Yeni Zellanda

Güneybatı Pasifik Okyanusunda, iki
büyük ada ve birçok küçük adalar üzerinde kurulmuş,
(34°25’ – 47° 17’) güney enlemleri ve (166°27’ – 178°35’)
doğu boylamlan arasında yer alan bir güney yanm küre
ülkesi.
Tarihi:
Yeni Zelanda adalanna ilk yerleşenler 1500 yıl önce
Doğu Pasifik Okyanusu adalanndan gelen Maorilerdir.
Maoriler, bir Polinezya grubu kavimdir. Maorilerin
adalara yerleşmesi ondördüncü yüzyıla kadar devam
etti. Yeni Zelanda’ya ilk ulaşan Avrupalı, DanimarkalIAbel Tasman’dır. Tasman 1642’de buraya geldi. Bundan
sonra İngiltereli Kaptan James Cook 1769’da ülkenin
kıyılarını dolaştı. Bu tarihten sonra ülke
İngiltere’nin kontrolü altına girdi. 1840 ve 1860 yıllarında
yerlilerle bir çok çatışmalar oldu. Maoro harpleri
1870 yılında tamamen kesildi. Böylece adalar İngiltere’
nin kolonileri arasına girdi. Yeni Zelanda kolonisi 1907
yılında, İngiliz Milletler Cemiyeti içerisinde bir dominyon
oldu.
Birinci Dünya Harbinin patlak vermesiyle, Yeni
Zelanda’da İngiltere yanında savaşa katıldı. Fransa,
Orta Doğu, Afrika ve Çanakkale’ye asker gönderdi.
AvustralyalI ve Yeni Zelandalı askerlerden kurulmuş
ANZAC (Australian and New Zealand Army Corps)
kolorduları Çanakkale’de Osmanlı ordusu karşısında
bozguna uğradı. 17.000 ölü ve 50.000 yaralı ile kaçmak
zorunda kaldı. Yeni Zelanda birlikleri İkinci Dünya
Harbi esnasında Alman (1942) ve İtalyan (1944) ordularına
karşı da savaşarak hezimete uğradı.
Yeni Zelanda, İkinci Dünya Harbinden sonra 1951
yılında A.B.D. ve Avustralya ile Karşılıklı Güvenlik Andlaşması
imzaladı. Yeni Zelanda hükümeti Kore, Malezya
ve Vietnam karışıklıklarına asker gönderdi. İngiltere’
nin desteğiyle Singapur ve Malezya’ya birliklerini yerleştirdi.
Böylece kısmen bölgenin kontrolü Yeni
Zelanda ve İngiltere tarafından sağlanmış oldu. Yeni
Zelanda, İngiltere’ye bağlı monarşik bir idareyle yönetilir.
RYeni Zelanda güneybatı Pasifik Okyanusunda biri
kuzeyde diğeri güneyde olmak üzere iki büyük adadan
meydana gelmiştir. Civardaki küçük adalar da dahil
toplam yüzölçümü 269.057 km2’dir. En yakın komşusu
olan Avustralya’nın 1930 km. kadar doğusunda kalır.
Yaklaşık olarak bir dikdörtgene benzeyen Güney
Adası’nın güneybatı ucundan kuzeydoğu ucuna olan
mesafesi aşağı yukarı 800 km.’dir.
Adanın batısını boydan boya Güney Alp Dağlan
örtmüştür. Güney Alp’lerin en yüksek tepesi olan Cook
Dağı yaklaşık 3764 m.’lik yüksekliği ile ülkenin de en
yüksek noktasıdır. Dağlar kıyıdan 32 km. kadar içerdedir.
Güney Alplerin üzerinde yaklaşık 16 tane tepe vardır.
Bunların en alçağı 3048 m. civarındadır. Alplerin
doğu yamaçlarında birçok buzul göller vardır. Bunlardan
Tasman, Fox ve Josef buzulları en genişleridir.
Ülkede birçok irili ufaklı göl ve nehir mevcuttur. En
geniş göl Te Anau’dur. Yaklaşık 344 km2 olup, uzunluğu
61 km. ve genişliği 10 km.’dir. Güney Adası’ndaki
başlıca büyük nehirler şunlardır: Rakaia, Waimakariri
ve Clutha’dır. Batı kıyılannda yeralan fıyordlar ve şelaleler
ülke manzarasına ayrı bir özellik katmaktadır.
Dünyanın dördüncü büyük şelalesi Sutherland da buradadır.
Alplerin doğusu adanın doğu kıyısına kadar uzanan
Canterbury yaylası ile kaplıdır. Foveaux Boğazı ile
Güney Adasından ayrılan Stewart Adası yaklaşık 1700
km. mesafededir.
Cook Boğazından yaklaşık 22 km. kuzeyde Kuzey
Adası bulunur. Tahminen 114.489 km2 bir alana sahibtir.
Adanın ortasından Tongariro, Ngauruhoe ve Ruapehu
adlarındaki faal volkanik dağlar bulunmaktadır. Batı
kıyısında ise yaklaşık 2400 m. yüksekliğindeki Egmont
Dağı da faal bir volkanik dağdır. Bu dağın kuzeyinde
dev mağaralar vardır. Tabiî olarak kireçtaşlarmdan
meydana gelmişlerdir. Adanın Kotorua bölgesinde ve
civarında sıcak su kaynakları bulunur. Sürekli gaz ve
buhar çıkanrlar. Öyle ki, nehirden tutulan balık biraz
ilerdeki kaynağa daldırıp pişirilebilir. Adanın bu bölgesi
soğuk ve sıcak mevsimleri aynı anda üzerinde bulundurur.
Kuzey Adasının termal ve volkanik bölgelerinde
ayrıca birçok göl mevcuttur. Bu göllerin en genişi olan
Taupo Gölü yaklaşık olarak 616 km2’dir. Ülkenin en
uzun nehri Waikato kuzeyde Taupo Gölüne doğru
akar ve yaklaşık 425 km. uzunluğundadır. Adadaki
mevcut ovalar genellikle fazla yüksek değildir. Bunlardan
Taranaki, Manawatu ve Wairarapa ovalan en
genişleridir. Doğu kıyılannda bulunan Plenty, Hawkes
ve Poverty körfezleri birer tabii limandır.
• Yeni Zelanda’nın Stewart Adasından başka birçok
irili ufaklı adaları mevcuttur. Bunlardan başlıcaları
Chatham, Campbell, Kermadec, Snares, Auckland,
Antipodes, Baunty, Niue ve Tokelau adalarıdır.
İklim:
Sıcak ve nemli Pasifik havası ve değişen Antartika
havası kuru, Avusturalya kıta havasıyla kanşmak suretiyle,
Yeni Zelanda üzerine alçak-basınç ve yüksek
basınç hava akımlannın gelmesine sebeb olurlar. Okyanus
içinde yer alması sebebiyle, Yeni Zelanda aşırı sıcaklık
farklanna ve yaz kuraklığına maruzdur. Auckland
bölgesinde ortalama sıcaklık 16°C iken, güney adasında nvercargill civannda 10°C kadardır. Pasifik Okyanusu
ve mevcut tabiî kaynaklar ülke iklimine önemli ölçüde
tesir etmektedir.
Ülkenin batı kıyısı, doğu kıyısına göre daha çok
yağış alır. Meselâ Kuzey Adasında batı kıyısında bulunan
New Plymauth bölgesi yaklaşık yılda 142 gün yağış
alır ve ortalama yağış miktarı 1565 mm.dir. Aynı
enlemde yer alan Napier bölgesi ise doğu kıyısında olup,
ortalama 780 mm. yağış alır. Yağış süresi isç 92 gün
kadardır.
Yeni Zelanda ekvatorun güneyinde yeraldığı için
Kuzey Yarımküreye göre mevsimler farklı geçer,
kuzeyde yaz sıcaklığı insanı bunaltırken, Yeni Zelanda’
da kayak yapılır.
Tabiî Kaynaklar:
Yeni Zelanda topraklarının yarısına yakın bir
bölümü yeşil alanlarla örtülüdür. Sadece dörtte bir
kadar arazi kayalık ve çoraktır. Geri kalan alanlar
ormanlarla kaplıdır.
Nehirler, göller ve tabiî gaz ve buhar kaynakları
ülke için çok önemlidir. Nehirler çok kısa ve çok hareketlidir.
Göllerle birlikte önemli elektrik kaynaklarını
teşkil ederler. Ülkenin en büyük hidroelektrik santralı
Manapouri gölü üzerinde olup, bir milyon kilowathk
kapasitededir. Bu santral sayesinde Avustralya’dan
gelen boksit filizinden alüminyum elde edilir. Yeni Milford şehrine yakın Bowen şelalesi, Yeni Zeiandanın ayrı bir
Zelanda yeraltı kaynakları bakımından zengin bir ülke- dir. Kömür, kireçtaşı, altın, petrol, tabiî gaz ve demir
başlıca minerallerdir.
Ülkenin ormanlan diğer önemli bir tabiî kaynaktır.
Dünyada pek eşine rastlanmayan cinste ağaçlarla doludur.
Bunlardan en meşhuru Yeni Zelanda’ya mahsus
Kauri ağacıdır. Bu ormanlar bir çok hayvanlar ve çeşit
çeşit cinste kuşlarla doludur. Bunlardan uçması olmayan,
kısa gagalı Kiwo kuşu, Yeni Zelanda’nın sembolü­
dür. Ülkede en çok koyun ve sığır yetiştirilir. Bütün boş
yeşil sahalar hayvancılığa ayrılmıştır. Ülkede bol miktarda
kırmızı geyik yaşar.
Yeni Zelanda’da mevcut yeraltı buhar kaynakları
çok önemli bir gelir kaynağıdır. Bu buharlar ile tirbünler
çevrilmek suretiyle, elektrik eneıjisi üretimi arttırılmıştır.
Dünya’da sadece İtalya, İzlanda, Meksika ve
Japonya’da mevcut bulunan tabiî buharlı elektrik santrallarm
bir benzeri de Yeni Zelan’dadaki Wairakei
santralıdır.
ördek yumurtası iriliğinde mavi yumurtaları olan çok intizamlı
Nüfus ve Sosyal Hayat:
Yeni Zelanda’nın yaklaşık olarak 3.203.000 kişilik
nüfusu çok gençtir. Nüfus yoğunluğu kilometrekareye
13 kişi kadardır. Yeni Zelanda nüfusunu esas olarak iki
tip insan grubu meydana getirir. Bunlardan birincisi
yerli Maori halkıdır. Diğeri ise, ülkeye sonradan gelmiş
bulunan Avrupalı beyazlardır. Bugün bu ayırım pek
farkedilemiyecek seviyededir. Avrupalılar umumiyetle
İngiliz, İrlanda veya Iskoç kökenlidir. Önceleri Maori
nüfusu pek fazlaydı. Fakat adalardaki İngilizlerin kolonileştirme
siyaseti sonunda yerli mevcudu azaldı. Çoğu
savaşlarda öldü. Bu arada Rusya, Polonya, Almanya,
Vietnam ve Şili’den bir çok sürgüne gelen veya kaçarak
yerleşenler de nüfusun bir bölümünü meydana
getirmektedir.
Nüfusun % 83’üne yakın bir bölümü şehir hayatı
yaşar. Kırlarda yaşayanlar ise genellikle tarım ve hayvancılıkla
uğraşır. Halkın maddî refah seviyesi yüksek durumdadır.
Her çeşit kara, su ve deniz sporları herkes tarafından yapılabilmektedir.
Resmî dil İngilizcedir. Maori lisanı ise unutulmamış’
olup, halen konuşulmaktadır. Çok az da olsa Çince ve
Hintçe konuşan gruplar mevcuttur. Yeni Zelanda’nın
din yapısı da tıpkı etnik yapısı gibi homejen olmayıp
karışıktır. Nüfusun % 55’ini aşkın Protestan mevcuttur.
Ayrnıca Angalikan, Katolik, Yahudi, yerli inanışlara
mensup kişiler mevcuttur. İslâmiyet ülkede yeni tanınmış
olup, hızla yayılmaktadır.
Ülkenin eğitim düzeyi çok yüksektir. Okumayazma
bilenlerin oranı hemen hemen % 99’a ulaşır. 6-15
yaş arası mecburi öğrenime tabidir. Dünyada en çok
gazete basılan ülkelerden biridir. Her bin kişiden 400’ü
gazete satın almaktadır.
Siyasî Hayat
Yeni Zelanda bir parlamenter-demokratik monarşi
idareye sahiptir. Resmi devlet başkanı İngiltere kraliçesidir.
Kraliçeyi, ülkede genel bir vali temsil etmektedir.
Hükümet başkanı aynı zamanda maliye bakanlığı görevini
de sürdürür.
İdarî olarak dört il’e üç kazaya, 132 nahiyeye ve 96
köye ayrılmıştır. Ülkenin anayasası mevcut değildir.
Ülke parlamentosu 96 üyeden meydana gelir. Meclis üç
yılda bir yeniden seçilir. Başbakan ve hükümet kabinesi
meclis içinden çıkar.
Ekonomi
Yeni Zelanda genellikle yumuşak bir iklime ve az
fakat verimli topraklara sahiptir. Bu yüzden ülke bir
“tarım” ülkesi kabul edilir. Buğday, arpa ve yulaf en
önemli tarım ürünleridir. Hayvancılık oldukça gelişmiş­
tir. Koyun ve sığır yetiştiriciliği bakımından dünyanın
sayılı ülkelerinden biridir. Yaklaşık olarak 9 milyon
hektarlık çayır ve otlak alanlar bu alanın gelişmesinde
önemli bir rol oynar. Bu yüzden ülkede et ve süt endüstrisi
çok gelişmiştir.
Ülke endüstri bakımından da gelişmiştir. İngiltere
ile olan ticarî münasebetleri endüstri sektörünün kontrolünü
İngiltere’ye vermiş durumdadır. Başlıca endüstri
alanları gıda, tekstil, kâğıt, çelik, petrol, petrol ürünleri
ve alüminyumdur. Ülke nüfusunun % 35’ine yakın bir
bölümü endüstri ve ticaret alanında çalışmaktadır.
Ülke etrafı tamamen okyanus ile çevrilmiştir. Bu
yüzden balıkçılık çok önemli bir gelir kaynağı olmuştur.
Kılıçbalığı ve ton balığı bol miktarda avlanmaktadır.
Ayrıca balina avcılığı da yapılmaktadır.
Orman ürünleri ülkenin diğer önemli bir gelir kaynağıdır.
Ormanlardaki mevcut ağaçlar dünyada nadir
yetişen ağaçlardır. Hemen hemen hepsinin kerestesi çok
kıymetlidir. Daha çok kauri, sedir ve kozalaklı ağaçlar
mevcuttur. Ormanlarda yetişen çeşitli cinsteki süs kuş­
lan önemli bir ihraç maddesidir.
Yeni Zelanda’da madencilik endüstrisi bir hayli
gelişmiş durumdadır. En çok kömür ve tabiî gaz elde
edilmektedir. Petrol ülke ihtiyacının sadece % 3’nü kar­
şılayacak durumdadır. Geri kalan ihtiyacı için dışanya
bağlıdır. Avustralya’dan ithal edilen boksit cevherinden
alüminyum elde edilir. Yeni Zelanda çok zengin nehir,göl ve tabiî kaynaklara sahiptir. Bu yüzden hidroelektrik
santrallarının sayısı ve kapasitesi oldukça fazladır.
Hook Boğazında inşa edilmiş sualtı kanalları sayesinde
güney adasından elde edilen her çeşit enerji kuzey adasına
ulaştırılır.
Yeni Zelanda’da deniz, hava ve demiryolu ulaşımı
oldukça gelişmiş durumdadır. Auckland, Wellington,
Tauranga, Lyttleton, Dunedin, Whangarei ve Napier
limanları ülkenin ekonomisini üzerinde taşıyan limanlardır.
Auckland, Christchurch ve Wellington şehirlerinde
üç tarie milletlerarası hava alanı mevcuttur. Cook
Boğazı üzerinden feribot, denizkayağı ve sualtı kanal
ulaştırması yapılmaktadır.
Yeni Zelanda daha çok İngiltere, Avustralya,
A.B.D., Japonya ve Uzak Doğu ülkeleri ile ticarî münasebetlerde
bulunur. Et, süt, yün, kürk, deri ve balık en
önemli ihraç ürünleridir. Ayrıca kereste, çeşitli cinste
hayvanlar, meyve, konserve ve canlı hayvan ihracatı da
yapılır. Buna karşılık boksit, demir, çelik, petrol, petrol
ürünleri, plastik eşyalar, otomobil ve makine satın
almaktadır.
Turizm, Yeni Zelanda için önemli bir gelir kaynağı­
dır. Dağ sporları özellikle kayak ve su sporları en
önemli turizm kaynaklandır. Ülkenin tabiî gaz kaynakları,
göller ve kıyıları tabiat manzarasına ayrı bir güzellik
katmakta ve her yıl çok sayıda turist çekmektedir.