TAYVAN
Yüzölçümü Nüfusu Başkenti Resmi dili Dini
Resmi adı Para birimi
: 35.961 km.2 : 19.630.000 (1987) : Taipeh : Çince
: Konfiçyüsçü, Budist, Taoist, Hıristiyan, Müslüman : Tayvan Çin Cumhuriyeti : Yeni Tayvan Doları
Amerikan sinemasının başlıca aktrisleri arasına girdi. Tiyatro sahnelerine de çıktı. 1963 yılında oynadığı “Cleopatra” ile ünü daha da arttı. 1966’da çevirdiği “Who is Afraid of Virginia Woolf” (Kim Korkar Hain Kurttan”‘ adlı filmiyle en iyi kadın oyuncu olarak Oscar Ödülü’nü kazandı. Daha çok, hırçın, direnen, ancak duygusal kadın rollerinde göründü. Tannesse Williams’ in oyunlarından uyarlanan “Cat on a Hot Tin Roof” (Kızgın Damdaki Kedi, 1958) ve Shakespeare’den uyarlanan “The Taming of the Shrew” (Hırçın Kız, 1967), “Boom” (Aşkı Arayan Kadın, 1968) filmlerinde oynadı. 1982’de tiyatroya dönen Taylor, aynı zamanda politikayla da uğraşmaktadır. Başlıca filmleri: “ivanhoe” (Kara Şövalye, 1952), “Giant” (Devlerin Âşkı, 1956), “Secret Ceremony” (Gizli Merasim, 1969), “The Only Game in Town” (Kadın ve Kumar), “Zee and Co” (Gizli ilişkiler, 1971), “Ash Wednesday” (Unutulan Hatıralar, 1973).
TAYLORİZM, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, Amerikalı mühendis F, W. Taylor tarafından geliştirilen iş düzenleme yöntemi. Yöntemin temeli, makine başındaki işçinin davranışlarını, birim zamanda en fazla üretimi gerçekleştirecek biçimde düzenlemeye dayanır. Taylor bu amaçla yürüttüğü incelemelerinde ve geliştirdiği projelerde, üretim sürecini ve işçinin bu süreç içindeki davranışlarını en ince ayrıntılarına kadar belirledi. Bütün gereksiz
davranışları ve zaman kaybına açan personeli ayıkladı. Üreti kullanılan aletlerin standardiza nunu yaptı. Üretim süreci iç her işçiye belli bir görev yükl rek, o işte uzmanlaşmasını ve bc ce çalışma hızının da olağan artmasını hedefledi. Taylorizmi t tirenler, bu yöntemin üretimi < masına karşın işçiyi makinenir parçası, bir otomat haline getir ni, insan olmaktan çıkardığını, I* ğini ve yaratıcılığını yok ettiğir giderek bu sisteme göre çalışa yerlerindeki işçilerin çeşitli rı bunalımlarla karşı karşıya kain nın kaçınılmaz olduğunu ileri sü ler.
Tayland’ın başkenti Bangkiktan bu gorunus
tayfun, ağaçları köklerinden söker, evlerde ve araçlarda tahribata yol açabilir. -* KASIRGA
TAYGA, Kuzey Kutup Bölgesi çevresinde yer alan ve kozalaklı ağaçlardan oluşan orman kuşağı. Kuzey Amerika’da Alaska ve Kanada’nın kuzeyini, Eskidünya’da İskandinavya’nın, Rusya Ovası’nın kuzey kesimini ve Sibirya’nın büyük bir kısmını kaplar. Taygayı oluşturan başlıca ağaç türleri çam, köknar, melez gibi her zaman yeşil iğneyapraklılar-
dır. Ağaçlar genellikle çok yavaş bii yürler; çaplan da fazla kalınlaşmaz Tayganın kuzeyinde, kutba doğru tundra bölgesi yer alır. Tayga kuşa ğında kışlar sert ve uzun, yazlar çok kısa sürer. En sıcak ayının ortalaması ancak 10°C dolayındadır.
TAYLAND (Thai dilinde: Muang Thai ya da Prathet Thai, Fr.: Thaïlande, İng.: Thailand), Güneydoğu Asya’da, Çinhindi Yarımâdası’nın orta kesimini kaplayan devlet Myanmar Birliği (Birmanya), Laos.
Kamboç ve Malaysiya ile Sınırlanır. Doğuda Siyam Körfezi ile batıda An-daman Denizi arasında katır. Yüzölçümü 514.000 ‘km.2, nüfusu
53.722.000, başkenti Bangkok, diğer önemli kentleri Chiang Mai, Nakhon, Ratchasima, Khon Kaen, Udon Thani, Phitsanulok ve Hat Yai’dir. Ülkede Thai (Tay) dili konuşulur, % 4 kadar Müslüman dışında çoğunluğun dini Budizm’dir. Ülkenin en geniş kısmını ortada Menam Irmağı ve kollan tarafından sulanan ovalar ve delta kaplar. Bu delta eski oir körfezin alüvyonlarla dolması sonucunda oluşmuştur. Ülkenin kuzeybatısı dağlıktır. Bu dağlar, yarımadada da devam eder ve Himala-/aları Güney Asya adalarındaki dağara bağlar. Doğuda Güney Asya’ nın başlıca ırmaklarından biri olan Mekong, Laos sınırında akar. Tayland, 6°-21° kuzey paralelleri arasında kalır. Muson bölgesine girer ve mayıstan ekime kadar süren yağışların yıllık tutarı 1-2 m, arasındadır. Sıcaklık yüksektir, yıllık sıcaklık farkları birkaç dereceden ibarettir. Nüfusun çoğunluğunu Tay’lar (Thai) oluşturur; nüfus yoğunluğu Menam ova ve deltasında 150’yi geçer. Başlıca kentler de bu ova ve deltada Siyam Körfezi kıyılarındadır. Ülkenin baş ürünü pirinçtir. Pirinç, ekili yerlerin % 70’ini kaplar. Yılda
19.000.000 ton kadar olan üretimin ulusal gereksinimi karşıladıktan başka, ihracatın da değerce % 35 kadarını sağlar. Tayland kauçuk üretiminde dünyada üçüncüdür. Tütün, yerfıstığı, soya, manyok öteki ürünlerdir. Balıkçılık, hayvancılıktan daha‘ önemlidir. Kuzeybatıdaki dağlık bölgenin başlıca ürünü tik ağacı keres1 tesidir. Yeraltı kaynakları kalay, tungsten, kurşun, çinko, demir ve antimuandır. Eski Çin’de yaşayan Taylar 11. yüzyılda Tayland’a gelip yerleştiler ve burada Siyam Krallı-ğı’nı kurdular. 1511’den sonra ilk Portekizliler olmak üzere AvrupalIlarla ilişki kurdular. 1688’de bir ayaklanma sonucu krallık el değiştirdi ve ülke dış ticarete kapandı. 18. yüzyılda yeniden AvrupalIlarla ilişki kuruldu. 1833’te ABD ile ticaret anlaşması imzalandı. Krallık, I. Dünya
2052
TAY>
Savaşı’na İtilaf Devletleri’nin yanında katılarak Avrupa’ya asker gönderdi. 1932’de Ananda Mahidol’un krallığı sırasında, askeri bir darbe sonunda ülkede meşruti krallığa geçildi. 1939’da Tayland adını aldı. II. Dünya Savaşı sırasında Japonya yanlısı bir politika izledi. 1941’de Japon ordusu tarafından ülkenin güney toprakları işgal edildi. Tayland, Japonya ile anlaşarak ABD’ye savaş açtı. Savaş sonrasında aldığı toprakları geri verdi. 1947’de Kral Ananda Mahidol’un öldürülmesinden sonra Pibul Songgram iktidara geçti ve ABD ile sıkı ilişkiler içine girdi. 1950’de Kral Bhumidol Adulya-dec taç giydi. 1957’de yapılan kansız bir darbeyle iktidara Mareşal Ta-narat, sonra da Mareşal Kittikaçorn geçti. Kittikaçorn, ABD ile sıkı ilişkileri sürdürdü ve 1971’de millet meclisini dağıttı. Bir Ulusal Yürütme Konseyi ve kendi seçtiği üyelerden oluşan bir meclis kurdu. Ülkede gelişen olaylar sonunda 1973’te iktidardan düştü. 1977’d e ordu, sivil yönetime devretmemek üzere iktidara el koydu ve bir diktatörlük rejimi kuruldu. 1977’de Kampuçya’nın Vietnam tarafından saldırıya uğramasından sonra Kampuçyalı ve VietnamlI mültecilerin kütle halinde Tayland’a gelmesinden doğan sorunlarla uğraşıldı. Gerginlik 19 Mart 1983’te Ulusal Meclis’in feshedilmesine dek sürdü. 7 Mayıs’ta Prem Tinsulanand yeni bir hükümet kurdu. Meclis’te siyasal tartışmaların sertleşmesi üzerine erken ‘ seçim gündeme geldi. Kral, Başbakan Prem’in isteği üzerine Mecliş’i dağıttı. Erken seçimlerde Tay Ulusu Partisi en güçlü parti oldu. Tay Ulusu Partisi Başkanı olan General Çati-çay Çunhaven başbakan olarak atandı (Ağustos 1988).
TAYLOR, Elizabeth (1932 Londra), İngiliz asıllı Amerikalı kadın sinema oyuncusu. Çok küçük yaşlarda beyazperdeye çıkan Taylor 10 yaşındayken ilk filmi olan “Lassie Com Home”u (Korkusuz Kız Lassie) çevirdi. 1951’de G. Stevens’ın yönettiği “A Place in the Sun” (İnsanluk Suçu) filmiyle adından söz ettirdi ve
