PİRİ REİS

PİRİ REİS; Osmanlı amirâllerinden. Aynı zamanda
dünyânın en büyük kartograf ve coğrafyacılarından
biridir. Karamanlı Hacı Ali Mehmed’in
oğlu olup, 1475’te Gelibolu’da doğdu. Muhiddîn Pîrî
adı verilen geleceğin büyük denizcisi, çocuk
yaşında deniz seferlerine başladı. Meşhûr denizci
Kemal Reis, Pîrî Reis’in amcasıydı. Onu yetiştirmeyi tamâmen üzerine alan Kemâl Reis, 1501’de
Navarin’i Venediklilerden geri alınca, müjdeyi bildirmek
için yeğenini İstanbul’a gönderdi. Sultan
İkinci Bâyezîd Hanın huzûruna çıkan Pîrî Reis,
mükâfatlandırılarak, hayır duâ aldı. Akdeniz’i karış
karış dolaşan Kemâl Reis’in yanında ölümüne
kadar kalan Pîrî Reis, uğradıkları her limanı inceleyerek
haritalarını yaptı. 16 Ocak 151 l ’de Ke-
’ mâl Reis’in şehit olması üzerine birkaç yıl seferlere
çıkmayarak kitap ve haritalarla uğraştı.
Gazâya alışmış, denizlere tutkun Pîrî Reis,
deryâlardan fazla uzak kalamayarak, Oruç Reis’in
emrine girdi. Onun tarafından 1516’da İstanbul’a
gönderildi ve Yavuz Sultan Selim Hanın huzûruna
kabul edildi. Aynı sene Mısır fethine çıkan OsmanlI
donanmasında amirâl olarak vazifelendirildi.
Daha sonraki senelerde hizmetlerine devâm
ettikten sonra, Süveyş’teki Osmanlı donan-
♦ masına Hind Kaptan-ı deryâsı olarak tâyin edildi
(1547). Daha önce Aden’i alan Portekizlilerden
26 Şubat 1548’de burasını geri aldı. Umman kıyılarında
daha önce Portekizlilerin elde ettikleri
yerlerin hepsini geri alarak Umman Denizinden
onları attı.
Muskat’taki Portekiz Garnizonunu zaptetti.
Basra Körfezinde bâzı yerleri de fethettikten sonra,
Katar Yarımadasını, Bahreyn Adalarını, Lahsa
(Hasâ) kıyılarını Türk hâkimiyetine soktu. Ihtiyârlığma
rağmen mücâdelelerine yılmadan devâm
eden Pîrî Reis, 27 parça gemisini Basra’da bırakıp,
üç kadırga ile Süveyş’e dönmesi yanlış anlamalara
ve ithamlara sebep oldu. Ömrünü denizlerde
yılmadan mücâdele ile geçiren Pîrî Reis, 1555’te
öldüğü zaman, ardında, o güne kadar bilinmeyen
birçok deniz bilgileriyle dolu ciltlerce eserle, bugün
bile hayranlıkla seyredilen haritalar bıraktı. Pîrî
Reis’in eserleri çeşitli dillere çevrilerek basılmış
ve onun şöhreti bilhassa 2 0 . asırda dünyâya yayılmıştır.
Türk denizcileri arasında başarılı bir
kaptan-ı deryâ olan Pîrî Reis, aynı zamanda bir ilimadamı olarak bıraktığı eserlerle târihin sayfalarında
unutulmazlar arasına girmiştir.
Eserleri: Akdeniz kıyılarını ve adalarını bütün
teferruatı ile gösteren Kitâb-ı Bahriye en
önemli eseridir. Pekçok deniz haritasından meydana
gelen geniş hacimli eser, alâka çekici izâhatlarla
süslenmiştir. Pîrî Reis’in 1521’de tamamladığı
bu eserinde, Amerika kıtasının keşfi ve dünyânın
yuvarlak olduğu kesin şekilde anlatılmaktadır.
Kânûnî Sultan Süleyman Hana bâzı düzeltmeler
yapıldıktan sonra 1525’te sunulan eser, pâdişâh
tarafından beğenilerek taktir edilmiştir.
O günkü teknik ve bilgilere göre akıl almaz
doğrulukta olan deri üstüne çizdiği haritalar ise,
tek kelime ile şâheserdir. 1513 yılında yaptığı
haritasında, Atlas Okyanusu ve yeni keşfedilen
Amerika da yer almaktadır. Haritayı yaptığı târihten
henüz yirmi beş yıl önce keşfedildiği iddiâ
edilen bu kıtanın, teferruatları ile îzâh edilmesi düşündürücü
ve bu yerlerin daha önceden bilindiğinin
tahmin edildiğinin açık işâretleridir. Bu haritayı
üzerinde gerekli düzeltmelerden sonra1528’de tekrar yapmıştır. Her ikisi de, büyük haritalar
şeklinde sekiz renk üzerine deriye işlenmiştir.
Bütün dünyâda büyük hayranlık uyandıran
bu büyük eserde Grönland’dan Florida’ya kadar
olan kısımlar, büyük bir doğrulukla çizilmiştir.
Topkapı Müzesinin düzenlemesi esnâsında diğer
târihî kıymetli eserler arasında ele geçen deri
üstüne yapılmış haritalar, 1929’da olduğu gibi yayınlanarak
dünyâ milletlerinin tetkikine sunulmuştur.