TOTEM VE TOTEMCİLİK

TOTEM VE TOTEMCİLİK, ilkel top-lumlarda, insanların kutsal sayarak taptıkları canlı ya da cansız nesne (totem) ve böyle nesnelere dayalı dini ve toplumsal sistem (totemcilik). İlkel insanlar, bilgisizliklerinin verdiği bir korku ve saygıyla, anlayamadıkları, açıklayamadıkları olaylara, soyut değerlere, güçlü hayvanlara ya da birtakım bitkilere taparlardı. Onlara adaklar adayarak, kurbanlar keserek kendilerini korumalarını sağlamaya çalışırlardı. Bir toplumun totemci olduğuna karar verebilmek için gerekli üç şart vardır: 1) Totemci bir kabile değişik totemleri olan birkaç totem-grubundan oluşmalıdır. 2) Hertotem-grubunu’n kendi totemleriyle olan ilişkileri aşağı yukarı aynı olmalıdır. 3) Özel durumlar dışında bir totem-grubunun üyeleri diğer bir totem-grubuna geçemez. Bu ilkel dinde totemle kişi arasında çok özel bir ilişki vardır. En çok görülen ve bilinen totem-gru-bu, klandır. Bazı klanlarda ana tarafının, bazı klanlarda da baba tarafının totemi nesilden nesile geçer. Klan üyelerinin birbirleriyle evlenmeleri yasaktır. İlkel toplumların sosyal hayatında klan, hem kendinden küçük bir topluluk olan aileden, hem de, kendinden büyük bir topluluk olan kabjleden daha etkilidir. Aralarında hiçbir akrabalık olmasa da klan üyeleri birbirlerine sıkı bağlarla bağlanmışlardır. Yaygın yaşayan klanlarda totem en güçlü birleştiricidir. Kabileler bazen de üyelerarası evlenmeye izin veren totem-grupla-rına ayrılırlar. Örneğin, Orta Avustralya’daki Avunta kabilesinde bir çocuğun hangi totome bağlı olacağı annesinin onu doğururken bulunduğu yere bağlıdır ve bu durumda totem-grubu üyeleri kendi aralarında evlilik yapabilirler. Afrika’daki bazı kabilelerdeyse totem-grubu üyeleri evlenebilirler. Totemle totem-grubu arasındaki ilişki şekilleri ka-
Totem
dar, totemlerin kendileri de birbirinden çok farklıdır. En yaygın totemler hayvan ve bitki türlerinden olanlarıdır. Ender de olsa soyut değerler de (gurur, kırmızı gibi) totem olarak kabul edilir. Diğer bir totem türü “parçalanmış-totem”dir. Burada bir cins hayvanın sadece kulağı veya dili kutsal sayılır. Bu durumun bir totem-grubunun parçalanmasıyla oluştuğu sanılmaktadır. Bazen de her cins, hayvanın kulağı kutsal kabul edilir. Bunlar “çapraz-totem-ler”dir ve ortaya çıkış sebeplerini anlamak güçtür. “Bağlı-totemler” ise bir türün her cinsinin kutsallaştığı totemlerdir; örneğin, Güneydoğu Yeni Gine klanları tüm kuşları ya da tüm bitkileri totem olarak kabul ederler. Totemle totem-grubu arasındaki ilişkiler çok çeşitlidir. Bazı kabilelerde totem kabul edilen hayvanı öldürmek ya da yemek büyük günahken, diğerlerinde suç sayılmayabilir. Totemle grubu arasındaki yasaklara “tabu” denir. Tabulara karşı gelenler genellikle grup üyeleri tarafından sert bir şekilde cezalandırılır. Totemcilik günümüzde ancak Afrika, Güney Amerika ve Avustralya’nın geri kalmış bölgelerinde görülür. Totemcilik tek tanrılı dinlerin yaygınlaşmasıyla ortadan kalkmıştır.