Uçakların Tarihçesi 

Genel kanının tersine Oruille (1871-1948) ve Wilbur Wright (18671912) uçabilen ilk uçağı yapan kişiler değildi. Örneğin Almanya’da Otto Lilienthal (1848-96) kendi planörleriyle yüzlerce kez uçmuştu. Wright kardeşlerin tarihteki yeri, ilk kez kendi gücüyle çalışan, yö-netilebilir ve havadan ağır bir uçak yapmış olmaları bakımından önemlidir.

İlk uçaklarda kanatlar kuyruğa birkaç uzun çıta ile bağlanmış-dı. Bu çıtalar ve onları bağlayan teller arasından geçen hava dalgalı akarak aracın hızını önemli ölçüde düşürmekteydi. Pilot, açıkta oturmaktaydı. 1907’de kısmen kapalı bir pilot bölümü yapılmış ve bu bölümün aerodinamik direnci azalttığı görülünce, uçak gövdeleri bütünüyle kapatılmaya başlanmıştır.

Louis Blpriot’nun Öncü Uçuşu

Wright kardeşlerden sonra uçak dizaynındaki en önemli katkıyı yapan kişi Louis Blériot (18721936) idi. Kendi projesiyle çeşitli yenilikler getirdi ve bunlar arasında çekici (traktör) pervane, tek kanat (monoplane), dümen ve arkada bir asansör bulunuyordu. 25
Temmuz 1909’da Fransa’dan İngiltere’ye uçan XI tipi uçağı bütün dünyada ün yaptı. Zamanının bütün öteki uçan makinaları gibi bu da karışık bir yapıya sahipti; kısa kanadın ana direği ve uzun gövdenin dört kirişi dişbudaktan yapılmıştı. Wright kardeşler gibi Bleriot da kanatların hem alt hem de üst yanlarını kaplamıştı; başka uçak yapımcıları genellikle kanadın yalnızca üst yanını bir kumaşla kaplarlardı.

1912’de Deperdussin, İskandinavya’da yapılan araştırmaların yardımıyla, dayanıklı, hafif ve tümüyle yeni bir biçimi olan mono-kok (tek parça) yapılı bir yarış uçağı yaptı. Bütün gövde lale ağacından ince bezle kaplanmıştı. 1. Dünya Savaşında yapılan 100000 uçağın çoğu geleneksel telle bağlı tahta yapıya sahipti, ancak daha sonra monokok biçimi giderek gelişti ve nihayet metal yapıya dönüştü. Voisin L serisi gibi bazı eski askeri uçaklar tümüyle metal yapılardı. Bazıları kaynak, perçin ya da cıvata ile bağlı çelik borulardan oluşuyordu, bazılarında ise bir alüminyum alaşımı olan Duralumin kullanılıyordu. Malzeme ne olursa olsun yöntem hep aynıydi; sağlam bir iskelet yapıp kumaşla kaplama]’
Hugo Junkers (1859-1935) tarafından çizilen bazı savaş uçaklarının yalnızca yapıları değil, kaplamaları da metaldi. 1919 yılında, Junkers tümüyle metal F-13 uçağını ticari hizmete soktu. Alttan yerleştirilmiş kanat tel yada desteklerle bağlı olmayıp gövdede olduğu gibi, ön ve arkada sağlamlığı sağlamak için olukları olan Duralumin tabakaları ile kaplıydı. Bundan bütün dünyada kullanılan nakliye uçakları türedi ve içlerinde en ünlüsü Ju 52/3 m idi. (1930’larda Avrupa’da önde gelen yolcu uçağı olmuş ve Hitler’in Luftvvaffe’si için çok sayıda üretilmişti).

Junkers’e rakip tek nakliye uçağı tipi Hollanda Fokker şirketi tarafından yapılan tüm metal, tek kanatlı uçaklardı. Bunlar da tek kanatlıydı ama derin tahta kanatlar gövdenin üzerine yerleştirilmiş, kaynaklı bir çelik boruyla bağlanarak kumaşla kaplanmıştı. Bu iki şirket 1930’ların ortalarına kadar Avrupa hava ulaşımına egemen oldular.
Schneider Kupası

1920’ler boyunca Schneidor Kupası — deniz uçaklarının katıldığı
Üc hava soğutmalı Motor (22 28 BG)

Sert tahtadan oyulmuş pervane
2 Supermarine S-6B
1 Blériot XI
1) Louis Bleriot ilk

uçağıyla 1907 de uçtu ancak ona en büyük başarıyı Tip XI sağladı Motorunun fazla ısınmasını önleyen yağmur altında, Fransa’da Les Barraques tan Dover’a uçtu Bu uçuş, ilk deniz aşırı ve ilk uluslararası hava yolculuğuydu Bu başarısından sonraki iki gun içinde Bleriot, Tip X! için, yüzden fazla sipariş aldı.
Kanat radyatorü-
RolisRoyce R motoru ,2300 BG)-

Fairuy (2.8 m) pervane_-—

Kompresör –
.Şamandıra ustune. yerleştirilmiş radyatör
Dümen denge çıkıntısı Sabit dikey yüzey yokıt deposu
2) Havacılık dünyası

nın ilgisi iki savaş orasındaki dönemde deniz uçaklarının katıldığı Schneider Kupası üzerinde toplanmıştı Yarışma kısa surede öylesine mas raf11 hale geldi ki buna yalnızca ulusal hava kuvvetleri takın ları katılmağa başlaü lar. 1931 de yarısı. Spitfire nin yapımını etkileyen İngiliz S-6 kazandı Ancak zamc nında yetiştirilseydi Machi MC-72 herhalde birinci olurdu. 19i te Macchi bir önceki yıl kırdığı dünya hız rekorunu asarak 710 km/saat hıza yaklaşi
-Kanot açıklığı yaklaşık 7. 8 m

-Yokıt deposu
-Alt ve ust kanat destekleri
T«l OOQIantilori olan com tın«ı«r
Denge tankı
Yağ soğutucu U-tıp gövde iskeleti Dayanıklı kaplamalı
Toplam uzunluk yaklaşık 7 m
Kanatçık denge çıkın* omandıra ıcine yerleştirilmiş yakıt depoları Hava hızı göstergesi

uluslararası bir yarışma — için ;ok emek ve para harcandı. Yarışa geleneksel uçaklar yerine deniz uçakları katılabiliyordu, çünkü Jac-que Schneider uluslararası hava ulaşımının geleceğinin suya inip kalkan uçaklara bağlı olduğuna inanmaktaydı.

Kamuoyunda yarattığı büyük ilgiye ek olarak bu yarışma, uçak iizaynının akışını önemli ölçüde îtkiledi. Bu arada havacılık tekno-ojisinin, özellikle Birleşik Devlet-erdeki sürekli gelişimi dikkati çekiyordu. En önemli etken tümüyle ■netal, gerilimli kaplamanın gelişti “ilmesiydi. Bunda hafif alaşımlı (aplama yalnızca bir örtü değil, lynı zamanda yapının yük taşıyan Mr parçasını oluşturuyordu (boylere içteki iskelet daha hafif olabi-iyordu). Motorlar geliştirilmiş ve iaha iyi biçimde yerleştirilmeye taşlanmıştı. Motor kapakları ise iaha güvenilir bir soğutma sağlı ‘or ve direnci azaltıyordu. Perva-lelerin tahta yada metalden bıçak-arı artık sabit değildi; bunlar kal-cışta yada hızlı uçuşta isteğe uygun ılarak açıları ayarlanabilen meka-ıizmalar durumuna getirilmişti, (alkışta daha fazla kaldırma gücü ’e inişte daha fazla direnç sağla-nak için kanatlara kapakçıklar taslıyordu. Nihayet uçaklar elektrik,
hidrolik, basınçlı hava ve diğer yöntemleri olan «sistemler» ile donatıldı ve yıllar geçtikçe daha da karmaşık bir duruma geldi.
Douglas Uçağı

İlk modern yolcu uçaklarından biri 1933 modeli Boeing 247 idi. Aynı yıl Douglas yalnızca bir tane yaptığı DC-1 i hizmete soktu ve biraz daha gelişmiş DC-2 için siparişler aldı. 1934 te İngiltere, Avus-turalya’da (Melbourne’a) bir hava yarışı düzenlendi; hızda birinci olan, yük taşımayan bir özel yarış uçağıydı, ancak ikinci ve üçüncü sıraları bir DC-2 ve bir Boeing 247 almıştı. 17 Aralık 1935’te, Wright’ ların ilk uçuşunun otuz ikinci yıldönümünde Douglas DC-3 uçağını hizmete soktu. Daha sonraki on yılda bu uçak standart yolcu uçağı II. Dünya Savaşında müttefiklerin standart taşıma aracı oldu; savaşta Birleşik Devletler ve Sovyetler Birliğinde bunlardan 11.000 tane yapılmıştı. Bunlardan çoğu hâlâ kullanılmaktadır ve bazı DC-3’lerin 80.000 saatlik uçuşları vardır. Oysa daha önceleri, parçalanma yada ciddi bir yıpranma tehlikesi geçirmeden 1000 saati geçebilen çok az uçak gerçekleştirilebilmiştir
ayrıca bak:
94 Ulaşım ve taşımacılık tarihi
136 Uçak nasıl çalışır
134 Modern hava taşıtları
138 Helikopter ve otojirolar
160 Eski askeri uçaklar
162 Modern askeri uçaklar

Boeing 747 “Jumbo”
ft
Junkers Ju 52/3 m
Supermarine S-fcB
İlk uçakların zayıf

yapısı ve küçüklüğü modern Jumbo jetlerle karşılaştırıldığında ortaya çıkıyor. Bu büyüme bir ölçüde motor-
T*
larda ve havaalanların- Bu uçaklar, dakı gelişme sayesinde bugün Jumbo’da

gerçekleşti Ju 52/3 m olduğu gibi, 1930 larda

ve DC-3 bile çayırlık- çatışan taleplerin bir

lordan inip kalkma du- uzlaşmasını temsil

rumundaydı. ediyordu
4) Hugo Junkers I.

Dünya Savaşında Alman hava kuvvetleri için oluklu alüminyum kaplamalı, tümüyle metal savaş uçakları geliştirdi. Daha sonra Junkers nakliye ucok lan ün kazandı, içlerinde en tanınanı ilk uçuşunu 1932’de yapan Ju 52/3 m idi. Sonraki 13 yıl içinde bu uçaklar Lufthansa’nın dev filosunun %85’ini oluşturdu ve Avrupa’nın en önemli ulaşım uçağı oldu 1940 tan sonra ise, üretilen 3234 uca-ğm 3000 den fazlasını □ lan Luftvvaffenin ana nakliye uçağı oldu
3okuz silindirli iki A/rıght Cyclone •notoru (1000-1200 BG) /ada 14 silindirli

3ratt Whitney notoru
kanallı hızı rvane

unkers Ju 52/3 m
kı pılçtluk kapalı kabin
Douglas DC-3
iniş kalkış (lapları
Titreşimli kire önleyici lastik——
3) 1930 ların Douglas

uçağı bir cok gelişmeyi içeriyordu 1 Temmuz 1933’te ilk kez ucan DC-1 in düz ve gergin bir kaplama yapısı, katlanabilir
vane bıçakları ve akış çizgisi biçimi vardı Bunu daha hızlı olan DC-2 ve bu sonuncusunu da. Aralık 1935″ te uçuşa başlayan çok daha büyük ve
C motor (genellikle okuz silindirli BMW Hornte adyalj 750 BG
Sabit ınis takımı
1 7 kişilik yolcu kabin
Hafif alaşımdan yapılmış oluklu kaplamayla kaplı aovde iskeleti
Hava meydanlarında ve du$uk hızda kullanılan iki kanatlı flap
.Madeni kaplama

‘inin imali çalışmaları sırasında reniden keşfedildi. Hava kuvvetle-•inin ihalesini kazanamıyan Boeing iirketi yetkilileri, dev büyüklükte, îuna karşılık oldukça az gürültü le çalışan dört motoru Boeing-747 içaklanna taktılar. Bu uçaklar geliş gövdeli, dev büyüklükte ve halk iilinde «Jumbo» ismiyle anılan yol-:u uçaklarının ilki olacaktı.

Büyük ve geniş gövdeli- uçak-ara olan talebin sürekli artışı, yol-:u uçaklarının gövdelerinin gide-ek büyümesinde en önemli etken-lir. Bir DC-3 uçağının kabini 1.7 m, ■avaştan hemen sonraki yıllarda mal edilen bir Constellation uça-51nın gövdesi ise en geniş bölümünle 3 m genişliğindedir. Dev jet yol-;u uçaklarının ilki olan ve 1958 yı-ında hizmete giren bir Boeing-707 ıçağının kabini ise çok daha uzun-lur ve kabin genişliği boydan boya ¡.5 metredir. I9t9 yılında teslim ıdilen ilk Boeing-747’nin kabin uzun-uğu ise Boeing-707’nin iki katı, tabin genişliği de 6.1 metre idi.

Bu uçakların sağladığı olanak-arı, gövdelerinin uzunluğu ve geliştiği ile kısıtlı sanmak doğru ılmaz. Bunlar diğer uçaklardan :ok daha hızlıdır ve günlük uçuş iaatleri düzeyi çok daha yüksektir. Bugün bazı havayolları şir-[etlerinin elinde birer adet Boe-
ing-747 F nakliye uçağı bulunmaktadır. Ancak bu bir tek 747 F nakliye uçağı bir yılda, 1939 yılındaki tüm nakliye uçaklarının taşıyabildikleri yükten fazlasını taşıyabilmektedir. Öte yandan turbofan motoruyla donatılmış geniş gövdeli bir jet uçağı diğerleriyle karşılaştırıldığında çok daha temiz ve sessiz çalışmak tadır.

Sesten Hızlı Ulaşım

Hizmete ilk giren sesten hızlı yolcu uçakları olan Concorde ve Tu-144, temiz ve sessiz çalışma konusunda, istenen niteliklere sahip değillerdir. Bu uçakların hızlı ve birden dikine yükselişlerinin yarattığı gürültü, havaalanları dışında geniş bölgeleri etkilememekle birlikte, sesten hızlı jet sistemlerinin daha az gürültülü çalışmalarını sağlamak çok güçtür. Kısaca «SST» olarak bilinen sesten hızlı uçakların gövdelerini daha da genişletme çalışmalarından vazgeçilmiştir. Çünkü Mach-2 süratinde (ses hızının iki ka^ı) uçan uçakların gövdelerinin mümkün olduğu kadar ince olması gerekmektedir. Öte yandan bu uçaklarda yolculuk süresi yarı yarıya kısaldığından -SST» yolculara 1950’lerin ilk jetlerinin sağla-ladığı hemen herşeyi sağlamaktadır.
ayrıca bak:
162 Modern askeri uçaklar 170 Hava limanları ve
132 Uçakların tarihçesi hava trafiği
160 Eski askeri uçaklar 140 Uzay araçları
136 Uçak nasıl çalışır 220 Radar ve sonar
138 Helikopter ve otoiirolar

Bootng 747 “Jumbo’
GAF Nomad 22 1 De Havilland D’H 90 Drogon-Fly {
Boyutları bir olcu İçinde küçültülüp buraya aktarılmış olan bu uçak resimleri, Boeing-747′ nin büyüklüğü ve Con-corde’un inceliği konusunda yeterli bir fikir vermektedir Sesten hızlı uçaklar, ekonomik olabilmek için, ince
gövdeli olmak zorundadırlar. Buna karşılık ses hızından daha düşük hıza sahip Bo ing-747’ler çok daha geniş gövdeli olabilirler. Ses hızının altında ucan uzun menzilli uçakların geliştirilmiş biçimleri kuş-
kusuz çok daha geniş gövdeli olacaktır Bu iki hafif ucak arasındaki farklılıklar dıştan bakıldığında fazla değildir. Buna karşılık her iki uçağın yapı malzemeleri arasında önemli farklılıklar vardır.
Birinci kotta yeralan başlıca
İniş ¡cin mafsallı burun
Kaldırıcılar dışında hareketli parçası olmayan cok ince delta kanat
Kanat altında, bilgisayarla programlanan değişebilir alan tip hava giriş menfezleri
Dört Rolls-Royce/SNECMA

Olympus 593 turbojet

(her biri 1,8 ton itiş gücünde)
I) İlk kez 1969 yılında uçuşa başlıyan Boeing-747 uçakları, »ivil havacılıkta kul-anılan en büyük uçak-ardı. Bu uçakların lalen kullanılmakta Dian en büyük uçaklar olduğu da söyle–lebilir. Orduda kulla-ulan C-5 Galaxy nakliye uçakları daha ge-aiş boyutlara sahip almakla birlikte ağırlık ve güç bakımından
(argo tiplerde um burun açılır
3

Boeing-747’nin gerisin- Boeing 747 de kalırlar. Boeing-747, turbofan motorlarıyla gürültüsüz uçuş döneminin müjdecisi olmuştur. Yakıt fıatlarında meydana gelen büyük artışlara rağmen, turbofan motorları yolculuk maliyetinin yükselmesini önlemiştir.
Dön turbofon motoru Pratt Whitney JT9D: General Electric CF6-50. Rolls-Royce RB211 IHer biri 20-25 ton itme gücünde) –
kenar Haplar
Arka flaalar
Üc bölümlü Krueger (lapları
Hidrolik düzenle acılan iniş takımı: cı*ı tekerlekli ön takım (öne katlanır), 4 tekerlekli ana bojı takımları (ikisi ice. ikisi öne katlanır)
Flap kumanda kolları kaplaması
4] Ingillz-Franfiiz ortak

yapımı Concorde ile Sovyet yapımı Tu-144 4 Concofd® uçakları, hızlı taşımacılıkta atılmış yeni adımlar niteliğindedirler. Bu uçaklarla iki ülke arasındaki uçuş süresini yarı yarıya azaltmak mümkün olmuştur. Bu hedefe 1952 yılında Comet uçaklarıyla ulaşılmıştı. Bugün Concorde uçağına yöneltilen eleştiriler,

Comet uçaklarına da yöneltilmişti Bu eleştiriler Comet’in bugün kü jet yolcu uçaklarının yolunu açmasını engelliyememişti, Ancak siyasal etkenler, tarihin kendini tekrarlamasını bu kez engelliyebilir.
festen hızlı uçuşlar için purgulu güneşlik
100-144 kişilik yolcu kabini
18000 m yükseklikte rahat uçuşlar için kabin ıci basıncı 0.7 atm de tutulmaktadır
fazla] Normal ve sesten hızlı uçuşlarda sürtünmenin en aza indirilmesi için yakıt tankı arkaya konarak

Motor çıkış boğazları ayarlanabilir kesitlidir ve ters çalışma da uygulanabilir