Birleşik Yemen Arap Cumhuriyeti
DEVLETİN ADI……………Birleşik Yemen Arap Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ…………………………..Aden
NÜFÛSU……………….. ………….12.000.000
YÜZÖLÇÜMÜ……………………..531.869 km2
RESMÎ DİLİ…………………………Arapça
DÎNİ……………………… ……………İslâmiyet
PARA BİRİMİ……………………..Yemen Riyali
Arap Yarımadasının batı ucunda yer alan bir devlet. Batısında Kızıldeniz, kuzeyinde Suudi Arabistan, doğusunda Umman, güneyinde Aden Körfezi ile çevrilidir.
Târihi
Yemen, M.Ö. 10. yüzyıldan ikinci yüzyıla kadar Saba devletinin hâkimiyeti altındaydı. Bundan sonra Yemen birçok krallıklar tarafından idâre edildi. Son krallık, Hıristiyan EtiyopyalIlar tarafından M.S. 6. asırda yıkıldı. Yedinci asırda Eshâb-ı kirâm (ilk îmân eden Müslümanlar) kuzeyden gelerek ülkede İslâmi- yeti yaydılar. On birinci yüzyıla kadar halifeliğe bağlı olan Yemen, küçük sülâleler arasında paylaşıldı. Çeşitli isimler alan, birbirleriyle mücâdele eden bu sülâleler, Selâhaddîn Eyyûbî zamânma kadar devâm etti.
Selâhaddîn Eyyûbî’den sonra hâkimiyet uzun zaman devâm etmedi. Mahallî sülâleler İskenderiye baharat tâcirleri ile Venediklilere memleketlerinde üsler verdiler. Türkler, Yemen’de ilk defâ 11. yüzyıl sonlarında koloni kurdular. Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde başlıyan bu yerleşme ile, Türklerle yerli imamlar arasında mücâdele de başladı. Yavuz Sultan Selîm Han Mısır Meııılûklerine 1517’de son verdi. Bunun üzerine Yemen hâkimi Baybars, Yavuz Sultan Selîm Han adına hutbe okuttu. Baybars öldürülünce Çerkez İskender Bey, Yemen’e hâkim oldu. Kânûnî Sultan Süleymân zamânında Ye- men’de ilk Osmanlı yönetimi başladı (1539). Buraya Yemen Beylerbeyliği adı verildi. Diğer yerlerin de alınması ile Beylerbeyliği hâkimiyet sâhası genişledi. Yemen Beylerbeyi olan Ferhat Paşa devamlı isyân çıkartan Zeydîler ile uğraştı. Onun yerine Ozdemir Paşa tâyin edildi. Bundan sonra OsmanlI kuvvetleri ile Zeydîlerin mücâdelesi devâm etti. 1567’de Zeydî imâmlardan Mutahhar kendini halîfe îlân ederek pekçok yer aldı. OsmanlIların yönetiminde sâdece Zabeyde kaldı. OsmanlIların Ye- men’i tekrar ele geçirme çalışmalarının sonunda 15 Mayıs 1569’da Yemen yeniden OsmanlIların eline geçti. Fakat merkezden uzakta bulunan kabîlelerin isyânı durmadı. Bu karışıklık dönemi üç yüz yıl kadar devâm etti. On dokuzuncu yüzyılın sonlarında Osmanlı hükümeti Yemen’in elden çıkmaması için burada Yedinci Orduyu kurdu. İngilizlerin bölgeye hâkim olmak için çevirdikleri entrikalar, is- yânlar ve buraya asker göndermenin güçlüğü sonunda Zeydîler, Yedinci Orduyu yendiler (1905). Sonradan ordu gönderildiyse de isyân eden İmâm Yahya, tamâmen ortadan kaldırılamadı. Yemen, Birinci Dünyâ Savaşının sonunda tamâmen OsmanlIların elinden çıktı. Yahya ile Suudi Arabistan Meliki Abdülazîz ibni Suud arasındaki anlaşmazlık, 1934’te ihtilaflı Asir bölgesinin resmen Suudi Arabistan’a verilmesiyle sona erdi. Bundan sonra Yahya kendini melik îlân etti. 1948’de bu öldürülünce yerine büyük oğlu Ahmed geçti. Zeydî İmam Ahmed zamâmnda Rusya ve Çin ile yakın münâsebet kuruldu.
Mısır ve Suudi Arabistan ile ittifak yapıldı. 27 Eylül 1962’de Ahmed ölünce yerine oğlu Muhammed el-Bedr geçti. Fakat bunun tahta çıkmasından birkaç gün sonra askerî bir darbe yapılarak cumhûriyet îlan edildi. Darbe lideri Mısır’dan yardım alan Abdullah el-Sallal idi. El-Bedr dağa kaçtı ve burada kabîle halkları kraliyet kuvvetlerine katıldı. Bunlar ve cumhûriyet kuvvetleri arasında iç savaş başladı. Mısır birlik gönderdi ve Suudi Arabistan el-Bedr taraftarlarına yardım etti. Savaş sırasında 150.000 civârında can kaybı oldu. Diğer tarafta İngiltere’nin hâkimiyeti altında Güney Yemen’de 1963’te bağımsızlık hareketleri başladı. Millî Kurtuluş Cephesi (MKC) ve Mısır’ın desteklediği işgâl altındaki Güney Yemen Kurtuluş Cephesi İngiltere’ye ve bunun himâyesi altındaki yöneticilere karşı bir gerilla savaşını başlattılar. İki grup daha sonraları iktidar için birbirleri ile mücâdele ettiler ve MKC mücâdeleyi kazandı.
30 Kasım 1967’de Güney Yemen bağımsızlığını îlân etti. MKC ‘nin solcu kanadı iktidâra hâkim oldu. ABD ile münâsebetlerini keserek yardım için Çin ve SSCB ile temaslar kurdu. Bu sırada Arap-İsrâil Savaşında bozguna uğrayan Mısır, birliklerini Kuzey Yemen’den çekti. Kasım 1967’de kansız bir darbe ile Sallal hükümeti devrildi. Nisan 1970’te Yemen ve Suudi Arabistan arasındaki anlaşma ve Yemen hükümet kademelerinde birçok Melik taraftarlarının tâyin edilmesi ile anlaşmazlıklar sona erdi. 1972-1973’te Yemen demokratik Halk Cumhûriyeti ile bâzı sınır çarpışmaları oldu. 13 Haziran 1974’te Albay İbrâhim el-Hamî- dî’nin başkanlığındaki bir askerî grup hükümet yönetimini ele geçirdi. Hamîdî, Suudi Arabistan ve ABD ile sıkı münâsebet içine girdi. Fakat 1977’de öldürüldü. Haziran 1978’de kanlı bir darbeden sonra Güney Yemen’de, Suudi Arabistan, Umman ve ABD ile münâsebetleri geliştirmeye çalışan başkan Salman Raboya îdâm edildi. Yeni yönetici grup, Kuzey Yemen tarafından başkanın öldürülmesinden sorumlu tutuldu. İhtilalciler, Kuzey Yemen ile diplomatik ilişkileri kestiler ve 24 Şubat 1979’da savaş açtılar. Arapların sür’atle arabuluculuk yapması neticesinde ateşkes imzâlandı ve kuvvetlerin karşılıklı olarak geri çekilmesi sağlandı 29 Mart’ta, Kuzey ve Güney Yemen iki ülkenin birleşmesi hakkında anlaşma imzâladı. Bu anlaşma ancak 22 Mayıs 1990’da gerçekleşti. 1986 senesinde başlayan Güney Yemen’deki sosyalistlerin birbirleriyle çatışmaları sonunda ılımlı eğilimleriyle tanınan Ali Nazır Muhammed 40 bin taraftarıyla Kuzey Yemen’e sığındı. Bir süre sonra da Güney Yemen hükümeti Kuzey Yemenle birleşme karârı aldı. 22 Mayıs 1990’da iki devlet resmen birleşti.
Fizikî Yapı
Yemen’in kuzey kesiminde dar bir kıyı ovası vardır. Tihoma adı verilen kıyı ovası, Kızıldeniz’den iç kesime doğru 32 ilâ 48 km kadar uzanır. Kıyı boyunca az sayıda da olsa yer yer vahalar bulunur. Kıyı şeridinin doğusunda yüksekliği 1200 ile 3600 m arasında değişen yaylalar yer alır. Yaylaların sathı vâdilerle bölünmüştür. En önemli vâdileri kuzeyden güneye doğru Cauf, Surdud, Abrad ve Zabit vâdi- leridir. Bu vâdiler yağmurlu mevsimlerde dolmakta, diğer zamanlarda kurumaktadır. Ülkenin en yüksek noktası San’a şehrinin batısında yer alan 3760 m yüksekliğindeki Hadur Dağıdır. Ülkenin güney toprakları kıyıda bir kum ve volkanik dağ şeridi hâlindedir. Bu dar kıyı ovasından îtibâren yükselen dağ silsileleri yatay olarak yükselen bir yaylaya doğru uzanır. Dağların yüksekliği 2438 metreye kadar ulaşır ve doğuya doğru alçalır. Ülkenin kuzeydoğu kesiminde arâzi Suudi Arabistan’ın Rubülhâli Çölü ile birleşir. Dağları ve yaylaları kesen vâdiler yağmurdan sonra dolan kuru nehir yatakları hâlindedir. Bu bölgenin önemli vâdileri Hadramut, San’a ve Tibban vâdileridir.
İklim
Birleşik Yemen Arap Cumhûriyetinde iklim sıcak ve kuraktır. Yağış miktarı senede 400 ile 800 mm arasında değişir. Yaylalarda yazlar nisbeten mûtedil sıcaklıkta kışlar ise soğuktur. Temmuz ayında yaylalardaki ortalama sıcaklık 21°C civârındadır. Yazın Hint Okyanusundan esen rüzgârlar yağmur getirir. Ülkenin kuzeydoğusu muson rüzgârlarının etkisine girdiği zamanlar nisbeten serin olur.
Tabiî Kaynaklar
Kıyı şeridi vahalar bulunan yerler hâriç kumlarla kaplıdır. Yaylalar muson rüzgârlarının getirdiği yağmur sâyesinde yeşilliktir ve burada hayvancılığın gelişmesine sebeb olmuştur. Ülkenin Suudi Arabistan sınırına yakın yerleri çöl ile kaplı olup, buralarda hemen hemen hiç bir bitki örtüsüne rastlanmaz. Mâden olarak ülkede sâdece tuz işletilmektedir.
Nüfus ve Sosyal Hayat
12 milyon nüfuslu Yemen’de kilometrekareye yaklaşık 23 kişi düşer. Diğer Araplardan farklı olarak Yemenliler yerleşik hayat sürerler ve çok azı göçebedir. Ayrıca bunların çoğu bozuk Zeydî fırkasına mensupturlar. Kıyılarda yaşıyan halkın çoğunluğu Şâfiî mezhebinde Sünnî Müslümanlardır. Halkın tamâmına yakını Arapça konuşur. Ülkede az sayıda zenci, Hindû bulunmaktadır. Okuma-yazma oranı oldukça düşük olup % 12 civârmdadır. Önemli şehirleri Aden, San’a, Hudeyde ve Taiz’dir.
Siyâsî Hayat
Yemen Cumhûriyetle idâre edilen bir devlettir. Devletin yüksek idârî organları, Danışma Meclisi ve Başkanlık Konseyidir. Danışma Meclisi üyelerinin çoğu doğrudan doğruya halk tarafından seçilir. Başkanlık Konseyi üyelerini meclis seçer. 22 Mayıs 1990’da Güney Yemen ile Kuzey Yemen’in birleşmesi üzerine Devlet Başkanlığına Kuzey Yemen Cumhurbaşkanı General Ali Abdullah Sâlih seçildi. Başkan yardımcılığına ise Güney Yemen Sosyalist Partisi Genel Sekreteri Ali Salem el-Beyd getirildi.
Ekonomi
Yemen’de ekonomi esas îtibâriyle tarım ve hayvancılığa dayanır. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri süpürge dansı, susam, akdarı, buğday, arpa, hurma, kaba yonca, kat, kahve ve üzümdür. Meyve üretiminde ülke kendi kendine yeterli seviyededir. Kahve ve kat 1050 ilâ 2070 m yüksekliklerde dağların eteklerinde yetişir. Yemen’e has bir bitki olan kat, çiğnendiğinde, kaynatıldığında veya içecek olarak kullanıldığında yapraklarının uyuşturucu etkisi vardır. Pamuk önemli ticâret bitkisi olup, ana ihraç maddelerindendir. Köselecilik ve kılıç yâpımı önemli el san’atlarıdır. Tekstil ve çimento sanâyi ülkenin en önemli sanâyi dallarıdır. ’ Ülkenin ana ihraç mallan pamuk, kahve, kat, tuz, hayvan derisi ve postu ile kurutulmuş balıktır. Ticârette bulunduğu ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Japonya, Pakistan, Suudi Arabistan yer alır. Makine, petrol ürünleri, papıuk, yün ipliği ithâl ettiği önemli maddelerdir. Yemen’de ulaşım gelişmemiş olup, deve, eşek ve katırlarla yapılır. Karayolu yok denecek kadar azdır. El-Hudeyda, El-Mukha ve Aden önemli limanlarıdır.