TİBERİUS (İ.Ö. 42 Roma – İ.S. 32 Misena), Roma imparatoru (İ.S. 14-37). Claudius Nero ile Livia’nın oğludur. Annesinin Augustus ile evlilik yapması üzerine (İ.Ö. 38) Tiberius üvey babası tarafından yetiştirildi. Augustus’un verdiği çeşitli görevlerde başarılı oldu. Raetia (İ.Ö. 15) ve Pannonya’yı (İ.Ö. 12-9) zapt etti. Germania’ya seferler yaptı. (İ.Ö. 9-7 ve İ.S. 4-6). Bu arada Augustus’un emriyle karısından boşanıp Augustus’un uçarı kızı Julia ile evlenerek Gaius, Lucius ve Agrippa Postumus’un üvey babası oldu (İ.Ö. 11). Bu evlilik aynı zamanda onu devlet yönetiminde ikinci sıraya yükseltti. Julia’nın ahlaksızca davranışları ve Augustus’un kendisine halef olarak torunları Gaius ve Lucius’u seçmesi üzerine Tiberius kendi isteğiyle Rodos’a çekildi. Ancak Julia’nın sürgüne gönderilmesinden sonra Roma’ya (İ.S. 2) ve Gaius ile Lucius’un ölümü üzerine (İ.S. 4) Augustus’un hizmetine geri döndü. Onun emriyle yeğeni Ger-manicus’u evlat edindi. Germania (İ.S. 4-5) ve Pannonya-Dalmaçya (İ.S. 6-9) seferlerini üstüne aldı. Yeniden imparatorunkine eşit bir imperium majus yetkisi elde eden (İ.S. 13) Tiberius, Augustus öldüğünde siyasal mirasçısı olarak yerine geçti. Senato’dan, Augustus’a verilen yetkileri aldı ve üvey babasının olağanüstü magistratusluğunu devamlı bir kurum haline getirdi. Devlet giderlerini kıstı, taşra valilerini denetledi, fazla ve haksız vergi alanları cezalandırdı. Dış siyaset alanında ölçülü davrandı. Germanicus’un seferlerinden sonra (14-16), Roma ordusu yeniden Ren Irmağı’na ulaştı (17). Doğuda Germanicus Ermeni-ye’yi denetim altına aldı. Kapadok-ya’yı işgal etti ve Kommagenos’u Suriye’ye bağladı. Tiberius’un aşırı gurur ve şüpheciliği giderek hastalık haline dönüştü. Bu hastalık, yönetimi boyunca birçok kişinin öldürülmesine yol açtı. 26 yılında senatörlere kızarak Roma’dan ayrılıp Capri Adası’na çekildi ve yönetimi
Sejanus’a bıraktı. Bundan yararlanan Sejanus, imparatoru tahttan indirmeye kalkıştığı sırada Tiberius’ un baldızı Antonia tarafından amacı ortaya çıkarıldı ve tutuklanarak öldürüldü (31). Tiberius tekrar Roma’ya döndü. Avrupa’ya yaptığı bir yolculuk sırasında öldü. Yerine Germanicus’un oğullarından Caligula geçti. İsa, Tiberius döneminde çarmıha gerilmiştir (30).
TİBET, Güneybatı Çin’de, özerk bir eyalet. Kuzeyde Sinkiang (Doğu Türkistan) veTsinghai, doğuda Seç-van, güneydoğuda Yunnan eyaleti ve Birmanya, güneyde Hindistan, Nepal, Bhutan ve Sıkkım ve batıda yine Hindistan ile sınırlanır. Yüzölçümü 1.217.300 km.2, nüfusu
1.892.000, merkezi Lhassa’dır. Dünyanın en yüksek ve en geniş platosudur. Ortalama yüksekliği. 4.800 m., en derin vadilerin tabanları da yine 3.500 m.den fazladır. Üzerindeki dağlar 7.000 m.yi aşarlar. Kuzeyinde Kunlun Dağları ile sınırlanan Tibet, güneyde Tsangpo Vadisi ile (Yukarı Brahmaputra) Nepal, Hindistan ve Bhutan’dan ayrılır. Bu vadinin güneyinde Himalayalar uzanır. Birçok Güney Asya ırmaklarının kaynak alanıdır ve üzerinde çok sayıda göl bulunur. Derin vadi tabanlarında hayvancılık yapılır, bazı tahıl türleri yetiştirilir. -* ÇİN
TİBETÇE, Çin-Tibet dil ailesinin Ti-bet-Birmanya dalından bir dil. Büyük bir kısmı Tibet’te yaşayan 5 milyon insan tarafından konuşulmaktadır. Tibetçe’nin en eski anıtı, Lha-sa’da 822 yılında bir sütun üzerine Tibetçe ve Çince olarak kazılmış, Çin-Tibet anlaşmasına ilişkin bir yazıttır. Eski Uygur Türkçesi döneminde Tibetçe’den bu dile bazı sözcükler geçmiş, bazı Türk yapıtlarında da Sanskrit (Hint) harflerinden oluşturulan Tibet yazısı kullanılmıştır.
TİEN ŞAN, Orta Asya’da Doğu Türkistan’ın kuzeyindeki yüksek sıradağlar. Türkçe’de Tanrı Dağları olarak adlandırılırlar. Hazar çöküntüsünden itibaren doğuya doğru (67°-103° doğu boylamları) 3.000 km. boyunca uzanır. Büyük kısmı
2077
