe kadrosunun önerilmesiyle n™..en önemli felsefi yapıtlarını verir1?1 . . dönem açıldı. Bu dönemin başlıca ürünleri Einige Vorlesungen über die Bestimmung des Gelehrten (1794; Bilgini Belirleyen Nitelikler Üzerine Dersler) ile ömrü “ğraştığı bilim öğretisi (Wissen-konusunda bir dizi çalışmaydı. İlki 1794 te yayımlanan bu yapıtlarından Grundlage des Naturrechts nach Prinzipien der Wissenschaftslehre’de (1796; Bilim Öğretisinin ilkeleri Açısından Doğal Hukukun Temeli) pratik bir yaklaşım göze çarparken Dos System der Sittenlehre nach den Prinzipien der Wissenschaftslehre’de (1798-Bılım Öğretisinin ilkeleri Açısından Ahlak Öğretisi Sistemi) Fichte’nin görev kavramına dayalı ahlak felsefesi çok çarpıcı bir biçimde ifade ediliyordu.
başladığı dizi Fichte’nin en özgün en tipik yapıtıydı. Kant’ın eleştirel felsefesi-ni Vf, °^eMikle Kritik der praktischen Vernunft u (1788; Pratik Aklın Eleştirisi, 1980) çıkış noktası olarak almıştı. Yapıt, bilim öğretisi ile etiği birleştiren kendi içinde yeterli bir öğreti ortaya koymayı amaçladığından daha sistematik, daha az eleştireldi. Fichte pratik (ahlaki) usun (Kant’ın yalnızca ima ettiği gibi) aslında bütün usun kaynağı olduğunu, insanlığın olduğu kadar bilginin de mutlak temelini oluşturduğunu kanıtlamak istiyordu. Bunu yapabilmek için, bağımsız ve egemen olduğu varsayılan dolayısıyla da bütün öteki bilgilerin kendisinden çıkarsanabileceği bir yüksek ilkeden yanı benlikten yola çıktı. Ama benliğin’ kanıt gerektirmediğini, apaçık ortada olduğunu ilen sürmek yerine saf usun bir kabulü olması gerektiğini söyledi. Bu noktadan sonra Kant’ın saf, pratik usun Tanrı’nın varlığını öngördüğünü ileri süren öğretisini izledi ama Kant’taki ussal imanın yerine nem bilim, hem etik kuramını temellendireceği kurgusal bilgiyi koymaya çalıştı.
Fichte 1795’te Philosophisches Journal adlı derginin yayımcıları arasına katıldı 1798’de genç, tanınmamış bir filozof olan arkadaşı r. K. Forberg, ona din kavramının gelişimi üzerine bir denemesini gönderdi. Fichte de yanlış anlaşılmasını engellemek için dene-
meyi kısa bir önsözle yayımladı. Tanri’mS evrenin ahlaki düzeni, insanın tüm varlığı-nın temeli olan ölümsüz hak yasası olaraf tanımlandığı bu önsöz Fichte’nin ateizmi suçlanmasına yol açtı. Saksonya ve onun ardından Prusya dışındaki bütün Alman devletleri derginin kapatılmasını, Fichte’nin« de Jena dan çıkartılmasını istediler. Fichtel ıkı savunma yazısı yayımladı ve saldınlarınl sürmesi durumunda istifa edeceği tehdidin-! de bulundu. Ama tehdidi ayrılma isteği 1 olarak yorumlandı ve istifası kabul edildi I Berim yılları. Fichte 1799’dan 1806’yâ! ı^înçH ,de oturdu. Bu arada yalnızca! 1805 yazını, 1794 konferanslannı genişlete-i 8U Erlangen’de geçirdi. Aueustl Wilhelm ve Friedrich Schlegel ile Friednch ! Schleiermacher gibi Alman romantizminin 1 önderleri ile dostluk kurdu. 1800’de yayım-1 ladığı Die Bestimmung des Menschen’del (insanı Belirleyen Nitelikler) Tanrı’yı, evre-i nın bireylerde kendi bilincine varan sonsuz 1 ahlakı iradesi olarak tanımladı. Aynı.yıl 1 yayımladığı Der geschlossene Handelssmi f ta (Dışa Kapalı Ekonomi) gümrük vergile-1 nnı ve korumacılığı savundu. 1804 tarihli iki | yem wissenschaftslehre çalışması bu öğreti- 1 ye getirdiği büyük değişiklik açısından 1 önemliydi. 1804-05 yıllannda verdiği konfe- 1 ranslardan oluşan Die Grundzüee des ee- ‘ genwärtigen Zeitalters’de (1806; Yaşadığı- ’ mız Çağın Temel Özellikleri) Aydınlanma’ ’ yı inceledi; Aydınlanma’nın insan bilincinin s tarihsel evrimindeki yerini, aynca yetersiz- ; İlklerim belirtti ve usçu yaşamın en yüce ‘ yanı olarak evrenin tanrısal düzenine inan- s mayı öngördü. Die Anweisung zum seligen leben, oder auch die Religions-lehre (1806; Kutlu Yaşama Giden Yol ya da Aynı Zamanda Dm Öğretisi) adlı yapıtında ise sonlu oz-bılınçlilik ile sonsuz benliğin ya da Tann’nın birliğini Yuhanna İncili’ni çağrıştıran derin bir dinsellik içinde ele aldı. Buna gore yaşamın amacı Tanrı’yı bilmek ve ‘ sevmekti; Tanrı her şeydi; bağımsız nesneler dünyasını ortaya çıkaran, düşünme ya da oz-bılınçlenme sonucunda sonsuz birliğin yıkılmasıydı. Dolayısıyla Tanrı özne nesne ayrımının üstündeydi; insan bilgisi ise sonsuz özün yalnızca bir yansıması ya da resmiydi.
Son yılları. 1806’da Fransızlann Prusyalılar karşısında kazandığı zaferler üzerine Fichte, ..erim den önce Königsberg’e giderek bir sure konferans verdi; oradan da Kopenhag a geçti. Ağustos 1807’de Berlin’e dondu. Bu donemde yayımlanan yapıtlarında pratik bir yaklaşım egemendi; Nachgelassene Werke (Ölümünden Sonra Yayımlanan Yapıtları) ve Sammtliche Werke’nm (Tüm Yapıtları) yayımlanmasına değin de son dönemlerdeki düşünceleri kesin olarak bilinmiyordu. 1807’de tasan halindeki Friedrich-Wilhelm Üniversitesi (bugün Berlin Üniversitesi) ıçm bir plan hazırladı. 1807-08 yıllarında Berlin’de verdiği Reden an die deutsche Nation (Alman Ulusuna Söylevler) adlı dızı konferanslarında ulusun yaralarının sanlması ve onuruna kavuşması için pratik önerilerde bulundu. 1810’dan 1812’ye değin Friedrich-Wilhelm Üniversitesi’nin rektörlüğünü yaptı. Almanya’nın 1813’teki büyük ulusal bağımsızlık çabası sırasında “Über den Begnff des wahrhaften Krieges” (Gerçek Bir Savaş Düşüncesi Üzerine) adlı konferansını verdi.
1814 başında, gönüllü hemşirelik yapan karısından bulaşan öldürücü bir hastalık richte nın ölümüne yol açtı.
Fichtel Dağlan, Almanca Fichtelgebirge Çekçe smrCiny, Almanya’nın doğusunda Bavyera eyaletinin (Land) kuzeydoğusunda dag sırası. Çek Cumhuriyeti sınmnda uzanan dağların kuzeybatısında Franken Ormanı
.:ıın’nın, . varlığı-olarak Ateizmle
(Frankenwald), kuzeydoğusunda Erzgebirge (Çekçe KruSnĞ Hory) ve güneyinde Bohemya Ormanının (Almanca Böhmer Wald; Çekçe Sumava) bir bölümü olan Yukarı Pfalz Ormanı (Almanca Oberpfal-zer Wald; Çekçe Ğesky les) vardır. Fichtel Dağlarının oluşturduğu su bölümü çizgisinin kuzey ve doğusunda kalan kesimin suları Saale ve Eger (Çekçe Ohre) ırmakla-nyla Elbe (Çekçe Labe), güney bölümünün suları Naab ile Tuna, batı kesimin suları da Weisser Main aracılığıyla Ren yönünde toplanır. Dağların en yüksek noktası Schnee-berg’dir (1.051 m). Yüksek kesimlerin belirgin özellikleri granit kayaçlar, yöreye adını veren ladin (Almanca Fichte) ormanları ve bataklıklardır. İç kesimlerde tanm alanları ve meralar yer alır. Ormanın büyük bölümü ortaçağda yok edilmiştir. Yörede gelişen pamuklu dokuma sanayisi, kerestecilik ve granit madenciliği sonucunda nüfus artmıştır. Yörenin başlıca kenti, porselen yapım merkezi olan Selb’dir. Görülmeye değer yerler arasında Alexandersbad, bir kayaç müzesini barındıran Wunsie-del ve Luisenburg granit labirenti sayılabilir. Fichtel Dağlan Doğal Yaşamı Koruma Alam’nın merkezi Wunsiedel’dedir.