SUDAN
cak en düşük basınç bulunulan sıcaklık derecesindeki suyun buhar basıncı kadardır. Su trompu labora-tuvarlarda süzme işlerinde, sanayide akkor lambalar içinde hava boşluğu oluşturmada kullanılır.
SUÂREZ, Adolfo (1932 Cebreros), İspanyol siyasetçi. Salamanca Üniversitesi’nde hukuk öğrenimi gördü ve Madrid Üniversitesi’nde hukuk doktorası yaptı. 1958-1974 arasında Gelenekçi İspanyol Falanjı ve Milliyetçi Sendikalist Saldırı Cuntaları (FEJ y de Las Jons) içinde görev aldı. Suârez 1975’te FEJ y de Las Jons’un genel sekreterliğine getirildi. Haziran 1975’te İspanyol Halkının Demokratik Birliği’ni (UDPE) kurdu ve bu partinin başkanlığını üstlendi. Kasım 1975’te Franco’nun ölümü üzerine yeniden FEJ y de Las Jons’un genel sekreterliğine getirildi ve hükümette bakan oldu. Temmuz 1976’da ise, Kral Juan Car-los tarafından başbakanlığa getirildi. Bu görevdeyken Franco’cu ülkede sistemin yerine Batılı bir anlamda demokrasinin kurulması için çalıştı. 1977’de tüm siyasal partilerin yasal olarak çalışmasına izin verdi, işçilere grev yapma ve sendika kurma hakları tanındı. Aralık 1978’de, Suarez’in komünist partilerle işbirliği yaparak hazırladığı, tüm siyasal görüşlere özgürlük tanıyan, azınlıklara özerklik hakkı veren, ülkede parlamenter bir monarşi yönetiminin kurulmasını öngören anayasa halkoylamasıyla kabul edildi. Mart 1979’da yapılan seçimlerde ise Su-arez çoğunluğunu koruyarak başbakanlığını sürdürdü. Ancak Ocak 1981’de artan ekonomik sorunlar, azınlıkların ayrılıkçı eylemleri, boşanmayı kolaylaştıran bir yasa tasarısı nedeniyle kilise ve kendi partisinin yoğun eleştirileri nedeniyle istifa etti ve 1982’de partiden ayrıldı. Aynı yıl Demokratik ve Sosyal Merkez Partisi (CDS) adlı yeni bir parti kurdu ve başkanlığını üstlendi.
SUD KOSTİK -* SODYUM
SUDAN (Fr.: Soudan, İng.: Sudan), Kuzeydoğu Afrika’da devlet. Mısır, Kızıldeniz, Etiyopya, Kenya, Uganda, Zaire, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad ve Libya ile sınırlanır; 2.506.000 km.2 yüzölçümüyle Afrika’nın en geniş ülkesidir. Nüfusu 25.562.000 (%58 zenci, %33 Arap), başkenti Hartum; öteki kentleri Kuzey Har-lum, Port Sudan, Vadi Medani, El Obeyd, El Faşer, Atbara’dır. Resmi dili Arapça, çoğunluğun dini Müslüman’dır. Kuzeyden güneye şu doğal bölgeler sıralanır: a) Bahrülga-zal bölgesi sıcak ve nemlidir. Doğu- ! da Etiyopya ve güneyde Doğu Afri- i ka önünde yayılan alçak, bataklık ! bir arazidir, b) Merkezde (Malakal ; ile Hartum arası), Etiyopya Dağları ; ile batıda Darfur arasında kalan ova- I lar ülkenin en zengin ve kalabalık ; bölgesidir, c) Kuzeyde Nübye Çölü ; Kızıldeniz kıyısına kadar iner. Bu ; bölgede nüfus Nil vadisinde toplan- • mıştır. Sudan tarım ve hayvancılık ; ülkesidir; sanayi çok önemsizdir. ; Baş ürünü pamuktur ve Afrika’da üretim bakımından Mısır’dan sonra ‘ ikinci yeri alır. İhracatın değerce %44 kadarını da pamuk sağlar. Zamk, yerfıstığı, susam, hurma öte- • ki ürünlerdir. İhracatının büyük bolü- ■ mü Kızıldeniz kıyısındaki Port Sudan limanından yapar. İlkçağlardan i beri yerleşilmiş bir ülke olan Sudan, yüzyıllar boyunca yerli krallıklar tara- ! fından yönetilmiştir. 18. yüzyrtda Kordofan ve Darfur’da Araplar, gü- ! neyde de çeşitli kabileler halinde I
SUDAN
SUDAN
Yüzölçümü : 2.506.000 km.2
Nüfusu : 25.562.000 (1987)
Başkenti : Hartum
Resmi dili : Arapça
Dini : Müslüman
Resmi adı : Sudan Cumhuriyeti
Para birimi : Sudan Lirası
zenciler yaşamaktaydı. Mısır Hıdivi Mehmet Ali Paşa 1821 ’de Sudan’ın fethine girişti. 1830’da Hartum kuruldu ve bu arada Müslümanlık ülkenin geniş kısmına yayıldı. Daha sonra Hıdiv İsmail Paşa döneminde Sudan’da kanlı bir isyan baş gösterdi
(1881). Sudanlı Muhammet Ahmet Abdullah kendini mehdi ilan etti. 1895’te Hartum’u ele geçirerek İngiliz valisini öldürdü, daha sonra kendisi de öldü. 1898’de İsyancılar İngi-lizlere yenildiler. İngilizler Kitchner komutasında Sudan’ı işgal ederek 1899’da bir İngiliz-Mısır ortak yönetimi kurdular. Sudan ancak 1956’da bağımsızlığını kazanabildi. Ülkenin en önemli iç sorunu güneydeki zenci Sudanlılar ile orta ve kuzeydeki Arap kökenli Sudanlılar arasında zaman zaman kanlı çarpışmalara neden olan anlaşmazlıklardır. 1969’da kansız bir darbeyle parlamenter döneme son verildi. Darbeyi düzenleyenler Sudan Demokratik Cumhuriyeti’ ni kurduklarını ilan ettiler. Yeni rejimin kuvvetli adamı Cafer el Nu-meyri’ydi. Numeyri aynı yılın ekim ayında başbakan oldu. Ülke içinde yürütülen anti-komünist kampanyalara karşın sosyalist ülkeler ve SSCB ile ilişkiler sürdürüldü. 1972 ve 1973’te Numeyri’ye karşı darbe girişimleri yapıldı. 1973’te yürürlüğe konan anayasayla tek parti sistemi getirildi ve muhalefet yasadışı ilan edildi. 1976’daki başarısız bir darbe girişimi daha oldu. 1977’de Numeyri tekrar cumhurbaşkanı seçildi. Ocak 1980’deki seçimlerin ardından Numeyri altı yıllık bir süre için Sudan Sosyalist Partisi’nin başkanlığına yeniden seçildi. Dış borçlardaki büyük artış sonucu Sudan, IMF’
nin sıkı denetimini kabul etmek zorunda kaldı. 1983’te ülkenin güneyini üç bölgeye ayırma kararı yeni bir silahlı ayaklanmaya yol açtı. Numeyri iktidarda kalabilmek için tutucu Müslümanların desteğini aradı. Şeriat yasalarını yürürlüğe koydu (Eylül 1983). Hıristiyan ve animistle-rin çoğunlukta olduğu G. Sudan’da bu uygulama tepkiyle karşılandı. Albay John Garang komutasında Sudan Halk Kurtuluş Ordusu gerilla savaşı başlattı. Bunun üzerine Nisan 1984’te sıkıyönetim ilan edildi. 1985’te %90 devalüasyona gidildi, ülkede genel grev başladı ve 6 Ni-san’da askeri darbe yapıldı. Çeşitli partilerin, sendikaların oluşturduğu ittifak askeri yönetime bir muhtıra vererek en kısa zamanda sivil yönetime dönülmesini, G. Sudan’da özerk yerel hükümet kurulmasını, seçimle gelecek meclisin yeni anayasayı hazırlamasını istedi. Nisan 1986’daki seçimlerden sonra sivil yönetime geçildi. Dr. Sadık el-Meh-di başkanlığında bir koalisyon hükümeti kuruldu. Yeni hükümet islami vergi sistemini kaldırdı. 1985’te baş gösteren kıtlık özellikle güneyde yayılarak 2-3 milyon kişi açlıkla karşı karşıya geldi (Ağustos 1986). Kasım 1988’de SHKO’yla anlaşma yapılarak iç savaşa son verildi. Ancak ülkedeki sorunlar son bulmadı. 30 Haziran 1989’da General Ömer Haşan El Beşir liderliğinde bir askeri darbe daha yapıldı. Haşan El Beşir, anayasanın askıya alındığını, meclis ve bakanlar kurulunun feshedildiğini bildirdi. Darbeden sonra kurulan Ulusal Kurtuluş Devrimi Konseyi’nin de başkanı oldu.
SUDAN-GİNE DİLLERİ, Sudan’ dan başlayarak Gine’nin orta ve kuzey bölümlerine kadar uzanan geniş bir alanda, 50 milyon insan tarafından konuşulan zenci Afrika dilleri ailesi. Bu aileye giren diller, dilciler tarafından 16 grupta İncelenmektedir: 1) Nil-Çad grubu (35 dil: Nuba, Barya, Kunama…), 2) Nil-Habeşis-tan grubu (20 dil: Şiluk, Nuer, Ani-wak, Dinko…), 3) Nil-Ekvator grubu (24 dil: Bari, Turkana, Masai…), 4) Kordofan grubu (7 dil: Tümeli…), 5)Nil-Kongo grubu (20 dil: Mangbe-tu, Mbuba…), 6) Uhangi grubu (25 dil: Mittu, Mungu, Zande, Sango, Banda…), 7) Şari-Uaday grubu (12 dil: Gula, Bongo, Nduka, Lis…), 8) Şari grubu (15 dil: Sarua, Bua, Ga-beri…), 9) Nijer-Çad grubu (34 dil: Yedina, Kuri, Kotoko, Musgu, Ha-usa…), 10) Nijer-Kamerun grubu (66 dil: Diyukun, Vute, Münşi, Ti-ker…), 11) Aşağı Nijer grubu (Co ya da İco…), 12) Volta grubu (53 dil: Kamberi, Gurma, Mo ya da Mossi, Lobi, Tara, Senufo…), 13) Fildişi Kıyısı-Dahomey grubu (48 dil Dahomey, Ehue, Oti…), 14. Nijer-Senegal grubu (36 dil: Zerme, Son-goy, Dagon, Manding, Lo, Loko…), 15) Fildişi Kıyısı-Liberya grubu (24 dil; Ba, Gre, Gbe, Basa…), 16) Se-negal-Gine grubu (24 dil: Pöl, Wo-lof, Serer, Baga, Limba…).
SUFİ, tasavvuf ehli, tasavvuf yolunu benimsemiş kimse. Sözcüğün kökü konusunda değişik görüşler öne sürülmekle birlikte, genelde “yün” anlamındaki suf kökünden tü-retildiği ve yün elbise giyen ilk mutasavvıflara ad olduğu düşüncesinde birleşilmektedir. Tarihte (8. yüzyıl) suf i unvanıyla anılan ilk kişiler Küfeli Cabir ibn Hayyan ile Ebu Haşim’ dir. Kısa sürede yaygınlaşan sözcük, tasavvuf düşüncesini benimseyen, yayan ve bu düşünceye uygun olarak yaşayan kişiler için kullanılmıştır. Türkçe’de halk arasında kullanılan “sofu” sözcüğü sufi’den bozmadır. Aşırı dindar kimseler bu sözle nitelenir. Dindar görünüp her türlü kötülüğü yapan kişiler için de kullanılmıştır.
SUĞLA )
İç Anado güneyirıd bulunan < da 15 km. nnda. yılı bağlı olar sularının < me süresi tiştirilir.
