Yeni Gine

Güneybatı Pasifik’te, Avustralya kıtasının
kuzeyinde ve ekvatorun güneyinde, 0°-10° güney enlemleri
ve 130°-150° doğu boylamları arasında yer alıp ve
Yeni Gine adasının doğu yarısı, Bismarck Takımadası
ve birçok bitişik ada gruplarını içine alan bağımsız bir
ülke. Batısında Endonezya, güneyinde Avustralya Bölgede yaşayan ilk insanların kimler olduğu hakkında
bilgiler kesin değildir. Bu adalar topluluğunda
hayatın 10.000 yıl evvel başladığı kabul edilir. Arkeolojistlerin
çalışmalanna ve elde edilen tarihi kayıtlara göre
bölgenin bilinen ilk insanları kuzeyden gelen Malenezyaiıîar
ile Papua yerli dilini kullanan ada yerlileridir.
Daha sonra Asya Endonezya’dan göçler yapılmıştır.
Bölgeye Avrupalılann ilk gelişleri onbeşınci yüzyıla
rastlar. 1526 yılında Portekizli Jorge de Meneses Yeni
Gine adasına gelen ilk Avrupalfdır. Meneses adanın
kuzey kıyılarına Malay dilinde “kıvırcık saçlı” anlamına
gelen “Ilhas dos Popuas” adını verdi. 1545 yılında
bölgenin insanlannın, Afrika Gine’si Kıyısı insanlarına
çok benzediğini görerek, adanın ismini New Guinea
(Yeni Gine) olarak değiştirdi. Bundan sonra bölgeye
sırasıyla, İspanyollar, İskoçlar, İngilizler ve Fransızlar
geldi.
1884 yılında İngilizler adanın güney yansını ve
Almanlar kuzey kıyılannı işgal etti. Daha sonra bubölgeler Birinci Dünya Harbinin tesiriyle, Avustralya’
ya bırakılmak zorunda kaldı. 1920 yılında Milletler
Cemiyeti adayı manda altına soktu. İkinci Dünya
Harbi esnasında kuzey kıyılan Japonya işgali altına
girdi. Japonların yenilmesinden sonra bölge, 1949’da
Milletler Cemiyeti tarafından Avustralya idaresine
verildi. Daha sonra 1973’de kendi kendini yönetme hakkını
elde etti. Papua Yeni Gine nihayet 1975’de bağımsız
oldu. Michael T.Somare ülkenin ilk başkanı olarak
1980’e kadar görevde kaldı.
Fizikî Yapı
Papau Yeni Gine, Yeni Gine adasının doğu kısmı,
Bismarck Takımadalan ve diğer birçok alçak atoller
veya mercan adalarından ibarettir. Yüzölçümü yakla­
şık olarak 461.691 km2’dir.
Ülkenin büyük bir bölümü İrian Jaya’ya kadar uzanan
dağ silsilesiyle örtülüdür. Bölgede Vitiaz Boğazı
boyunca Bismarck Takımadasına kadar volkanik bir
dağ gurubu vardır. Bunlardan güneydoğuda kalan
Lamington Dağı 1951 ’de çok şiddetli bir püskürme ve
patlama göstermiştir. En yüksek bölge 4509 m.’lik Wilhelm
Dağı’dır. Ülkenin başlıca nehirleri; Fly, Kikori,
Purari, Sepik, Ramu ve Murkham’dır.
Papua Yeni Gine’yi meydana getiren belli başlı volkanik
olmayan adalar ise şöyle: D’Entrecasteaux
Grubu, Louisrade Takımadası, Trobriand Adaları ve
Woodlark’dir. Bunlardan başka Yeni İrlanda, Yeni
İngiltere, Manu ve Bougahville volkanik olan adalandır.
Diğer küçük adalar umumiyetle mercan resiflerinden
(kayalık, döküntü) ve mercan adalarından (atol)
meydana gelmiştir.
İklim
Papua Yeni Gine ekvatorun yaklaşık 10° altında yer
alır. Bu yüzden birbirine yakın iki dönence bölgesinin
içerisinde olup, iki mevsimli genel olarak sıcak ve nemli
bir iklimin tesirindedir: Mayıs-Aralık aylannda şiddetli
güneydoğu rüzgârları bölgeye yağmur ve nisbeten serin
bir ortam (muhit) getirir. Ocak-Nisan aylannda ise
kuzeybatı rüzgârlan aşırı sıcaklıkları ve şiddetli yağış-
lan beraberinde getirir. Ortalama aylık sıcaklık Haziran
ayında yaklaşık 25°C ve Aralık-Ocak aylarında
28°C civarındadır. Yağışlar, kıyı ve dağlık bölgelerde,
yıllık ortalama 2.540 mm. civarında ve üzerindedir.
Tabiî Kaynaklar
Ülkenin % 70’ne yakın bir bölümü ve yüksekliği
fazla olan adalar tropikal ormanlarla kaplıdır. Şiddetli
yağışlar ormanların çok sık olmasına yol açmış ve buna
mukabil tarıma müsait toprakların azalmasına sebebiyet
vermiştir. Ormanlardaki ağaçlar çok çeşitlidir.
Genellikle yüksek bölgelerde daha çok meşe, kayın (ak
gürgen), funda ve kozalaklı ağaçlar yetişir.
Papua Yeni Gine’nin hayvanları hemen hemen
Avustralya’nınki ile aynıdır. Keseli hayvanlar çoğunluğu
teşkil eder. Ayrıca bir çok cinste sürüngenlere her
tarafta sık rastlanır.
Ülkede çeşitli cinste kuş mevcuttur. Herbiri birbirinden
farklı, rengarenk kuşlar ülke ormanlannın en ilgi
çeken hayvanlarıdır. Bunların arasında hiç şüphesiz
deve kuşu ve papağanın ayrı bir yeri vardır.
Ülke yeraltı kaynakları bakımından orta seviyededir.
Daha çok altın ve gümüş gibi kıymetli madenler
çıkanlır. Ayrıca bakır ve tabiî gaz yatakları da
mevcuttur.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Yaklaşık olarak ülkenin nüfusu 3.300.000 kişidir.
Nüfus yoğunluğu ise km2’ye 73 kişi civarındadır. Bunun
% 13,5’u şehirlerde yaşamaktadır. Yıllık nüfus artışı %
2,7’dir.
Ülkede yerli nüfusu olarak üç ana grup vardır;
güney ve iç bölgelerde Papuanlar, kuzey ve doğuda
Malenezyalılar ve batı bölgelerde Pigmeler. Bunların
dışında ayrıca AvustralyalIlar, Polinezyalılar ve bir miktar
da Çinliler de mevcuttur. Yerlilerin çoğunluğu siyah
derilidir. Bunlardan deri renkleri sarı ile siyah arasında
değişebilen, yuvarlak kafa yapılı Pigmeler, çok küçük
boylu olmalarıyla bilinir.
Ülkenin resmi dili İngilizcedir. Ayrıca “Pidgin
İngilizce” denen İngilizce’nin bozulmuş ve değiştirilmiş bir şekli olan bir dil de kullanılmaktadır. Bundan başka
İlkede yerli dillerin ve lehçelerin sayısı 700’ü aşkındır.
Bunlardan 200 adedi Malayo-Polinezya kökenli Malenezya
dil grubuna aittir. Standart İngilizceden bozma
pPidgin” İngilizcesi ise daha çok ticarî sahada
Konuşulur.
Halkın çoğunluğu kendi yerli inançlanndan kurtulamamıştır.
Bundan başka Katoliklik ve Protestanlık
.yaygındır.
Papua Yeni Gine insanlarının % 90’ı esas adada
yaşarlar. Çoğunluğu kıyı bölgelerde ve başşehir Port
Moresby’da oturur. Diğer önimli şehirleri; Lae, Samarai,
Goroka, ve Modang’dır. Diğer adalar üzerinde
kurulu şehirleri ise Rabaul Yeni İngiltere ve Arawa
Bougainville adası üzerindedir.
Ülkede okur-yazar oranı % 32’dir. Genç nüfusun %
30’u okula gitmektedir. İki üniversite mevcuttur; biri
1965’de Port Moresloy’de açılan Papua Yeni Gine Üniversitesi
ve diğeri 1967’de açılan Lae Teknoloji
Üniversitesidir.
Siyasî Hayat
Bağımsız bir millet olan Papua Yeni Gine parlamenter
demokrasi sistemini kabul etmiştir. 1975 yılında
İngiltere Milletler Topluluğu içerisinde, tam bağımsızlı­
ğını kazanan bir devlet olmuştur. MichaelT. Somareilk
başbakandır. Devlet Başkanı Kraliçe Elizabeth Il’dir.
Bunu ülkede genel bir vali temsil eder.
Ülke İdarî olarak bir başşehir ve 20 il’e bölünmüş­
tür. Her bir ilin seçilmiş bir meclisi vardır.
Papua Yeni Gine BM ve Güney Pasifik Komisyonu
üyesi bir ülkedir. Ayrıca Güney Pasifik ülkeleri arasındaki
politik ve ekonomik işbirliği ve kalkınmayı gaye
edinen Güney Pasifik Formu üyesi olmuştur.
Ekonomi
Ülke ekonomisi umumiyetle tarıma dayanır. Ayrıca
hayvancılık ve balıkçılıkta önemlidir. Daha çok domuz
ve kümes hayvanları yetiştirilir. Ülkede yetişen başlıca
tanm ürünleri; yulaf, kulkas, muz, kokonat, tatlı patates,
kahve ve kakaodur. Ayrıca meyve ve sebze yetiştiriciliği
de oldukça gelişmiştir.
Başlıca endüstri ve imalât sahaları; orman ürünleri,
mineraller, balık, gıda, inşaat malzemeleri ve ev
eşyalarıdır.
Dışarıya kahve, çay, kakao, orman ürünleri, balık,
meyve, sebze satar. Dışardan ağır makinalar ve çeşitli
araçlar satm alır.
Alün ülkenin en önemli madenidir. Ayrıca gümüş,
^bakır, petrol ve tabiî gaz da çıkartılmaktadır.
^ Nüfusun % 53’ü tarım, % 17’si endüstri ve ticarette
1 ve % 10’u resmi hizmetlerde çalışır. Para birimi bir Kina
(=100 toea)dır. İhracat ve ithalatını çoğunlukla,
Japonya, Batı Almanya, Avustralya ve A.B.D. ile
• yapar. Başlıca iki limanı vardır: Port Moresby ve Lae
‘ limanlan. Turizm gelirleri orta seviyededir.
Ulaşım ve haberleşme yetersizliği başlı başına bir
problem teşkil etmektedir. 1973’den sonra ulaşım ve
haberleşme üzerine yapılan çalışmalar sonunda biraz
‘ düzelmiştir,