PANAMA KANALI

PANAMA KANALI; Orta Amerika’da Büyük
Okyanus ile Atlas Okyanusunu birleştiren kanal. On
dokuzuncu asırda sömürgelerini artırmak, yeni
menfaat bölgeleri elde etmek düşüncesinde olan
Fransa, 1879’da Panama Kanalını yapmayı düşündü.
Süveyş Kanalını açan Ferdinand de Lesseps bu
işi bir şirket halinde yürütmek için teşebbüse geçti.
Fakat bu işi başaramayarak, kurulan ortaklık iflâs
etti. 1894’te ortaklık Amerika Birleşik Devletleri
ile işbirliği yaparak tekrar faaliyete geçti. Fransa,
karşılaşılan siyâsî ve mâlî güçlükler sebebiyle
Panama demiryolu ile kanal çalışmalarındaki hakkını
Amerika’ya satmak mecburiyetinde kaldı. ABD
karşılaşılan bütün güçlüklere rağmen 1904’te başlattığı
kanal çalışmalarını on yıl içinde bitirdi. Kanal,
1915 yılının Ağustos ayında işletmeye açıldı.
Panama Kanalının inşaatı sırasında iş kazâlan ve
hastalık yüzünden 6000 kadar işçi ölmüştür. Kanalın
uzunluğu 81.300 m, genişliği en dar yerinde 91
m, en geniş yerinde 300 m, derinliği ise 12,5-13,7 m
arasındadır. Panama Kanalı açılınca gemiler Güney
Amerika’nın en güneyindeki Horn Boğazını dolaşmadan,
bir okyanustan diğerine geçebilmektedir.
Bu bakımdan çok önemli olan Panama Kanalı,
Amerika’nın iki okyanus kıyılan arasındaki deniz yolunu
15.000 km kısaltmıştır. Aynı zamanda Güney
ve Kuzey Amerika’nın Büyük ve Atlas Okyanusu kenarlarındaki
yolculukları da kısalmıştır.
Panama Kanalı, Süveyş Kanalı gibi olmayıp,
orta kısımda deniz seviyesinden yüksek Gotun
Gölü vardır. Bu göl sun’î olup, Gotun Barajı yapımında
meydana gelmiştir. Bu gölün su yüzeyi iki
okyanustan da yüksektir. Okyanustan gelen gemi,
kademeli olarak havuzlar vâsıtasıyla göl seviyesine
kadar yükseltilir. Yolun büyük bir kısmı
bu gölde olup, sonra tekrar havuzlar yardımıyla kademeli
olarak diğer okyanusun seviyesine indirilir.
Kanaldan yılda ortalama 15-20 bin civarında
gemi geçmektedir. Dünyanın en büyük gemileri rahatlıkla
bu kanaldan geçebilmektedir. Halbuki Süveyş
Kanalından büyük gemiler geçemezler. Uçak
gemileri dâhil, ABD donanması Büyük ve Atlas
Okyanusuna bu kanaldan rahat geçtiğinden stratejik
önemi artmaktadır.Târihi
ABD ve Panama, ilk defâ 1903 yılında Hay-Bunay-
Varilla Antlaşmasıyla bölgenin kurulmasına
karar verdiler. Bu antlaşmaya göre, ABD, Kanal
Bölgesinin 8 km’lik bir alanını “dâimî” kontrolüne
alıyordu. Buna karşılık Panama’nın bağımsızlığını
garanti altına alacaktı. Ayrıca Panama’ya 10 milyon
dolar ödeyecek ve 250 milyonluk bir tahsisât ayıracaktı.
1936’da Hull-Alfaro ve 1955’te Chapin-
Fabrega Antlaşmalarıyla bu tahsisât arttırıldı. 1962
yılında kanal üzerine Thatcher Feny Köprüsü yapıldı.
1964 yılında bölgede ayaklanmalar başgösterdi.
1971 ve 1974 antlaşmalarıyla yeni düzenlemeler
getirildi. Son olarak imzâlanan 1977 târihli
anlaşmaya göre Kanal Bölgesinden, ABD tedricen
çekilecek ve 1999 yılma kadar bölge Panama Cumhûriyetine
teslim edilmiş olacaktır.
Fizikî Yapı
Panama Kanalı bölgesi kanalın her iki kenarından
8 km içeriye girmiş durumuyla, yaklaşık
olarak 16 km. genişliğindedir. Kanal Bölgesinin, Panama
Kanalı ve geçiti boyunca devam eden uzunluğu
ise 64 km civarındadır. Bölgenin yüzölçümü
yaklaşık 1432 km2dir. Bölgede tropikal iklim hüküm
sürer. Ocak ayından mayıs ayına kadar kurak ve mayıs
ayından aralık ayma kadar yağışlı geçer. Yıllık
yağış ortalaması Atlantik Kıyılarında 3308 mm ve
Pasifik kıyılarında 1730 mm’dir. Ortalama hava sıcaklığı
23 ilâ 32°C arasında değişir.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Yaklaşık olarak 55.000 nüfuslu bir bölgedir,
bunun üçte ikisi Amerikalıdır. Nüfûsun 45.000’ine
yakın bir bölümü sivil, geri kalanı ise ABD ordusunda, Kanal Bölgesi Hükümetinde veya Panama
Kanal Şirketinde çalışır. Kanal Bölgesinin başlıca
kasabaları Cristobal, Balboa ve Ancon’dur.
Siyâsî Hayat
Kanal Bölgesi Hükümeti, ABD’ye âit, Panama
Kanal Şirketiyle yakından alâkalı olan bir idâredir.
1951’de kurulan bu şirket, Panama Kanalını ve
Panama Demiryolunu işletir. Kanal Bölgesi bir
vâli tarafından yönetilir. Bu vâli ABD Başkanı
tarafından tâyin edilir. Vâli, aynı zamanda Panama
Kanal Şirketinin de otomatik olarak başkanı
olur. Vâli, bölgedeki eğitim ve öğretim, polis, itfâiye,
posta hizmeti ve halk sağlığı konularında
başlıca sorumludur. Bu hususlardan dolayı ABD
kânunlarına tâbi tutulur ve ordu sekreterliği vâsıtasıyla,
ABD başkanma bağlıdır.