Zellig Sabbetai Harris

BD’li dilbilimci (Balta, Ukrayna 1909). Pennsylvania Uiversitesi’nde öğrenim gören, 1947’den sonra aynı üniversitede ders veren Zellig Sabbetai Harris, dilbilim- de süreçlere açık ve kesin bir nitelik vermeyi ve bilimsel tutarlığa ulaşmayı amaç alıp, öğretisini tutarlı biçimde açıkladığı Methods in StructuralLinguistics(\ap\sa\ Dil- bilimde Yöntemler, 1951) adlı yapıtında bu ilkeleri uy- guladı. Dilbili؟s؟l betimlemenin en k؟çü^؛irimle؛in anlamına değil, sözlü dizideki dağılım olanaklarına da- yandırılmasın؛ savundu (bu nedenle öğretisine “dağı- lımcılık” adı da verilmektedir). Daha sonraları, önermelerin dilbilgisine ilişkin yapılarına yönelip, dönüşüm kavramını ortaya koydu ve dönüşümse! dilbilgisi çalış- malarının temelini attı.

Harris’in dönüşümsel dilbilgisi anlayışı, Chomsky’nin kuramından farklıdır. Harris, en küçük anlamlı birimleri, çevremetindeki öbür sözcüklerle ilişki kurarak, ayırır; bu birimlerin bazılarını “birleşik yapı- birim” biçiminde toplar; sonunda, elde edilen yapıbi- rimleri değişkenlik sayısına ve bu değişkenlerin birbirle- riyle olan ilişkilerine göre karşılaştırır. Bu çözümlemele­ri tümce düzeyinde gerçekleştirip, dönüşüm kavramı­na yönelerek, “çekirdek tümceler” adını verdiği yalın cümle yapılarını açıklamaya çalışır; bütün karmaşık ya­pıların bu çekirdek cümlelerden türediğini öne sürer.

Görüldüğü gibi Chomsky’nin dönüşüm (“derin ya­pıdan “yüzeysel yapı”ya geçişi sağlar ve dilbilgisinin temel öğelerinden biridir) anlayışı, Harris’te, bileşenle­rin çözümlenmesi sırasında ortaya çıkan güçlükleri gi­dermeye, karmaşık dizileri yalın dizilere çevirmeye ya­rayan bir araca dönüşmüştür.

Harris’in daha sonraki çalışmaları, özellikle, söylev çözümlemesine yöneliktir. İlgilendiği temel sorun, tümce düzeyinde kullanılan dağılım yöntemlerinden, söylev düzeyinde de yararlanılıp yararlanamayacağı­dır. Sorunu, önce, çevremetinleri karşılaştırarak alıp, her tümcenin öğeleri arasında bir eşdeğerlik sınıflaması yapar; bazı tümceleri daha yalın yapılara indirgemek amacıyla dönüşümler gerçekleştirmeye çabalar.

Öbür yapıtları: String Analysis of Sentence Structure (Tümce Yapısının Çözümlenmesi, 1962), Discourse Analysis Reprints (Konuşmanın Çözümlenmesi, 1963), Mathematical Structures of Language (Dilin Matematik­sel Yapıları, 1967), vb.