Orta Afrika’da yer alan Zaire Cumhuriyeti ekvatorun iki yanıhda uzanır.’ Yüzölçümü ve nüfus bakımından, Afrika’nın üçüncü büyük ülkesidir. Doğu sınınndaki Büyük Rift Vadisi’nin çatlaklarında derin göller oluşmuştur.
Güneydoğusunda SH’âba Yâyİaşı bu-lunur.i Ülkeyi geniş bir kavisle baştan’başa geçeri Atlas Okyanusu’nâ Kongo Irmağı, Shaba Yaylası’nı aşarak ulaşır. Ülkenin büyük bölümünü yağmur ormanlan kaiplar (bak. Yağmur ORMANLARI). Öteki bölgeler geniş çayırlar vei çalılıklarla, örtülüdür. Bu çayırlar doğudaki yüksek yamaçlarda yerlerini, Alp tipi sık bitki örtüsüne bırakır. .. .5
Zaire’de yaşayan yabanıl hayvanlar arasında şempanze, goril, okapi, kısa boylu fil ve beyaz gergedan sayılabilir. Zaire’de daha çok Bantu dilleri konuşan insanlar yaşar, ama ormanlık bölgelerde Pigmeler de barınmaktadır. Nüfusu 34.138.000’dir (1990). Başlıca kentleri, Kongo Irmağı’nın Atlas Ökyanusu ile; birleıştiği bölgede yer alan Boma, Bânariâ ve Matadi liman kentleridir. Kongo İrmağı’ nın yukarı bölümündeki Stanley Gölü (bugün Malebo Gölü) kıyısında başkent Kinşasa yer alır. Irmak üzerinde, yaklaşık 1.600 km içeride ise Kisangani kenti bulunur. Ülkenin güneyindeki Lumumbashi kenti bölgenin merkezidir. Doğudaki önemli kent ise Buka-vu’dur.
Zaire topraklanhın yüzde 3’ünden azında tarım yapılabilmektedir. Ülkede yaşam düzeyi oldukça düşüktür. Halkın büyük çoğunluğu yalnızca kendi yiyecek gereksinimini karşılayacak kadar ürün yetiştirir. Ülkenin başlıca ürünleri mısır, pirinç, sebze, şeker palmiye yağı ve tohumu, kahve, pamuk ile kauçuktur,
ZAİRE’YE İLİŞKİN BİLGİLER “i
YÜZÖLÇÜMÜ:’2.344.885 km*; ■ ■
NÜFUS: 34.138.000 (1990).
YÖNETİIVI: Tek partili cumfıuriyet.
BAŞKENT: Kinşasa.
DOĞAL YAPI: Doğu sınırı boyunca Büyük Rift-Vadisi uzanır. Kongo Irnnağı ülkeyi baştan başa geçferek güneydoğuda Shaba Yaylası’ndan denize ulaşır. ÖNEMLİ ÜRÜNLER: Bakır, sanayi elması, çinko, palmiye ürünleri, kahıve, çay,? kakao, kauçuk, pamuk. ÖNEMLİ KENTLER: Kinşasa, Kisangani, Lumumbashi, Bukavu, Banana, Boma, Matadi.
Bakır, kalay, altın, çinko, demir, vradyum, uranyum, kobalt ve elmas Shaba’dan çıkarılan mineraller arasındadır. Taşımacıhğın büyük bölümü suyoluyla yapılır. Irmakların ivintili akarak teknelerin seyretmesine engel olduğu bölgelerde demiryolları vardır. Shaba, Angola ve Zambia’ya demiryoluyla bağlanır. Matadi ve Kinşasa arasında iki petrol’ boru-hattı uzanır. .
Tarih
1877’de Sir Henry Morton Stanley’nin Kongo Irmağı boyunca yaptığı yolculuk, Belçika Krah II. Leopold’un ırmak havzasıyla yakından ilgilenmesiyle sonuçlandı. Bölgede yaşayan kabilelerin dağınık olması nedeniyle, Leopold’un gönderdiği ■ temsilciler bölgede
Zaire’nin başkenti Kinşasa’dân bir görünüm..
denetimi kolayca ele geçirdiler. Kabilelerle bir dizi antlaşma yapılarak sağlanan birlik, 1885’te Kongo Bağımsız Devleti adıyla ayrı bir devlet oldu. Leopold kendini bu devletin başkanı olarak kabul ettirdi. Leopold yönetiminde Siyahlar bölgedeki maden ocaklannda ve plantasyonlarda zorla çalıştırıldı. Ülkenin Siyah nüfusu büyük oranda azaldı. 1908’de Belçika hükümeti bu sözde bağımsız devleti Belçika Kongosu adıyla sömürgeleştirerek Belçikia’ya resmen bağladı. Kongo adı, Kongo Irmağı’nm Stanley Gölü ile deniz arasındaki bölümünde yaşayan bîr kabilenin adından alınmıştır.
Yerli şeflerin denetimini elinde tutan Belçika yönetimi, burada yaşayan insanlan bağım-sızhğa hazırlama konusunda hiçbir şey yapmadı. Siyahlar’m bütünüyle yönetim dışında tutulduğu sömürge döneminde bağımsızlık için bir dizi ayaklanma girişimi oldu. Siyah-lar’ın giderek artan gücü karşısında, Belçika hükümeti 1960’ta Kongo’nun bağımsızlığını ilan etmek zorunda kaldı. Ordu içinde başlayan bir isyan hareketini Katanga’da (bugünkü Shaba) bağımsız bir devlet kuıma girişimi izledi. Bu girişim Birleşmiş Milletler Banş Gücü askerlerince 1964’te bastırıldı. Bu dönemin önemli kişileri, Katanga’nın ayrılıkçı önderi Moise Tshombe, ülkenin ilk başbakanı Patrice Lumumba ve ilk devlet başkanı Jo-seph Kasavubu’ydu. Lumumba 1961’de, ayn-lıkçılann çıkardığı ayaklanma sırasında öldürüldü. Paralı askerlerce desteklenen Albay Sese Seko Mobutu ordusuyla; başta ülkenin kuzeydoğu ve doğusundaki Kwilu bölgesindekiler olinak üzere, sık görülen ayaklanma hareketlerini bastırdı. 1965’te Mobutu askeri bir darbe ile yönetimi ele geçirdi. Mobutu’ nun başkanhğında kalıcı bir hükümet kuruldu ve Katanga’daİd ayakİainma bastınidı. Ülke ekonomisi büyük ölçüde, dünya bakır talebinin canlıhğı nedeniyle gelişti. 1971’de ülkenin adı Zaire olarak değiştirildi. Komşusu Angola’nın, 1975-76’daki Angola îç Sava-şı’ıida ‘, yenilen tarafı destekleyen Zaire’ye saldımıasıyla, Shaba bölgesinde aynlıkçı ayaklanrna yeniden başladı (1977) ve ancak Fransa’nın yardımıyla baştıniabildi.