Bitkilerin ve hay-vanlann genellikle savunma amacıyla ürettikleri bazı doğal maddeler ile doğada bulunan ya da insan eliyle üretilen çeşitli kimyasal maddeler canhiann fizyolojik işlevlerini aksa-tabihr, hatta ölümüne yol açabilir. Bu etkiyi gösteren bütün maddelere zehir denirse de, bir canlının dokulannda oluşan ve başka bir canlıya zarar veren biyolojik zehirlerin toksin olarak adlandırılması daha doğrudur.

Zehirlenmelerin çoğu dikkatsizlikten kaynaklanır ve çok tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Örneğin bir tanm ilacını ya da çamaşır suyunu gazoz şişesine doldurarak saklamak büyük bir düşüncesizliktir; susayan bir çocuk bu zehirli maddeyi gazoz sanarak içebilir. Bu tür kazalara fırsat vermemek için tehlikeli maddeleri özel biçim ve renkteki şişelerde saklamalı, üzerine mutlaka uyarıcı bir işaret koymalı ve çocuklann ulaşamayacağı yerlerde, en iyisi kilitli dolaplarda tutmalıdır.
İnsanların zehirli maddeleri genellikle pek iyi tanımamalan da zehirlenme nedenleri arasında ikinci sırayı alır. Örneğin çocuklar kırlarda dolaşırken tanımadıklan bir mantarı ya da güzelavratotunun zehirli meyvelerini yiyerek zehirlenebilirler. Bayat balık, et ya da bakterilerin etkisiyle bozulmuş herhangi bir yiyecek de zehirlenmeye yol açabilir. Ayrıca, az miktarda alındığında insana yararh olan bazı maddeler, özellikle bazı ilaçlar aşın dozda alındığı zaman zehir etkisi gösterir.
Zehirli bir maddenin etkili olabilmesi için mutlaka ağızdan alınıp sindirim yoluyla vücuda girmesi gerekmez. Borulardan sızan zehirli gazlan ya da tutkal, yağlıboya, mazot gibi
Deniz yılanlarının bütün türleri zehirlidir, ama içlerinden ancak birkaçı insanda ölümcül zehirlenmelere yol açabilir.
Amerika’da.yaşayan bu zehirli esmer örümceğin ısırığı insanı öldürebilir. , ■, . ,
maddielerden yayılan buharlan solumak da aynı derecede tehlikelidir. Bazı kimyasal maddelerin kullanıldığı işkollarında çalışanlarda, bü maddelerden havaya dağılan toz ve dumanların solunması ya da zehirlerin deri yoluyla-emilmesi nedeniyle zehirlenme belirtileri görülür. Azar azar ahnan zehir zamanla dokuİafda birikir ve ağır zehirlenmelere yol açar. Bü nedenle birçok ülke bazı maddelerin sanayide kullanılmasını yasaklamış ya da çalışanların sağhğmı korumak üzere ahnması zorunlu önİĞmleri yasa ve yönetmeliklerle belirlemiştir.
Zehirlerin vücuda üçüncü bir giriş yolu da deridir; zehirli bir yılanın ısırması, bir annm sokması ya da trakonyanm zehirli dikenlerini batırması bunun en bihnen örneklendir.
Zehirlerin Sınıflandırılması iSindirinı, solunum ya da deri yoluyla vücuda giren zehirler, insandaki etkilerine göre yakıcı, tahriş edici, uyuşturucu, sayıklama ya da hezeyan uyandıran ve çırpınmalara yöl açan zehirler olarak beş gruba aynlabihr.Yakıcı zehirler doğrudan doğruya dokulara zarar veren maddelerdir. Bunlar arasında sülfürik asit, hidroklorik asit (tuzruhu), nitrik asit (kezzap) ve karbolik asit (fenol) gibi asitler ile sodyum hidroksit ve amonyak gibi alkaliler sayılabilir. Bu maddeler deride değdiği yeri yakar, yanhşhkla içildiğinde dudaklarda, ağızda, boğazda, yemek borusunda ve midede ağır yaralar açarak çok ağrı verir, hatta hastanın şoka girmesine yol açabilir.

İyot, arsenik ve cıva gibi birçok kimyasal maddenin yanı sıra bozulmuş yiyecekler ile zehirli mantarlar da tahriş edici zehirler gru-bundandır. Bu maddelerle zehirlenmenin başlıca belirtileri şiddetli karın ağrısı, ishal, kusma ve şoktur. Eğer bu tip kimyasal maddeler ağız yoluyla alınmışsa ağzın içinde, boğazda ve göğüste de ağn duyulur.
Uyuşturucu zehirler insanda bilinç yitimine neden olur. Afyon, morfin ve kodein gibi afyon türevleri ile genellikle uyku ilaçlarının bileşimine giren bârbitüratlar grubundan birçok niadde bu etkiyi gösterir. Bira, şarap gibi alkollü içeceklerdeki etil alkol ile kloroform da genellikle uyuşturucu zehirler sınıûndan sayıhr. Bu maddelerden herhangi biri aşın miktarda alındığında insamn gözbebekleri toplu-iğne başı kadar küçülür, nabız atışları zayıflar, solunumu yavaşlar, bellek bulanıklığı ve uyuklamanın ardından bilincini yitirebilir.
Sayıklama ya da hezpyan yaratan zehirlerin etkisindeki insan huzursuz ve tedirgindir, bir an yerinde duramaz ve ne dediğini bilmeden hiç durmaksızın konuşur. Aynca susama, ağız kuruması, görme bulanı^lığı ve gözbebeklerinin aşırı derecede büyümesi gibi belirtiler görülür. Örneğin güzelavratotundaki atropin denen madde bu gruptaki zehirlerdendir.
Striknin, siyanür ve prusik asit gibi bazı maddeler ise zehirlenen kişide çırpınma nöbetlerine yol açar. Etkisini çök çabuk gösteren bu maddeler solunum kaslannda geçici felç yarattığı için hasta soluk alamaz. Bu durumda hiç zaman yitirmeden yapay solunum uygulaniak gerekir. ^ ■
Zehirlenmelerde İlkyardımEskiden zehirli bir maddeyi içen ya da yiyen kişileri kusturmak için, örneğin bir bardak ıhk suda iki kaşık tuz eritilerek içiriHr ve zehrin kusmayla dışarı atılıp midenin temizlenmesi sağlanırdı. Ahnacak ikinci önlem de hastaya zehrin etkisini gideren bir panzehir vermekti; örneğin asitten zehirlenenlere karbonat, alkali içenlere limon suyu verildiğinde bu maddeler ahnan zehrin etkisini giderebilir.
Ama ne yazık ki her zehrin bir panzehri yoktur^ ve çoğu zaman zehirlenmeye hangi maddenin yol açtığı biÜhemez. Hastaya kusturucu bir karışım ya da ilaç içirmek de yakıcıChildren’s Hospital of Pitısburgh
Bu gördüğünüz “Bay Yuk”un suratı ZEHİR anlamına gelir. Üzerinde bu şeklin bulunduğu hiçbir şeyi ellerpeyin, koklamayın, yerneyin ve içmeyin, çünkü ZEHİRLİ olabilir. Bay Yuk uluslararası bir simge’ değildir, ama ABD’deki 36 eyalette kullanılmaktadır.
zehirlerin mideden ağza ve boğaza yayılarak daha çok zarar ı yetmesine neden olabilir. Çünkü, kendi ürettiği güçlü asitlere dayanıklı olan mide, dışarıdan gelen yakıcı zehirlerden de öbür dokular kadar etkilenmez.
Bugün bir zehirlenme olayında yapılacak ilk şey, hastayı hemen en yakın doktora ya da hastaneye götürmektir. Bu arada, hastanın aldığı zehrin boş şişesini ya da kutusunu, eğer kusmuşsa kusmuk örneğini de birlikte götürmek gerekir.
Eskiden kralların en büyük korkulanndan biri zehirlenmekti. Bu nedenle saraylarında bir “çeşnicibaşı” bulundurur ve yiyip içecekleri şeyleri önce ona tattınrlardı. Eski Yunan’ da ise suçlulara verilen ölüm cezası bir çanak baldıran zehri içirmekti; düşüncelerinden ötürü ölüm cezasına çarptınlan ünlü düşünür Sokrat da baldıran zehri içerek ölmüştü.