PÎRİ MEHMED PAŞA

PÎRİ MEHMED PAŞA; Yavuz ve Kânûnî zamânında
vezîriâzamlık yapmış olan Osmanlı devlet
adamı. Meşhur âlimlerden AksaraylI Cemâleddin
Mehmed Efendinin torunu ve Celâleddin
Mehmed Efendinin oğludur.
Tahsilini Amasya’da yaptı. Amasya Mahkeme-
i Şer’iye Kâtipliği ilk vazifesiydi. Zamanla
Başkâtip oldu. Şehzâde Bâyezîd’in maiyeti arasına
girdi. Eİaha sonra Şehzâde’nin tahta geçmesi
üzerine İstanbul’a geldi. Silivri, Sofya, Serez ve
Galata kâdılıklarmda bulundu. Adliye teşkilâtında en son vazifesi olan Fâtih İmâreti Mütevelliliğinden
sonra Mâliye Kalemine geçti. Hazine ve
Anadolu defterdarı oldu.
Rumeli Başdefterdarı vazifesiyle Çaldıran
Muhârebesine katıldı. Beklenmeden hemen hücuma
geçilmesi husûsundaki isâbetli görüşleriyle
Yavuz Sultan Selim Hanın dikkatini çekti. Pâdişâh,
onun görüşlerini işitince; “îşte yegane rey sâhibi
bir adam, yazık ki, vezir olmamış.” diyerek takdirlerini
dile getirmişti.
Zafer sonrasında İkinci Vezir Dukakinzâde
Ahmed Paşa ile birlikte Tebriz’in zaptı ve muhâfazasıyle
görevlendirildi. Bu seferden dönüşünde
Üçüncü vezir oldu. Amasya’daki yeniçeri isyânı neticesinde
vezâretten alındı. Üç gün sonra tekrar vezârete
iâde edildi.
Başlangıçta Mısır Seferine muhâlefetinden
dolayı vezâretten azledilen Mehmed Paşa, OsmanlI
ordusunun Mısır’a yürümesi üzerine, İstanbul
Muhâfızı olarak, İskenderiye’ye sevkedilecek
donanmayı büyük bir titizlikle donattı. Galata ve
Gelibolu’da hazırlanan altı yüz parçadan ziyâde ve
pâdişâhın istediği sayıdan fazla olan bu donanmadaki
gemilerin altısını top ve beşini de at gemisi
olarak tanzim etmişti. Paşanın bütün bu çalışma ve
gayretleri, Yavuz Sultan Selim Hanın gözünde
onu vezîriâzamlığa hazırlamaktaydı.
Mısır Seferi dönüşünde, ordugâha çağrılan
Pîrî Mehmed Paşa, 24 Ocak 1518’de Şam’a ulaştı.
Birgün sonra da sadârete tâyin edildi. Bundan sonra,
Yavuz Sultan Selim Hanın saltanatının sonuna
kadar sadârette kaldı. Pâdişâhın Edirne’de ölümünü
gâyet ustalıkla saklayarak, yeni pâdişâh Kânûnî
Sultan Süleyman Hanın karışıklığa meydan
vermeden İstanbul’da tahta geçmesini sağladı.
Pîrî Mehmed Paşa, Yavuz Sultan Selim Hanın
takdirini kazanıp, bu pâdişâh zamânında, hem
uzun müddet sadârette kalmış, hem de pâdişâhınyaptığı işlerde yardımcı olmuştur. Mısır Seferi
sonrasında devlet idâresinde tesirli çalışmalar gösterip,
Suriye’nin ve yeni alman yerlerin kaydına ve
vergilerin âdilâne bir tarzda tespitine ehemmiyet
verdi. Daha vezirken, Osmanlı donanmasının muasır
donanmalara gâlip gelmesinin lüzûmunu görerek,
İstanbul tersânesinin tesisini ve bu tersânede
ileride Rodos’u fethedecek donanmayı hazırlama
faaliyetlerini başlattı.
Kânûnî zamânında da isâbetli görüşleriyle
Belgrad ve Rodos’un zabtının lüzûmunu müdâfaa
eden Pîrî Mehmed Paşa, yeni pâdişâhın saltanatının
ilk yıllarında daha sonraki seferlerinde üs olacak
iki önemli stratejik noktanın fethine önayak oldu.
Beş sene beş ay sadâretten sonra Haziran
1523’te 200.000 akçelik vezâret hasları verilerek
emekli edildi. 1532 yılında vefât eden Pîrî Mehmed
Paşa, Silivri’de kendi yaptırdığı câminin bahçesine
defnedildi.
Haleflerinden, Asafnâme yazarı Lütfi Paşa
tarafından “sadrâzam nümûnesi” olarak gösterilen
Pîrî Mehmed Paşa, Osmanlı sadrâzamları arasında
dirâyet, kâbiliyet ve idâreciliği yanında, dürüstlüğü,
azimkârlığı, hayır ve hasenâta düşkünlüğü
ile tanınıp, şiir ve tasavvufla da meşgûl olurdu.
Şiirde “Remzi” mahlasını kullanan Paşa’nm bir
Dîvân’ı olduğu çeşitli eserlerde bahsedilirse de
bulunamamıştır. Bir de, Mesnevi Şerhi olduğu
rivâyet edilir.
Birçok Osmanlı paşası gibi, Allah’ın verdiğini
O’nun dînine ve kullarına hizmette kullanan
Pîrî Mehmed Paşa, pekçok hayır eseri yaptırdı.
İstanbul’da Halıcıoğlu ile Hasköy arasında kendi
adını taşıyan mahallede mescit ve hamam, Zeyrek’te
Halveti Tekkesi, Soğukkuyu Câmii ve Medresesi,
Mercan’da Terlikçiler Mescidi, Molla Gürânî
Câmii civârmda Koruklu Tekkesi diye bilinen
Halveti Zâviyesi ve Camcı Ali Mahallesinde Mekteb-
i Sıbyân, Silivri’de câmi, imâret, mektep ve
medrese, Belgrat’ta imâret, Konya’da mescit, imâret
ve tekke, Aksaray vilâyetinde mektep, Gülek
Kalesi civarında zâviye ve ribât, bilinen hayrâtı
arasındadır. Pîrî Mehmed Paşa, bu kadar çok ve dağınık
hayrâtı için, Anadolu ve Rumeli’de pekçok
arâzi ve emlâk vakfetti.
Pîrî Mehmed Paşanın yetiştirdiği devlet adamları
arasında en meşhurları, Vezîriâzam Lütfi Paşa
ile Koca Nişancı Celâlzâde Mustafa Beydir.