SURİYE, (Fr.: Syrie, İng.: Syria), Batı Asya’da Arap Ortadoğusu’nda devlet. Türkiye, Irak, Ürdün, Lübnan ve Akdeniz arasında kalır. Yüzölçümü 185.180 km.2, nüfusu 10.969.000 (1987), başkenti Şam (Dimeşk); öteki önemli kentleri Halep, Humus, Hama ve Lazkiye (liman), resmi dil Arapça, çoğunluğun dini Müslüman’dır. Ortadoğu Arap ülkeleri içinde, fiziki ve beşeri coğrafyası bakımından dikkati çeker. Bir yandan, güney komşusu Lübnan gibi bir Akdeniz ülkesidir Fakat öte yandan, Antilübnanların doğusundan Dicle’ye kadar uzanan ve ülkenin asıl büyük bölümünü oluşturan doğu kısımlarıyla Mezopotamya’nın bir parçasıdır. Güneydoğu kesimiyse, İç Arabistan plato ve çöllerinin bir devamıdır. Görülüyor ki, morfoloji ve iklim bakımlarından. Suriye, farklı doğal bölgeler arasında bir geçiş alanıdır. Mezhep ve et-
Arapülk: Sünni, Al gibi mezh ler çeşM mezhepleri
Araplanfan tayfla Türk. Err Kürt. Çerkez, kart». Yahudi gibi nik gruplar ve çeşâH Avrupalı azı. lar vardır. Suriye, onman su ve altı kaynaklan bakımından yc bir ülkedir. Her ne kadar 1i petrol bulunmuş ve işletilmeye , lerek üretim 1978’de 10 milyon kadar yükselmişse de, enerji C mi yine de yetersizdir. Bu koş altında sanayi gelişememiştir: mento, sigara, sabun, dokuma şeker ve bazı geleneksel el san rı (halı, seccade, işleme örtüler, ri eşyalar, metal eşyalar, kuyun luk vb.). Suriye ekonomisi bı de daha çok tarıma ve hayvanc dayanır. Tarımın geliştirilmesi son yıllarda büyük çabalar sarf mektedir. Bu konuda alınan ba> önlemler, göçebe halkın özend! rek yerleşik hayata geçirilmesi,: ma kurumlarının özellikle Doğu; ye’de Asi, Fırat Vadisi ve Şam resinde çoğaltılması vb.’dir. Bu lemler sonunda, başta pamuk mak üzere bazı ihraç ve zorunlu sin maddelerinin üretimleri artı çeşitler fazlalaşmıştır. Başlıca üı ler, pamuk, tahıl, domates, kat, kavun, patates, şekerpancarı, tin, turunçgiller, mercimek, üı tütün ve susamdır. Irak’tan bir boru hattı, Akdeniz kıyış Banyas limanında son bulur, zamanda, Suudi Arabistan petr rini taşıyan petrol borusu da, nan’ın Sayda limanına ulaşr önce, Suriye topraklarından g: Suriye 1517-1918 arasında egemenliği altında, Osmanlı İm; torluğu’na bağlı bir ülkeydi, ya Savaşı’ndan sonra, Şerif Hi yin’in oğlu Faysal, Suriye kralı edildi. Fakat savaş içinde Arap doğusu’nun geleceği üzerinde İı tizler ile anlaşmış olan Frans_ kendi nüfuz alanları içinde kalan -riye ve Ürdün’ü bırakmak ister ler ve Faysal kuvvetlerini dağıl burada II. Dünya Savaşı sonuna ‘ dar sürecek olan bir manda yor mi kurdular Böylece ülkenin
1962
SURN
ancak II. Dünya Savaşı gerçekleşebildi (1945). Ay-fi EKrieşmiş Milletlere kabul edil-e Arap Birliği’nin kuruluşuna ka-1948 de İsrail’e karşı cephe al-t9«’da yapılan ateşkes antlaş-karşın Suriye ve İsrail ara-smır çatışmaları sürüp gitti, k hükümet darbesi 1949’da ya-Aynı yıl iki hükümet darbesi oâdu. Bunu başka darbeler, iç İlıklar izledi. Mısır ve Suudi Be askeri bir pakt kurdu ). Mısır ile birleşerek Birleşik Cumhuriyeti’ni oluşturdu . Aynı yıl, ülkede bir toprak re-yapıldı, bankalar ve sanayi tirildi. Suriye bir askeri ima sonucu 1961’de Birleşik Cumhuriyeti’nden ayrıldı. Ban-ve sanayideki devletleştirme \ Bu ise yeni bir hükümet ‘ne yol açtı (1962). 1963’te Partisi iktidarı ele geçirdi ve millileştirme hareketlerine :ı. Daha sonraki yıllarda siya-huzursuzluklar, karışıklıklar, ikti-değişiklikleri sürüp gitti. Suriye da SSCB’ye yakınlaşmaya ■ı. İki ülke arasında ekonomik “iği antlaşmaları imzalandı.
deki İsrail savaşında Suriye de kısım toprak kaybetti. 1971’de rai Hafız Esad devlet başkanı
i. Baas Partisi’nin ağırlığında, ünistlerin de katıldığı 30 üyeli hükümet oluşturuldu. 1973 ve 4’te İsrail ile Golan tepelerinde fen savaşa girildi. 1976 yılında în’deki Müslümanlar ile Falan-Hıristiyanlar arasındaki çatışma-üzerine Suriye kuvvetleri bu ülke-girdi. 1978’de General Hafız yeniden başkan seçildi. Bü-bu yıllar boyunca Suriye’nin smli sorunlarından biri de komşu-Irak ile aralarındaki anlaşmazlık-ve gerginlikler oldu. Hafız Esad “mi güçlü bir muhafeletle karşı lya kaldı. Muhalefetin eylemleri ılı suikastlere dönüştü. Yüzlerce asi tutuklu bu suikastlere misilie-olarak öldürüldü (Haziran ~). Suriye özellikle Sovyetler Birine yönelerek Ekim 1980’de yir-“yıl süreli dostluk ve işbirliği anlaşası imzaladı. 6 yıldır Lübnan top-
SURIYE
Yüzölçümü Nüfusu Başkenti Resmi dili Dini
Resmi adı Para birimi
ı
: 185.180 km.2 : 10.969.000 (1987) : Şam : Arapça : Müslüman : Suriye Arap Cumhuriyeti : Suriye Lirası
r
m
;*-r
1
JHL
ır;*ii
İİİi
rra
■ î
Orman, su ve yeraltı kaynaklan bakı/nından yoksul bir ülke olan Suriye ekonomisi daha çok tarıma ve hayvancılığa dayanır.
raklarını işgal eden Suriye ordusu İsrail’in 1982’de Lübnan’a girmesi üzerine, geri çekilmek zorunda kaldı. Yaser Arafat’ın FKÖ’de izlediği stratejiye ve onu temsil yetkisine karşı çıkarak bu örgüt içinde Suriye’ye bağlı yeni örgütler geliştirmeye çalıştı. Mayıs 1983’te Suriye, İsrail ordusunun çekilmesi ve karşılıklı ilişkilerin normalleşmesi konusunda İsrail ile Lübnan arasında imzalanan anlaşmayı tanımadığını bildirdi. Lübnan’ın siyasi yaşamında belirleyici bir rol oynadı ve Lübnan’daki çatışmalarda arabuluculuk yaptı.
Yetkililer arabuluculuğun yeterli olmadığı durumlarda da olaylara müdahale etmek için Beyrut’a gittiler (Mart 1986, Nisan 1987, Mayıs 1988). İran-lrak Savaşı’nda İran’ı destekleyerek Irak’ın Suriye’den geçen petrol boru hattını kapalı tuttular. Irak’la ilişkilerini 1987’de, FKÖ ile ilişkilerini de 1988’de düzeltti. Hafız Esad 1985’te devlet başkanı seçildi.
SURNAME, OsmanlIlar döneminde şehzadelerin sünnet düğünleriyle, kadın sultanların evlenme törenleri-
SURUÇ
ni betimlemek amacıyla yazılmış manzum ya üa mensur ^apA. Kas\-de biçiminde olanlarına surriye de denilmiştir. Sur namelerde, gece ve gündüz süren eğlencelerde gösterilen hünerler, açılan yarışmalar, kazananlara dağıtılan ödüller, halk için hazırlanan sofralarla büyüklere verilen şölenler, vezirlerden her birinin sunduğu armağanlar, padişahın vezirlere giydirdiği kürkler, verdiği armağanlar anlatılır.
SURUÇ, Şanlıurfa iline bağlı ilçe ye bu ilçenin merkezi olan kasaba. İlçe toprakları Suruç Ovası’nı kaplar. Tarım ve hayvancılık yapılır. Kasaba ovanın ortasında kuruludur. Önemli akarsuyu Çermelek’tir. I. Dünya Sa-vaşı’ndan sonra İngilizler ve Fransız-lar tarafından işgal edildi, daha sonra Türkiye’ye geçti. Yüzölçümü 799 km.2, ilçe nüfusu 80.202, merkez nüfusu 39.905 (1990).
SUS, Elam’da İ.Ö. 5. yüzyılda kurulmuş kent. Kerha (Khoaspes) Irmağı’nın yakınındaki Zagros Dağları’ nın eteğinde kuruldu. Elamlıların ve Pers Kralı I. Darius’un başkentiydi. İ.Ö. 640’a doğru Asurbanipal tarafından yıkıldı. İlk kez 1884’te başlayıp
zamanımıza dek süren kazılarda de-ğer\\ kü\\.üv kaUnUan bulunmuştur. Bu kalıntılar arasında bulunan “Okçular Frizi” ile Akamantşlar’dan kalan bir sütun başlığı, Paris Louvre Müzesi’ndedir. Ayrıca açılan höyüklerden yeraltı mezarları ve boyalı vazolar çıkarılmıştır.
SUSAM, ikiçeneklilerin susamgiller familyasından otsu bir bitki (Sesa-mum indicum) ve bunun tohumu. Anayurdu Hindistan’dır. Asya, Afrika ve Avrupa’nın sıcak bölgelerinde yetiştirilmektedir. 0,5-1 m. boyunda, beyaz-kırmızımsı çiçekli, kapsül meyvelidir. Küçük ve sarı renkli tohumlarından elde edilen “susamya-ğı” önemli bitkisel yağlardan biridir Susam, ayrıca tane olarak çeşitli yiyeceklerde ve öğütülerek “tahin” yapımında kullanılır. 1980’de Türkiye’de 45.000 hektar alandan 26.000 ton susam elde edilmiştir.
SUSAMURU, sansargillerden, ağaçlıklı tatlı su kenarlarında yaşayan, kürkü değerli memeli (Lutra luta). Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da yaşar. Uzunluğu 80, kuyruğu 45 cm.-dir. Tüyleri yumuşak, koyu kahverengidir. Gövdesi ince uzun, par-
makları perdeli, kuyruğu uzun vel güçiüdür. İyi yüzer. Balık, yumuşak ça, kabuklu ve kurbağalarla besi nir. Ayrıca küçük memelileri, bu ar; da bataklık kunduzlarını da yer. D’v nin gebelik süresi 2 aydır; 2-4 yavı doğurur. Şu kenarlarındaki yama lara kazdığı yuvasının ağzı suyun tındadır. Yakın bir tör olan susam ru (Endhydra lutris) Kamçatka dı layiarında yaşar. Kürkü en değ ve pahalı olan, bu türdür. Uzunlu
1,20 m., rengi siyahımsıdır. De hayvanları, yengeçler, kabuklu deniz kestaneleri vb.yle besle Su yaşamına büyük ölçüde alıştı dan karaya pek ender çıkar. Ail halinde yaşarlar.
SUSTURUCU, içten yanmalı moı ların egzoz sesini azaltan aygıt. ~ turucu, egzoz gazlarının hızını k rek bunların yol açtığı basınç dal larını sönümlendirir. Kimi çeş’ delikli çelik bir boru ve bunu çe leyen ses emici lifli bir malzem oluşur. Kimi susturucular ise bir odacık biçimindedir ve egzoz g; rı buradan geçerken girişim yol gürültü yok edilir. Tabanca ve t gibi ateşli silahlarla kullanılan s rucuların çalışması da sesi em kesine dayanır.
