OVALAR

OVALAR; Aim. (Tief-) Ebene (f), Fr. Plaine
(f), İng. Plain. Bulunduğu yerde çevresine göre çukurda
kalmış, derin vâdilerle yarılmamış düz, geniş,
umûmiyetle alüvyonlarla örtülü, yatak meyli
az olan akarsuların derine gömülmemiş bulunduğu
topraklara verilen ad. Ovaların başlıca özelliği
pek az eğimli (% 1-4 kadar) olmalarıdır. Bir yüzey
şeklinin ova olup olmadığı, alçak, veya yüksek
oluşundan değil; vâdilerle yarılıp yarılmamış
olduğundan anlaşılır.
Ovalar çeşitli şekillerde meydana gelmişlerdir.
Bunlar genel olarak birikim ovalan ve aşınım ovaları
şeklinde iki bölüme aynlır.
1. Birikim ovaları: Akarsuların, deniz dalgalarının,
buzulların taşıyıp biriktirdikleri molozlardan
meydana gelmiştir. Bu ovalara örnek
olarak, dağlarda, dağ eteklerinde görülen ovalar,
deniz kıyılarındaki ovalar, akarsuların aşağı çığırlarındaki
geniş ovalar ve soğuk iklimli yerlerde
buzul taşlanndan meydana gelmiş düzlüklerdir.
2. Aşınım ovaları: Aşınmayla meydana gelen
ovalardır. Bu ovalara örnek akarsulann meydana
getirdiği peneplen (yontukdüz)lerdir. Dalgaların
aşındırmasıyla meydana gelmiş hafif dalgalı düzlükler
biçimini almış, sonradan suların üstüne çıkmış,
kıyı platformlarıdır.
Ovalar, bütün bölümlerinde düz olabildikleri
gibi, bâzısmda dalgalı, yer yer tepelerin bulunduğu,
yerine göre küçük ölçüde basamakların da
bulunabildiği, yeryüzü şekilleri olarak göz önüne
alınırlar. Ovalar, deniz kıyılarında oluşmuşlarsa
bunların yüksekliği az, çok yerde 20-30 m kadar-dır. Bunlar “Alçak ovalar” veya “kıyı boyu ovaları”
adıyla anıldıkları gibi “Çukur ova” şeklinde
de isimlendirilirler. Türkiye’nin Akdeniz Bölgesindeki
Çukurova bu özelliği taşır ve bu adla anılır.
Daha içerilerde ise, dağlar, tepeler veya yaylalar
arasındaki tektonik çöküntü alanlarında, farklı
yüksekliklerde ovalar meydana gelmiştir. Böyle
yerlerden geçen akarsular, taşıdıkları alüvyonları
biriktirerek, böyle yerlerde alüvyon ovalar teşekkül
etmiştir. Bunların bir kısmı 1000 m hatta 1500-
2000 m olan yüksekliklerdedir. Böyle ovalara
“yüksek ova” denir.
Türkiye’de Hakkari bölgesinde yüksekliği
2000 m olan ve Yüksek Ova adını taşıyan büyük
bir ova vardır. Ovalar çeşitli büyüklükte ve biçimdedir:
Sadece 10-20 km2lik küçük ovalar, yüzlerce
kilometreyi bulan büyükçe ovalar (Çarşamba,
Bafra ovaları gibi), binlerce km2lik büyük ovalar
(Çukurova ve Konya Ovası gibi).
Dünyâda ise çok daha büyük ovalar vardır
(Nil Deltası Ovası 2400 km2, Ganj Deltası Ovası
ise 44.000 km2 dir). Her kıtada büyük ovalar vardır
ve bu ovaların büyük ekonomik değerleri olmuştur.
Meselâ Po Ovası, Eflak Ovası, Kuzey Avrupa
ovaları, Avrupa kıtasındadır. Asya’da Mezopotamya
Ovası, Orta Asya Ovaları, Indus, Ganj ve
Kuzey Çin ovaları, Sibirya düzlükleri bulunmaktadır.
Afrika’da Büyük Sahra’nın ova şeklindeki
yerleriyle Kongo ve Kalahari’deki ovalar geniş
yer tutar. Avustralya’nın orta bölümünün çukurluklarında
Avustralya iç ovaları oluşmuştur. Kuzey
Amerika’da Mississippi Ovaları ve Güney Amerika’da
Amazon Ovaları belirtilebilir.
Türkiye’de her türlü nitelikte ova özelliği gösteren
yerler yaklaşık olarak 190.000 km2lik yer tutar.
Bu da Türkiye yüzölçümünün dörtte biridir.
Türkiye’nin kıyı ve kıyı yakını ovaları çoğunlukla
2 0 0 metreye kadar olan yükseklikteki
düzlüklerdir. Bu ovalar arasında, çok genişleri,
çeşitli ürünlerin bol yetiştiği ve şehirlerin yerleştiği
ovalar vardır. Ege ovaları, Bursa, Düzce, Adapazarı,
Balıkesir ovaları ve Çukurova gibi 500
metreden yüksek Anadolu ovaları, batıdan doğuya
doğru yükseliş gösterirler. Eskişehir, Bolu, Çivril
ovaları 700-800, Tuz Gölü ve çevresi ovaları,
Konya ve Ereğli ovaları 900-1000 m, Kayseri ve
Develi ovaları 1000-1100 m, Erzincan Ovası, Uluova
1100-1200 m, Erzurum, Muş, Pasinler ovaları
gibi Doğu Anadolu ovaları 1400-1800 m yüksekliğe
sâhiptirler.