ZENDLER,

İran ’daki müslüman hânedanlardan.
Zendler Hanedanı, Kaçarlar’dan Ali Merdan’ın Luri
asıllı bir askeri olan Muhammed Kerim Zend tarafından
Güney İran’da kuruldu. Muhammed Kerim Zend,
Ali Merdan’ı öldürüp; 1750’de Güney İran’da hükümdarlığını
ilan etti. Mazenderan’daki Kaçarlar’ın reisi
Muhammed Haşan ile mücadele etti. Safevilerin vekili
olarak Şiraz’da hüküm sürdü. Muhammed Kerim Han,
otuz yıl hükümdarlık yaptı, zamanında İngiltere ile
ticarî münasebetleri himaye etti. Muhammed Kerim
2 9 0 Rehber Ansiklopedisi
Han’ın 1779’da ölümü ile aile içinde saltanat mücadelesi
için huzursuzluk başladıysa da, Ali Murad tahtı ele
geçirdi. Cafer Şah (1785-1789), Zendler’in rakibi Kaçarlar
ile mücadele etti. Fakat İsfehan’ı Kaçarlar a terk
etmek zorunda kaldı. Lütfi Ali Hân (1789-1795)
Kaçarlar’a karşı başarılı muharebelerde bulundu ise de,
Kirman’da öldürüldü. Kaçarlar İran’a tamamen hakim
oldular.
Zend Şâhları:
Muhammed Kerim H â n ……………………….(1750-1779)
Ebu’l-Feth ile Muhammed Ali ortaklaşa………(1779)
Şiraz’da S a d ık …………….. ……………………… (1779-1781)
İsfehan’da Ah Murad ………………………….. (1779-1785)
C afer…………………………………………………….. (1785-1789)
Lûtf A li………………………………………………….(1789-1794)
ZENGÎLER, (Bkz. Selçuklular)
ZENTA FACİASI, Osmanlı-Avusturya harislerindeki
köprü faciası. Avusturya ile harpler 1683 yılında
başladı. Sultan Dördüncü Mehmed Hân (1648-1687),
Sultan Üçüncü Süleyman Hân (1687-1691), Sultan
İkinci Ahmed Hân (1691-1695) zamanlarında devam
eden Avusturya harblerine İkinci Mustafa Hân (1695-
1703) son vermek istiyordu. Bu gayeyle 1695 ve 1696
yıllarında iki defa sefere çıkılıp, Lipve ve Lügoş geri
alındı. 27 Ağustos 1696’da Ulaş Zaferi kazanıldı. 1697
yılında Üçüncü sefere çıkıldı.
Harp Meclisi, Belgrad’da 10 Ağustos’ta toplandı.
Müzakereler sonunda Temaşvar’a gidilmeye karar
verildi. Tuna, Temş ve bir nehir daha geçildikten sonra
Tise nehri kenarına gelindi. Avusturya ordusundan
feld-mareşal Prens Öjen de Savua’nın da kuvvetlerinin
büyük kısmı Tisa nehri yakınında bulunuyordu.
Osmanlı ordusu, Tisa’yı geçip, Erdel’e taarruz etmek
istiyordu. Osmanlı donanmasının Tise nehri ağzına gelmesi
istendi. Prens Öjen, Osmanlı harekât plânını casuslar
vasıtası ile öğrendi. AvusturyalIlar, Osmanlı
ordusunun Tise’yi geçmesinden önce oraya yetişmek
istedi. Avusturya öncüleri ve Prens Öjen kuvvetleri,
Osmanlı ordusu Zenta mevkiinde nehri geçerken yetişti.
Osmanlı Ordusu sefer plânı gereği Tise nehri üzerinde
köprü kurarken düşmanın gelmesi üzerine, âni tedbirlere
başvuruldu. Boşnak Cafer Paşa bir miktar kuvvet
ile düşmanın baskınına mâni olmak için karşıya geçirildi.
Cafer Paşa karakol vazifesi yapacaktı. Düşmanın
fazlalığı karşısında karakol birliği geri çekildi. Boşnak
Cafer Paşa dönerken, atı yuvarlanıp esir düştü. Prens
Öjen, Osmanlılar’ın bütünüyle daha karşıya geçmemesinden
istifade ederek, 11 Eylül 1697’de taarruzu baş­
lattı. Vezir-i âzam Elmas Mehmed Paşa, düşmanın
taarruzu üzerine Zenta’ya doğru çekildi. Zenta’dan
Temaşvar’a yedibin asker geçmişti. Vezir-i âzam, düş­
manın taarruzuna mâni olmak için karşıya geçişin
tamamlanmasını istedi. Yeniçeri Ağası Mahmud Paşa
bu teklife karşı çıktı. Köprü başında metris alındı Metris
alınınca, müdafaa hattı daraldı. Askerlerin son değişiklikten
haberi olmadığından, baskın zannıyla panik
başladı. Elmas Mehmed Paşa panik ve geri çekilmenin
önüne geçmek için yalın kılıç köprüyü tuttu. Vezir-iâzami, kaçan askerler şehid ettiler. Düşman köprüyü
zapt edip, top atışlarıyla yıktı. Temaşvar muhafızı olup,
Serhad kurtlarından Koca Cafer Paşa, Anadolu Beylerbeyi
Mıcırlıoğlu İbrahim Paşa, Rumeli Beylerbeyi
Küçük Cafer Paşa, Yeniçeri Ağası Mahmud Paşa,
Diyarbekir Valisi Kavukçu İbrahim Paşa, Adana Valisi
Fazlı Paşa ile pekçok sancakbeyi, ocak ağalan, alaybeyleri
ve ordunun sekizde biri faciada kayboldu. Harp
malzemeleri, pekçok araba, silâh, mühimmat, ordu
hâzinesi, düşmanın eline geçti. Nehrin karşı tarafında
bulunan Osmanlı Ordusu, geçiş olmadığından yardımda
bulunamadı. Sultan İkinci Mustafa Hân ve ordunun
bakiyesi Temaşvar’a çekildi. AvusturyalIlarda çok
kayba uğradığından Sultan’ın yanındaki Osmanlı kuvvetlerine
taarruz edemedi.
Sultan Mustafa Hân, Temaşvar’ı takviye edip,
Belgrat’a gelerek, Edirne’ye döndü. Orduda, serhad
boyları ve vefât edenlerin yerine tayinlerde bulunuldu.
Zenta Faciası’mn Osmanlılar’a çok tesiri oldu. Bu yıla
(Zenta senesi) denildi.