Felsefe

Brecht’in etkisine ve tiyatro yazarlarının Beckett ve lonesco ile Osborne, Pinter ve Wesker gibi genç İngiliz yazarlarının oyunlarına duydukları ilgiye rağmen, danimarka tiyatrosu, çok geleneksel bir biçimi muhafaza eder: Finn Methling’in (doğ. 1917) oyunları mizahî ve içten, Erik Knudsen’in-kiler (doğ. 1922) alaycı ve saldırgan, Ersnt Bruun Olsen’in (doğ. 1923) ve Ebba Tors-tenson’un (doğ. 1924) oyunları ise deneyseldir; bu oyunlarda çağdaş bilincin ortaya çıkardığı problemlere yeni bir sahne anlatımı katmak isteği ağır basar. (Bk. EK CİLT)

Felsefe

Danimarka felsefesi, İngiliz, alman ve fransız filozoflarının üçlü ve derin etkisini sürdürür. Kırk iki yıl Kopenhag üniversitesinde profesörlük yapmış, öğretim sistemi ve kitaplarıyle (Din Felsefesi, Tabiat ye Zekâ, Bilimin Genel tikeleri) büyük ün sağlamış olan Nielsen, çağında Hegel’« ciliğin öncüsü oldu. Fakat doktrini, Hegel’-inkinden birkaç noktada ayrılır: Nielsen’e
Foto. Elfelt, Kongelige Bihliotek vc Olpdendalskc
Holberg Ewald
göre inanç, bir istem işidir. Bilim, inancı doğrulamayacağı gibi, yanlışlığını da gösterecek durumda değildir. Wilkens, Sosyal Topluluğun İlkeleri adlı kitabiyle, sosyolojiyi danimarka felsefesine getirdi. Kro-mann, bilimin yön verici ilkelerinde insan zekâsının kurucu yasalarının uygulanmasını arayan felsefesiyle, Kant’ın felsefesine yakın göründü. Çağdaş danimarka felsefesinin en ünlü adlarından biri de Harald Höffding’dir. Höffding, psikolojiyi bir bilim saydı; metafizikte bazı tümevarımların geçerliğini ve Kant’ın etkisinde kalarak ahlâkta duygunun bir ölçüde etkisi olabileceğini kabul etti. Dr. Lange, heyecanlar psikolojisine önemli katkılarda bulundu; heyecanların yapısındaki duygu özünü, organik duyumlara bağlayarak William James’in nazariyesini andıran bir nazariye geliştirdi. Danimarka felsefesinin en büyük adı, şüphesiz Sören Kierkegaard’dır; bu büyük filozof, varoluşçuluğun öncüsü, hattâ «babası» sayılır.

Haberleşme

• Basın. Danimarka’da ilk günlük gazete, 1666’da yayımlandı; bugün ise gazetelerin sayıları yüzü aşkındır. Bunlardan ikisi

XVIII. yy.dan beri, yayıma devam etmektedir. Bugünkü gazetelerin en eskisi 1749’-da Kobenhavske Post-Tidener adiyle yayımlanmış, 1841’de günlük gazete olmuş ve adı Berlingske Tidende olarak değişmiştir. Bugün hâlâ Danimarka’nın en büyük muhafazakâr gazetesidir. Aynı müessese 1844’te kurulmuş bir akşam gazetesi olan Berlingske Aftenavis ile 1916’dan beri çıkmakta olan B. T. adlı resimli bir günlük gazete daha yayımlamaktadır. 1794’te kurulmuş bir muhafazakâr günlük gazete olan Aarhus Stiftstidende, Aarhus’ta çıkmaktadır, fakat satışı düşüktür. İkinci sırada 1884’te Kopenhag’da kurulmuş olan liberal eğilimli Politiken gazetesi vardır; bu müessese Ekstrabladet adlı bir akşam gazetesi de çıkarmaktadır. Ülkenin en önemli siyasî gücü olan sosyal demokratlar ise, 1871’den beri Kopenhag’da Social Demokratus adlı bir gazete ve taşra şehirlerinde çeşitli gazeteler yayımlamaktadır: Aalborg’da Ny T id, Aarhus’ta Demokraten v.b.

Danimarka’da yayımlanan öbür günlük gazetelerin başlıcaları şunlardır: Kopenhag’da muhafazakâr Dagens Nyheder, bağımsız Kristeligt Dagblad ve information (Direnme hareketinden doğdu); Aarhus’ta Jyli-ands-Posten.

• Basın ajansı. 1866’da E.W. Ritzau tarafından kurulan Ritzaus Bureau adlı basın ajansının merkezi Kopenhag’dadır; 1947’de danimarka basınına aktarıldı.

SİNEMA

İkinci Dünya savaşının sonunda danimarka sineması ümit verici bir dönem geçirdi. Direnme ve kurtuluş savaşlarının konuları birçok değerli filmin çevrilmesine yol açtı. Bu filimlerin başlıcaları Bodil İpsen ve Lau Lauritzen’in çevirdikleri «Toprak Kızıl Olacak» (1945) ve Johan Jacobsen’in «Görünmez Ordu» (1945) adlı filimleridir. Bundan sonra birkaç yeni yönetmen daha ortaya çıktı: birbiri ardına Ditte Menneske Barn (İnsanın Kızı) [1946] ve Pokker Unger (Şu Şeytan Yumurcaklar) [1947] adlı filimleri çeviren Bjame ve Astrid Henning Jensen, 1952’de genç yaşta ölen Ole Palsbo (Canının İstediğini Al [1947], Haksızlığa Karşı [1949], Schmidt Ailesi [1951]); Soya’-
Bofjhandel (LAROT’SftE)