PANCAR (Beta vulgaris)

PANCAR (Beta vulgaris); Aim. Mangold,
Zuckerrübe (f), Fr. Betterave, bette (f), İng. Beet.
Familyası: Ispanakgiller (Chenopodiaceae). Türkiye’de
yetiştiği yerler: Anadolu ve Trakya’da.
Doğu Akdeniz sâhillerinde yabânî olarak yetişen,
ince köklü, bir veya iki yıllık otsu bir bitki.
Yaprakları etli, alt kısımlarda saplı ve büyük, üst
kısımlarda ise sapsızdır.
Bu bitkiden elde edilmiş olan kültür şekilleri
şunlardır:
Şekerpancarı (Beta vulgaris var altissima):
Kökleri büyük, etli bir yumrudur. % 12-20 oranında
sakkaroz taşır. Memleketimizde kültürü yapılarak,
şeker eldesinde kullanılır. (Bkz. Şeker)
Şekerpancarmın iklim ve toprak istekleri: Bu
bitki, ılıman serin ve yağışlı iklimden hoşlanır.
Yurdumuzun her bölgesinde ve 10 ila 1900 metre
arasındaki yüksekliklerde üretilmektedir. Aslında
şekerpancarı yüksek rakım isteyen bir bitkidir.
Yağışın az olduğu ve sulama imkânı bulunmayan
yerlerde yetiştirilmesi ekonomik değildir.
Ekim nöbeti (Rotasyon): Şekerpancarım aynı
tarlada arka arkaya yetiştirmek çok mahzurlu olduğundan,
ekim, dört yılda bir yapılmalıdır. Şekerpancarı
yetiştiriciliği yapılan yerlerde dörtlü
ekim nöbeti yaygın durumdadır. Buna göre şekerpancarı
ekilen bir tarlaya, üç yıl tahıl, baklagil,sanâyi bitkileri vs. ekildikten sonra, dördüncü yıl
pancar ekim nöbeti gelir. Bu nöbetleşme, şeker
fabrikalarının tarım teşkilatı tarafından yapılarak
çiftçilere duyurulur.
Tarla hazırlığı ve ekim: Genellikle, tahıl hasat
edildikten sonra 10-15 cm derinlikte anız bozulur.
Sonbaharda yağan yağmuru müteakip çıkan ilk
tavda 25-30 cm derinlikte birinci sürüm yapılır.
Bundan sonra toprağa gübre vermek gerekir. Gübre
karıştırıldıktan sonra tarla kışı geçirir ve bahara
kadar bir işlem yapılmaz. Mart başında havalar
ısınıp toprakta tav görülünce şekerpancarı tohumunun
ekim hazırlığına geçilir.
Ekim hazırlığı sırasında taşlar ve aynk gibi otlar
temizlenir. Sürgü ve merdâne âletleriyle tarla
yüzü düzeltilir. Tarlaya hafif tırmık çekilir ve böylece
tarla hazırlığı tamamlanmış olur. Bundan sonra
şekerpancarı tohumu ekimine geçilir.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ce sağlanan
tohum, şirketin ekim makinaları ile yukarıda açıklandığı
gibi hazırlanmış olan tarlalara ekilir. Bütün
tarlalar çoğunlukla hayvanla çekilen ekim makinalarıyla
40 cm aralıkla ekilmektedir. Tohum, genellikle
2-5 cm 3-7 cm mesâfe ile ekilir ve dönüme
1,5-2 kg tohum düşer.
Şekerpancarının bakım işleri: Bitkilerin çabuk
gelişip iyi bir ürün vermesi için sâdece sıra aralan
2-5 cm derinlikte olmak üzere el âletleriyle çapalanır.
Bu işleme, ara çapası adı verilir. Ara çapası
işinden 3-5 gün sonra, sık olan pancar sıraları el
âletleriyle teklenip seyreltilirken ikinci defâ çapalanır.
Aradan 5-10 gün geçtikten ve pancar 8-10
yapraklı hâle geldikten sonra, tarla 5-10 cm derinlikte
çapalanır. Bu işlemden sonra tarla, tamamen
bitki yaprakları ile örtülmüş olur. Bu dönemde
tarla, duruma göre 1 – 2 defâ daha çapalanır.
Bu çapa işlemleri yapılırken şekerpancarı için zararlı
olan böceklerle mücâdele yapılır.
Yurdumuzdaki yıllık yağış miktarı yetersiz ve
vejetasyon dönemindeki dağılışı da düzensiz olduğundan
şekerpancarmın sulanması gerekmektedirŞekerpancarmın hasadı ve pazarlaması:
Şekerpancarı, tohumun çimlenmesinden îtibâren
geçen 150-180 günlük sürede olgunlaşarak hasat
durumuna girer. Bitki köklerindeki şeker oranı
genellikle ağustos ayı sonlarında en yüksek seviyeye
ulaşır ve bu durum eylül ayının yarısına kadar
devam eder. Böylece, olgunlaşan şekerpancarınm
hasadına geçilir.
Şekerpancan ürünü, sökülmüş olarak fazla beklemeğe
dayanıklı değildir. Bu sebeple olgunlaşan
pancarlar hemen sökülmez. Fabrikalann günlük işleyebileceği
pancar miktan da belirli olduğundan söküm
işi, bir program dâhilinde yürütülür.
Pancarın tek alıcısı şeker fabrikalandır. Çiftçi
önceden sözleşme ile şeker fabrikalanna pancar yetiştirip
teslim etmeyi üstlendiğinden, pazarlama meselesi
söz konusu değildir. Yurdumuzda şeker pancan
tarımı Cumhûriyetle başlamıştır. Şeker sanâyiinin
kuruluş yıllarında ülkemizde tanm tekniği çok
geri ve topraklar da verimsizdi. Bir dönümden ortalama
olarak ancak 1000 kg ürün alınabiliyordu. Bugün
ise ülke ortalaması 4000 kg’a ulaşmıştır.
Kırmızı Pancar (Beta vulgaris var. esculenta):
Kökleri yuvarlak bir yumru şeklindedir. Antosiyan
bakımından zengindir. Sebze olarak kullanılır.
Pazı (Beta vulgaris var. Cicla): Yaprakları
büyük olan bir sebze bitkisidir. Aynı ıspanak gibidir.
Sindirimi kolay ve bol vitaminli olduğundan
besleyicidir.
Yem Pancarı (Beta vulgaris var. rapa): Kırmızı
pancara benzer. Besin değeri azdır. Daha çok
hayvan yemi olarak kullanılır.
Pancar ekimi ilkbaharda veya sonbaharda yapılır.
Genellikle kumlu-killi toprakları sever. Bol
gübre ve su ister.