PANKREAS

PANKREAS; Aim. Bauchspeicheldrüse (f),
Pankreas (n), Fr. Pancreas (m), İng. Pancreas. Karın
boşluğunun üst kısmında arka duvara dayalı
olarak bulunan, hem iç hem de dış salgılan olan birgudde organı. Pankreasın büyük kısmı, hazım için
çok önemli olan salgıları hazırlayan alveoler bez
dokusundan yapılmıştır. Pankreasın bu kısımlarında
yapılan dış salgısı, bir kanal aracılığıyla oniki
parmak barsağına akıtılır. “Succus Pancreaticus”
veya “pankreas özsuyu” adı verilen bu salgı sindirim
işinde rol oynayan tripsin, lipaz ve amilaz adlı
fermentleri ihtivâ eder. Bu enzimlerin etkisi sâyesinde
pankreas salgısı her üç grup gıdâ maddeleri,
yâni yağ, protein ve karbonhidratların hazmında
önemli bir işi yerine getirir.
Pankreasın, iç, yâni kana olan salgısına gelince
bu salgı, pankreas içinde bulunan ve Langerhans
adacıkları denilen küçük kapalı bezler tarafından
yapılır. İnsülin ve glukagon adını alan hormonları,
kan şekerinin ayarlanmasında iş görürler.
Pankreas şekil bakımından bir çekice benzetilebilir.
Ağırlığı 70-100 gram arasında ve rengi kırmızımtraktır.
Ortalama 15 cm uzunluğunda olup,
baş, gövde ve kuyruk kısımları vardır. Başı oniki
parmak barsağının açıklığına uyar ve sağdadır.
Gövdesi, enine uzanıp aortu, sol böbreküstü bezini,
sol böbreği, böbrek atar ve toplardamarlarını
çaprazlar. Gövdesinin devamı olan ve en ince kısmı
olan kuyruk kısmı dalağa kadar uzanır.
Pankreasın kanı, dalak, karaciğer ve üst mesenten
damarlarından gelmektedir. İki boşaltıcı
kanalı vardır. Büyük olanı Wirsung kanalıdır, gövdesini
boydan boya kateden bu kanal, bezin çeşitli
parçacıklarından gelen salgıları toparlayıp, oniki
parmak barsağına açıldığı yere akıtır. Genellikle
buraya açılmadan önce safra kanalıyla birleşir ve
öyle açılır. Santorini kanalı ise, Wirsung kanalının
üst tarafından oniki parmak barsağına açılan bir diğer
dış salgı kanalıdır.
Pankreas hastalıkları: Pankreas hastalıklarının
teşhisi belirtilerinin çeşitliliği, silikliği ve diğer hastalıklara
benzemesi dolayısıyla oldukça zordur. Pankreastan
gelen ağrının diğer karın içi organlann ağnlarıyla
kanşması sık görülen bir durumdur.
Had pankreatit: Pankreasın akut iltihabıdır.
Batı ülkelerinde hastalığa sebep olan en önemli faktörler,
safra kesesi hastalıkları, aşırı alkol alınması,
sürekli alkol kullanımıdır. Gelişmemiş ve gelişmekte
olan ülkelerde ise bunların yanında dengesiz
beslenme de diğer bir faktör olarak ortaya çıkar.
Bu hastalarda çoğu defâ alkol alınmasını veya
ağır bir yemeği tâkiben kriz başfâr. Hastalar âni
başlayan şiddetli bir karın ağrısından şikâyet ederler.
Aşırı bitkinlik ve huzursuzluk olur. Vak’aların
büyük bölümünde tansiyon düşmesi, çarpıntı, %
15’inde şok meydana gelir. Hastalık ağır ve öldürücüdür.
Akciğer ödemi, dolaşım şoku, kan zehirlenmesi,
iç kanama gibi ağır tablolara yol açabilir.
Tedâvisinde asıl olan, şokla yapılacak olan
mücâdeledir.Müzmin pankreatit: Pankreasın müzmin ve
ilerleyici olarak iltihaplanmasıdır. Sebepleri arasında
yine alkolizm ön plândadır. Yetersiz beslenme
daha sonra gelir.
En önemli belirtisi ağrıdır. İltihabî durum devam
ettikçe pankreas harap olur ve fonksiyonlarında
yetmezlik ortaya çıkar. Bu sebeple hazım
bozulur, kilo kaybı olur, ilerleyince şeker hastalığı
görülür. Tedâvisinde ağrı kesiciler verilir. Yetmezlik
belirtileri için ağızdan pankreas enzimleri
muhtevalı preparatlar kullanılarak, hasta rahatlatılmaya
çalışılır.
Pankreas kanseri: Kırk yaş üzerinde özellikle
erkeklerde görülen bir hastalıktır. Belirtileri arasında
şiddetli ağrı, aşırı kilo kaybı ve ilerleyici sarılık
üçlüsü ile kendini belli eder. Kanser, pankreasın
baş kısmını tutmuşsa cerrâhî müdâhale ile çıkarılabilir.
Geleceği iyi olmayan bir hastalıktır ve
hastalar beş sene içinde kaybedilebilirler.