YEŞİM,

değerli taş niteliğindeki jadeyit ve nefrit minerallerinin ortak adıdır. Bu iki mineralin görünümü birbirine benzer, ama farklı maddelerden oluşmuşlardır. Her iki taş da çok serttir ve çok değişik renklerde bulunur, ama en sık rastlananlan yeşil ve kahverengi olanlarıdır. Jadeyit dünyada yalnızca birkaç yerde bulunur; eh iyi jadeyit Birmanya’nın kuzeyindeki Myitkyina bölgesinden çıkarılır. Bunun da neredeyse tümü yüzyıllardan beri işlenmek üzere hep Çin’e, daha çok da Kanton ve Şanghay’a, gönderilmektedir. En çok aranan jadeyit, zümrüt yeşili ve yarısaydam olanıdır; eflatun, mavi ve koyu kırmızı (ya da kuru yaprak renginde) olan taşlara da çok değer verilir. Nefrit özellikle Çin’in kuzeybatı kesimi, Sibirya, Kuzey Amerika ve Yeni Zelanda başta olmak üzeire, dünyanın pek çök yerinde, dağlarda çökeller halinde ya da ırmak yataklannda, bazıları 1 ton ya da daha fazla gelen dev taş kütleleri halinde bulunur. Nefritin en çok tutulan
Yeşil jadeyitten su kabı.

Fogg Art Museum (solda); Trüst€es of the British Museum {solda Netson Alkins Callery (altta)
üstte solda: Japonya’da oyularak işlenmiş, yaklaşık 2.000 yıllık nefrit kemer tokası. Solda; Meksika’da, Teotihuacan’da yapılan kazılardan çıkan bu jadeyit tabletin Mayalar’ca yaktaşık 1.000 yıl önce yapılmış olduğu sanılıyor. Sağda: 2.000 yıllık bir Çin kursu.
renkleri ıspanak yeşili, san, siyah ve Çinli-ler’in “donyağı” dedikleri mat beyazdır.
Yeşim denince akla hemen Çin gelir; çünkü bu ülkede yeşim bütün öbür taşlardan üstün tutulur. Eskiçağlarda Çinliler yeşimin insanı sağhkh tutan, öldükten sonra da bedeninin çürümesini önleyen sihirli bir gücü olduğuna inanırlardı. Bu yüzden de ölüyü yeşimle birlikte gömerler, dinsel törenlerde ya da imparator adına düzenlenen şenliklerde kullanılan kutsal eşyayı yeşimden yaparlardı. Zaman geçtikçe yeşim, kaplar .ve heykeller için olduğu kadar, süs eşyası ve mücevher yapımında da yaygın olarak kullanılmaya başlandı;, Bugün müzelerde ve özel sanat koleksiyonlannda özenle saklanmakta olan Çin işi yeşim oymalardan bazılan 2.000 yıldan daha eskidir.
Yeşime değer verenler yalnızca Çinliler değildi. Avrupa’da tarihöncesi dönemde yaşamış olan insanların da, metallerin bilinmediği günlerde, keski gibi kesici el aletlerinin yapımında son deirece sert bir taş olan ye’şirrii kullandıkları saptanmış ve eski yerleşim yerlerinde yapılan kazılarda bu tür aletler bulunmuştur.
Orta Anierikâ’da yaşamış olan Aztekler ve Mayalar da yeşime çok değer vermiş, yeşimden oyma süs eşyaları yapmışlardır. Ne var ki, 16.’yüzyilda îspanyollar’ın buraları fethetmesinden sonra’ yeşim oyma zanaatı yok olmuştur. İspanyollar bu taşa, düzgün olanlarını bellerine bağladıklari zaman vücudun bu bölgesindeki ağrılara iyi geleceğine inandıkları \qin, piedra de ijada, yani “böğür taşı” derlerdi. Son zamanlara kadar Yeni Zelanda’daki

Trusiees of üıe Briıish’Museum
Solda: “Yer Ana”yı temsil eden eski bir Çin ayin eşyası. Sağda; Yeni Zelanda’dan, Okyanusya tanrısı Tiki’nin.tasvirini taşıyan bir Maori pandantifi. Her ikisi de nefritten yapılmıştır.
Maoriler de yeşimden alet, silah ve süs eşyası yaparlardı. ‘
Yeşim metalle kesilemeyecek kadar sei-t olduğu için, aşındırıcılarla taşlanarak biçimlendirilir. Yeşim öymacılıği’ hüner isteyen, zahmetli ve yavaş ilerleyen bir iştir.