YAKUB HÂN BÂDEVLET

Türkistan’ın Kâşgar
emirlerinden. Muhammed Yakub Bey de denir. 1826’da
Taşkend’de doğdu. Dinî ve millî terbiye ile yetiştirilip,
eğitim ve öğretim gördü. Eniştesi Nur Muhammed’in
mmaye ve yardımları ile askeri makamlarda yükseldi.
Binbaşı iken 1849’da Akmescid hakimliğine tayin
edildi. 1864* yılı sonunda, Cihangir Türe’nin oğlu
Buzurk Han Töre başkanlığındaki heyet ile Kâşgar’a
gitti. Buzurk Han Töre, Kâşgar’da idareyi ele alınca,
Yakub Bey idarede önemli vazifeler aldı. Yakub Bey,
Buzurk Han Töre’nin idaredeki alâkasızlığından faydalanarak,
askeri ve mülki kadrolara hakim oldu. Askeri
faaliyetleri artırıp, ordu kurdu. 1866’da Yenihisar, Yarkend
ve Hotan’ı zabt etti. 1867’de Kâşgar’a bütünü ile
hakim oldu. Çinliler ve Döngenler ile mücâdele etti.
Mücâdelesinde başarılı oldu. Hudutlarını, doğuda Börköl,
Urumçi ve Kumul’a, batıda Pamir ve Isıkgöl havalisine,
kuzeyde Balkaş Gölü ve Altay Dağlan’na,
güneyde Karanlık Dağ ve Karakurum Dağlan’na kadar
genişletti. Buhara emiri Muzafferüddin, Yakub Bey’e
(Atalık Gazi) ünvanını verdi. Yakub Han, Doğu Türkistan’daistiklâlini ilân ettikten
sonra müttefik ve destek aradı. Osmanlı sultanı ve
İslâm âleminin lideri Sultan Abdülaziz Han’a yeğeni
Seyid Yakub Han Töre başkanlığındaki heyeti, 1872’de
İstanbul’a gönderdi. Osmanlı Devleti’nden destek, yardım,
harb levazımatı ve askeri mütehassıslar istedi.
Talepleri kabul edildi. Sultan Abdülaziz Han (1861-
1876) beş askeri mütehassıs ve çok miktarda silah ve
harp levazımatını Kâşgar’a gönderdi. Yakub Han’a
(Emirül’l-müslimin) ünvanı verildi. Yakûb Han, Sultan
Abdülaziz Hân adına hutbe okutup, adına bastırdığı
altın ve gümüş sikkelerde Osmanlı Sultanının ve halifesinin
adım yazdırdı. Rus Çarlığı ile 8 Haziran 1872’de
beş maddelik ticaret andlaşması imzalandı. Hindistan’
daki İngiliz Koloni idaresi ile de 2 Şubat 1874’de oniki
maddelik andlaşma imzalandı.
Yakub Han’ın içte ve dışarda kuvvetlenmesi doğu
komşusu Çinlileri çok telaşlandırdı. Tedbir almaya sevk
etti. Çin’in Mançu hükümeti, 1877 baharında General
Tso Tsung-t’ang ve General Liu Chin-t’ang kumandalarında
büyük bir ordu gönderdi. Çinliler, doğuda Kumul
ve Urumci’yi 1877 Nisanında işgâl edip, Kâşgar’a doğru
ilerlemeye başladılar. Yakub Han, Mançu hükümeti ile
andlaşma yapmak istedi. General Tso Tsung-t’ang’a
elçilik hey’eti gönderip, andlaşma isteğini bildirdi.
Fakat, teklifi kabul edilmeden, suikasta uğradı.
Hotan hakimi Niyaz Hakim Bey ile yardımcısı A şur;
Bey tarafından Yakub Han’a suikast tertiplendi. Suikastçılar,
Yakub Han’ın yaverine çok miktarda para
vermek suretiyle zehirlettiler. Yakub Bey, zehirlenme
sonunda 1877’de vefat etti. Çinliler, Doğu Türkistan’a
tekrar hakim oldu. Yakub Han zeki, çalışkan ve faal bir
şahsiyete sahip idi. Ülkesini ittifak sistemi ile kuvvetlendirip,
kültür ve imar faaliyetlerini de artırdı. Adına altın
ve gümşü sikke bastırdı. Devrin en büyük İslâm devleti ve halifelik merkezine karşı daima hürmetkâr ve dosthane
hareket etti. Kâşgar’da 1872’de İdgâh Camii’ni
yaptırdı.