Oran Ayarlaması (Hız ayarlaması)
Bir kural olarak, işlem planlamasının son döneminde her işlem için bir zaman standardı koyulur.
Bu zaman standartlan, kesici takımlann kesici özelliklerini ve takım tezgahlarının üretim kapasitelerini tam olarak kullanmayı esas alan hesaplara göre saptanırlar.
Standart zaman, verilen üretim şartlarında (eğer gelişmiş mühendislik teknikleri ve üretim yönetimi esasına göre günün modern işleme metottan uygulanıyorsa) belli bir işin gerçekleştirilmesi için gerekli zamandır.
Bununla beraber standart zaman, zaman geçtikçe değişir. Eğer gerekiyorsa bu zaman imalât işlemlerindeki gelişmelere göre yeniden gözden geçirilmeli ve yenüenmeUdir. Kısacası standart zaman, her zaman için mühendislik metotlarındaki son aşamaları temsil etmeli, elde olan en modem teçhizata göre düzenlenmeli, işçi ve mühendis kadrosunun kazandığı tecrübeden tam olarak yararlanarak hesaplanmalıdır.
Standart zaman değerleri, iş yerinin, atölyenin, bölümün üretim kapasitelerinin hesaplanmasında ilk bilgiler olarak kullanılırlar. İşleme maliyeti ön tahmin hesaplarında bu bilgiler esas alınırlar.
Harcanan üretim zamanı, gerçek çalışma zamanı ve operasyonun kesintileri olmak üzer re iki kısma ayrılabilir.
Çalışma zamanı, ayarlama zamanından, işleme zamanından ve iş yeri hizmet zamanından meydana gelir.
Operasyonun kesintileri içerisinde yorgunluk giderme molaları (eğer çalışma şartlan için öngörülmüş ise) ve kişisel gereksinmeler için tanınan serbest zamanlan sayabiliriz.
Tek amaçlı tokun tezgahlan : birbirinin benzeri fakat ölçüleri farklı parçalar üzerinde tek ve belli bir işlemi yapmak amacıyla dizayn edilmişlerdir, özel takım tezgahlan: tek olarak dizayn ve imal edilmişlerdir ve büli bir iş parçası üzerinde belli bir işlemiyapmak amacıyla kullanılırlar.
Ayarlama zamanı. Operatörün; kendisini bir sonraki işe hazırlaması için, diğer hazırlıklar için (takım tezgahının, kalıp ve bağlama aparatlarının, kesici takımların yen! iş yığını için ayarlanmaları) aynı zamanda işin bitiminde takımların (kalıp, bağlama aparatı veözel takımlar) sökiflüp geri verilmeleri için, bitmiş iş parçalan yığınının kontrol elemanına aktarılması için harcadığı zamandır.
Aynı operasyonda, aynı olan yeni iş parçalan yığını için her defasında da ayarlama zamanı yinelenir; bu yığının büyüklüğüne bağlı değildir.
işleme zamanı, doğrudan doğruya verilen operasyonun yapılması için harcananzaman-dır. Bu, işlenen her iş parçası için veya aynı anda işlenen iş parçalan grubu için tekrarlanır.
İşleme zamanı ana^şleme zamanı ile hazırlık (elleme) zamanının toplamıdır.
Ana işleme zamanı, doğrudan doğruya iş parçasının işlenmesi için harcanan zamanchr. Yani şeklini, ölçülerini ve/veya içinde bulunduğu şartlan değiştirmek için harcanan zamandır. İşçinin işe katkı derecesine bağlı olarak anaişleme zamanı; makina işçiliği zamanı, el işçiliği zamanı veya el ve makina işçiliği zamanı olarak üçe ayırabiliriz.
Makina işçiliği zamanı, iş parçasının takım tezgahının mekanizmasında operatörün gözetimi altında işlenmesi içinharcanan zamandır.
El ve makina işçiliği zamanı, bir iş parçasının takım tezgahının mekanizmasında ve operatörün de aynı anda işe katılması ile yapılan işlem zamanıdır (örneğin kesici kalem su-portu elle ilerletilen birtakım tezgahı!, ~
> ■- • _ – , . . .
El işçiliği zamanı, işleme teçhizatı kullanılmadan doğrudan doğruya sadece işçinin iş parçası üzerinde yaptığı işin süresidir, (el eğesi, soğuk raspalama).
Hazırlık zamanı, operatörün yapılan işle doğrudan doğruya ilişkili çeşitli yan çalışma-lannın aldığı zamandır. Bu çalışmalar; iş parçasının yüklenmesi, kenetlenmesi; açılması ve tezgahtan alınması, tezgahın çalıştırılması, durdurulması, ölçümlerin yapılması, ilerleme hızı ve kesme hızının değiştirilmesi şeklinde olabilirler.
Hizmet zamanı, verilen operasyonun yapıldığı süre içerisinde işçinin tezgahların ve iş yerinin bakımı için harcadığı zamandır. Hizmet zamanı; Organizasyon yükümUiUikleri (takım tezgahlannın kontrolü, yağlanması ve temizlenmesi v.b.) ve net teknik hizmetler (takım tezgahın» yeniden ayarlama; kesici takınılan değiştirme, bileme-ayariama) olmak üzere iki hizmet grubu için harcanır.
Parti imalâtında iş yeri hizmet zamanı, işleme zamanının (çevirim) % 3 ü kadardır.
Dakika cinsinden tenjel zaman bilgilerinin hesaplannda (parça başına) standart zaman Z p esas alınır. Bu her operasyon (veya iş birimi) için işleme zamanı (saykıl) (ZJ, işyeri hizmet zamanı (Zg) ve yorucu işlerin yapılması halinde kişisel ihtiyaç ve dinlenme zamanı (Zd),nın toplamına eşittir. –
işleme zamanı (dakik* dnünden) «ot işleme zamın,-^ ne «Bun zamanı, Ze dan
meydana gelir. Bunda eliem« işleminin parça tezgahta İşlenirken yapılan losmı dikkate a-bmnaz. Yani hem işleme hem hazutık için harcanan zaman hazırlık zamanı olarak alınmaz.
*t =Zpo+Ze
Her parça için dakika cinsinden hesaplanan zaman, standart zamanla (her parça için) Zp , bir parçaya diişen ayarlama zamanının toplamına eşittir.
. ■ X ■
buradan x iş parçan yığınındaki parça sayısıdır.
Standan iirttim Vf , parça başına hesaplanan zamanın tersidir. Bu birim zamanda (dakika, saat, vardiya v.b.) bir işçi tarafından Üretilecek iş parçası .veya başka maddelerin miktarıdır.
Sekiz saatlik iş gününde (480 dakika) parçaların standart üretimi 480
üg * —— dir.
2he t
Standart zamanın değişmesi, standart üretimin de değişmesine neden olur.
Ana işleme zamanının (dakika cinsinden) r hesaplanmasında kullanılan fortnifl tezgahta yapılan her çeşit işleme için genel bir formüldür ancak her tipe uygulanacak şekilde yeniden düzenlenmelidir.
L
ZM — i
pB s
m
L * £ + tı + fiâ + £j
Burada L ; İş parçasunn kesici takıma göre veya kesici takı mm iş parçasına göre me hızı ve yönünde) katettiği bütiin uzunluk : mm
£ : İşlenecek yüzeyin boyu, mm
£ı : Kesici takımın iş parçasına yaklaşması için kat edeceği uzaklık, mm.
£z : Kesici takımın veya iş parçasının ilerleme yönünde kat ettiği tozla boy. mm.
: Tecrübe kesimleri için gerekli ek boy. mm.
i : Paso sayısı
Kesici takımın her dişi için ilerleme miktarı (freze bıçağı, ray bav .b.) mm. z : Kesici takım üzerindeki diş sayısı n : Dakikada yapılan tam kurs sayısı veya devir s : Her kursta veya devirde ilerleme miktarı mm.
Ana işleme zamanı, (özellikte İşleme zamanı ise) kesim değişkenlerine (hız, ilerleme ve kesim derinliği) bağlıdır. Burada şunu belirtmek gerekir ki kesici takımın ömrü ve ekonomik olarak en iyi ‘kesme hızının (işleme maliyetinin minimum olduğu hız) esas alınması halinde, kesme ve ilerleme hızlarının seçiminde tek uçlu kesicilerle çok uçlu kesiciler arasında büyük ve esaslı farklar vardır.