PALADÜR i. (fr. palladure). Kim. Paladyum’un başka bir madenle yaptığı bileşik.
(L)
PALADYUM i. {Pallas9tan fr. palladium). Platin grubundan hafif maden.
— ANSiKL. Paladyum, atom numarası 46, atom ağırlığı Pd=106,7 olan kimyasal elementtir. 1803’te Wollaston tarafından, rodyumla aynı zamanda keşfedilmiştir.
Rütenyum ve rodyumla birlikte, platin grubu madenlerinin hafif grubunu meydana getirir. 11,4 Yoğunluğunda, kolay dövülen,
1 500°C’a doğru ergiyen beyaz bir katıdır. En ilgi çekici özelliği, kendi hacminin 1 000 katı kadar hidrojeni soğurabilmesidir; paladyum tarafından soğurulan hidrojen ise son derece etkinleşir.
Havada ısıtılan paladyum yüzeysel olarak oksitlenir; klordan etkilenir. Platin grubunun, nitrik asitte çözünen tek madenidir. Paladyum bileşikleri. Paladyum iki seri bileşik verir: madenin iki değerli olduğu paladyum II bileşikleri ve dört değerli olduğu paladyum IV bileşikleri; birinciler daha kararlıdır; öbürleri ise yalnız karmaşık bileşikler halinde bulunur. Bu tuzlaı, genellikle platin tuzlarının izomorflarıdır. Paladyum II klorür PdCls, hava nemini alarak sıvılaşan ve klorun paladyum üzerine etkimesiyle elde edilen kahverengi, billûrsu bir katıdır. Alkali klorürlerle olaya girince KsPdCU gibi 4 paladoklorürler’i verir; ayrıca paladosülfürler, paladonitritler, paladosiyanürler v.b.de de bilinmektedir. Paladyum II klorürün özellikle, paladoa-minler denilen amonyaklı karmaşık bileşikleri çok kalabalıktır; meselâ Pd(NHs)4Cİ2, paladotetramin klorür gibi.
Paladyum IV klorür PdCh, serbest halde bulunmaz, yalnız, paladoklorürlerin klora etkimesiyle elde edilen ve paladiklorürler denen ftıPdCle gibi karmaşık bileşikleri bilinir.
Paladyum II tuzlan fotoğrafçılıkta kullanılır; paladyum II klorüre batırılmış fotoğraf kâğıdı karararak, atmosferde eser halin-
de bulunan civa buharlarının tespit edilmesini sağlar.
• Elde edilişi. Platin cevherlerinde (alüvyonlu kumlar) her zaman, Kanada’daki nikel cevherlerinde de ender olarak bulunan paladyum, bu madenlerle alaşım halinde ayrılır. Saf maden halinde elde etmek için, bütün platin grubu madenler art arda kimyasal işlemlerden geçirilerek çözünür tuzlar (karmaşık nitritler) haline getirilir, sonra madenlerden her biri tuz halinde çökeltilir. Hidrojenle son bir indirgeme uygulanarak saf paladyum elde edilir.
• Kullanılma alanları. Saf paladyum aşınmaya dayanıklı olduğu için, özellikle elektrik rölelerinde temas madeni olarak kullanılır. Gerek eser halindeki oksijeni bağlamakta ve ısıl işlemler için kontrollü atmosfer gazlarında hidrojen-oksijen birleşmesini kolaylaştırmakta, gerek bazı organik ürünleri hidrojenlemekte katalizör olarak da çok kullanılır. Gazların arıtılmasında da, hidrojenin paladyum içinde yayınma özelliğinden yararlanılır. Bakır veya gümüşle yaptığı alaşımları, özellikle korozyon tehlikesiyle karşı karşıya kalacak elektrik kontaklarının yapımında ve yüksek frekansta çalışacak kolay aşman malzemelerin mekanik dirençlerini arttırmada kullanılır.
Diş protezlerinde, bakır, gümüş, az miktarda altın veya platinle yüzde 45 oranında paladyum alaşımları kullanılır.
Ayrıca yüzde 40’lık gümüş alaşımı hassas elektrik dirençlerinde, yüzde 90’lık gümüş alaşımı, ergime derecesi yüksek paslanmaz çelik veya nikel alaşımlarının kaynaklarında kaynak çubuğu olarak kullanılır. (L)
