YAVUZ SULTAN SELİM (1470-1520).
OsmanlI Devleti’nin dokuzuncu padişahı olan Yavuz Sultan Selim, babası II. Bayezid’in şehzadeliği sırasmda, sancakbeyi:, .olduğu Amasya’da doğdu. Annesi Dulkadıroğulları Beyi Alaü’d-Devle’nin kızı Ayşe Hatun’dur. Yavuz’un çocukluğu Amasya’da geçti. Özel öğrenim gördü. Babası 1481’de Fatih Sultan Mehmed’in ölümü üzerine tahta çıkınca Yavuz da Osmanh yönetim geleneğine uygun olarak Trabzon sancakbeyliğine atandı. Yavuz sancakbeyi olduğunda Trabzon Osmanh Devleti’nin doğu sınırına yakın bir yerdeydi ve Akkoyunlular’m tehditi altındaydı. Maraş-Malatya yöresinde egemen olan Dulkadır-oğuUan da Memlûklar tarafindan Osmanhlar’a karşı sürekli kışkırtılıyordu. Yavuz şehzadeliğinin ilk 20 yılında bu i iki komşu; devletin durumunu yakından izledi.
Sorunu savaş yoluyla çözmesi için babasına başvurduysa da, barışçı bir padişah olan II.
Dokuzuncu Oşmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim 1512-20 arasında hüküm sürmüştür.
Bayezid buna yanaşmadı. Aııia 1503’te Akko-yunlular yıkılıp Safevi egemenliği başlayınca durum değişti. Safeviler’iri Anadolu’da giriştikleri Şii propagandası Yavuz’u kaygılandırıyordu. II. Bayezid ise oğlunun uyanlarını pek ciddiye almıyordu; Bunun üzerine Yavuz tahtı ele geçirme hazırlıklarına başladı. İlk olarak oğlu Süleyman’r(daha sonra Kanuni Sultan Süleyman), İstanbul’a yakınlığı dolayısıyla Bolu sancakbeyi yapmayı başardı (1509). Ama ağabeyi Şehzade Ahmed buna karşı çıkınca Süleyman kısa bir süre sonra Kınm’daki Kefe sancakbeyliğine gönderildi. Yavuz, II. Bayezid’in tahti‘Şehzade Ahmed’e bırakmak istediğini. Sadrazam Hadım Ali Paşa’mn da bunu desteklediğini öğrenince, 1510’da Kefö’ye giderek kayınbabası-olan Kınm Hanı I. Mengli Giray’dan destek istedi. Mart 1511’de Kınm askerleriyle Rumeli’ye geçen Yavuz, Edirne’ye doğru ilerlemeye başladı. Devlet adamlarının araya girmesiyle çatışma önlendi ve Yavuz’a- Semendire san-cakbeyliği verildi. Kısa bir süre sonra Anadolu’da Şahkulu Baba Tekeli ayaklanmasının çıkması ve kardeşi Korkud’un da tahtı ele geçirmek amacıyla Manisa’da harekete geç-
mesi üzerine, Yavuz yeniden Edirne’ye yürüdü. Çorlu’ya kadar ilerleyen Yavuz’un birlikleri burada II. Bayezid’in ordusuna yenilince Yavuz Kırım’a kaçmak zorunda kaldı. . Bu durumda Şehzade Ahmed ileı Şehzade Kor-kud hemen harekete geçtiler.. Amasya sancakbeyi olan Şehzade Ahmed Adapazarı’na kadar geldiyse de, İstanbul’daki yeniçerilerin Yavuz yanlısı olduğunu öğrenince geri çekilmek zorunda kaldı. Şehzade Ahmed’den çekinen Korkud ise İstanbul’a giderek yeniçerilerin desteğini kazanmaya çalıştı. Bu arada
ıvıiiiii ua uaııa guÇıu uıı uıuu lupıayaıı ı dvu/
Ocak 1512’de Tuna Irmağı’m ^geçerek İstanbul’a yöneldi. 19 Nisan’da İstanbul’a varan Yavuz yeniçerilerin coşkun gösterileriyle karşılandı ve II. Bayezid 24 Nisan’da tahtı ona bıraktı. Yavuz Sultan Selim bu biçimde tahta çıkmış tek Osmanlı padişahıdır.
Yavuz’un padişah olmasıyla taht kavgası yeni bir aşamaya girdi. Yavuz’un padişahlığını kabul eden Korkud yeniden Manisa sancakbeyliğine gönderildi. Şehzade Ahmed ise Konya’yı merkez edinmiş, Orta Anadolu’yu denetimi altına almıştı. Yavuz sorunun gittikçe büyüdüğünü görerek hemen harekete geçti. Mart 1513’te . padişahlıkta gözü olduğu iddiasıyla .Korkud’u idam ettirdi. Nisan 1513’te Bursa iyakınlanhdaki Yenişehir Ova-sı’hda yapılan savaşta da Şehzade Ahmed’i yenilgiye . uğrattı. Kaçmaya çalışan Ahmed savaş alanında.,öldürüldü. >
‘Böylece tahta tek başına egemen ‘^olan Yavuz; Osmanh Devleti’hin batıdaki. sınır komşulanyla ve denizlerdeki rakibi Venedik’ le. barış antlaşmalarıni yenileyerek şehzadeliğinden beri üzerinde önemle durduğu Safevi sorununu çözme:ye yöneldi. Safeviler güneyr deki Memlûklar için de tehHke oluşturuyorlardı. Yavuz Memlûklar’la da anlaşarak 1514’te Çaldıran seferini başlattı (bak: Çaldi^ rahSavaşi). Bu sefer sonunda Memlûklar’ın Anadolu^daki bir uzantısı durumunda^^ olan Dülkadıroğullan’nın Osmanlı denetimi altına girniesi Osmanlı-Memlûk iHşkilerini sertleş^ tirdi.. Yavuz Safeviler’den sonra. Memlûklar’ı da yenerek güney sınırlarını güvenceye: almak istiyordu. Bu amaçla 1516’da-Memlûklar’ın üzerine büyük bir sefere çıktı. Osmanh ordü-SU.24 Ağustos 1516’da Halep’in kuzeyindeki
Mercidabık’ta Memlûk ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı. Memlûk’ Süİtânı7 Kansu Gayri de savaş alanmda öldü/ Şünye ve Filistin’i ele geçiren Yavuz Kudüs’ü de aldıktan; sonra Mısır’a yöneldi; Yeni Memlûk Sultanı Tumanbay\Gsmarilı ordusunu Kahire yakınlarındaki Flidaniye’de karşıladı. Osman-İi ordusu Memİûklar’ın hendeklerle çevirdiği, tojplarla güçlendirdiği bu savaş alaBihı arkadan çevirerek şaşkınlık yarattı ve 22 Ocak İ5i7’deki Ridaniye Savaşı Osmanh ordusunun zaferiyle sonuçlandı. Kahire’ye giren Yavuz Memlûk . Sultanı Tumanbay’ı idam ettirdi. Böylece,Memlûk saltanatına son veren Yavuz Mısır’r jmtiyazlı (ayncahklı) eyalet yaparak Osmanh Devleti’ne bağladı. Yavuz’ uhv iyiısıı:. seferinin önemh bir sonucu da Kahire’de yaşayan Abbasi Halifesi III. Müte-vekkil’i İstanbul’a götürerek halifeliği ve kutsal emanetleri deyralrha’sidır (öaA:. HALİFELİK).
Yavuz 1518’de İstanbul’a döndükten sonra daha çok iç sorunlarla uğraştı. İlki ..1519’da baş gösteren Celali Ayaklanrnası’nı bastırmaya çalıştı.- Donanmanın güçlendirilmesine önem verdi. Bu■ hazırlığını: İstanbul-İskenderiye yolunun güvenliğinisağlamak için yapıldığı söylenir. Bu arada uzun süre Edirne’de kalmasının ve Anadolu’dan yeni asker toplamasının da bu kez Avrupa’ya yönelik bir seferin hazırlığıyla ihşkili olduğu sanılmaktadır. Ama Yavuz bunu gerçekleşti-remeden hastalandı ve İstanbul’dan Edirne’ ye giderken Çorlu.yakınlarında öldü. Ölümü Manisa sancakbeyi olan oğlu Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman) İstanbul’a gelinceye kadar gizlendi. j
Kısa süren hükümdarlığı seferlerle, dolu geçen Yavuz Sultan Selim Osmanh Devleti’nin doğu ve güney sınırlarını Anadolu’nun ötesine taşımıştır. Mısırh ele geçirmesi de Osman-lılar’a: ıKızıldeniz yoluyla Hint Okyanusu’na açılma olanağı sağlamış ve Baharat Yolu denetim altına alınmıştır. Yavuz Sultan Selim’ in Selimi mahlasıyla yazdığı Farsça şiirleri bir DtVfln’da toplanmıştır. ‘ .
a, bu hareketin büyük bölümünü yay – soğurarak şasiye iletmez.
