B İR LE Ş M İŞ M İLLETLER ; Aim. Vereinte Nationen (f), Fr. Nations Unies (f), İng. United Nations. Dünyâdaki milletleri bir araya getirip, barış ve güveni sağlamlaştırarak, politik, ekonomik, sosyal, kültürel meselelerin halli çin kurulmuş bir teşkilât.
Birleşmiş Milletler Teşkilatının amblemi.
Birinci Dünyâ Harbinden sonra buna benzer milletler cemiyeti kuruldu. Fakat düşünüldüğü şekilde görev yapamadı, zayıfladı ve İkinci Dünyâ Savaşının çıkmasına engel olamadı. İkinci Dünyâ Savaşı sırasında Anglo Saxon devletlerinin öncülüğü ile 1942 yılında Almanya ve müttefikleri ile savaş hâlinde olan 51 devlet, Birleşmiş Milletler Beyannâmesi adı ile bir belge hazırladı. Dumbar- ton’da 1944’te yapılan konferansta bu konu birleştirildi. Savaş bittikten sonra 25.4.1945’te San Fransisko’da büyük bir konferans toplandı. Türkiye de bu konferansa katıldı. Bu konferansın sonunda 26.6.1945 târihinde Birleşmiş Milletler anayasası imzâlandı. Devamlı bir teşkilât kurularak New York merkez oldu. İlk başlangıçta 51 üyesi bulunan teşkilâtta bugün 179 ülke vardır (1992). Bu teşkilâta girmek isteyen ülkeler, güvenlik konseyinin izni ve diğer bütün üye devletlerin girme onayından sonra üyeliğe kabül edilirler. Ancak güvenlik konseyinin devâmlı üyeleri, bir ülkenin birliğe girmesini istemezlerse o ülke birliğe kabul edilmez.
Gayesi: Birliğe üye olan ülkeler arasındaki anlaşmazlıklara barış ve güvenliği tehlikeye sokmadan çâre bulmak, şahsî hürriyeti ve insan haklarını korumaktır.
Birleşmiş Milletler prensiplerine göre; bütün üyeler eşit olup, BM Anayasası’na göre sorumluluklarını iyi niyetle yerine getirirler. Anlaşmazlıklar barışçı yollarla halledilerek, kuvvet kullanmaya başvurulmayacaktır. Üyelerin kendi millî hakları içinde bulunan işlerine karışılmıyacaktır. Bütün bunlara rağmen teşkilât bâzı durumlarda etkili şekilde görev yapamadı. Güvenlik Konseyinde karar alınırken dâimî üye 5 büyük devletin veto hakkının bulunması bunun başlıca sebebidir.
Birleşmiş Milletler Teşkilâtının belli başlı 6 organı vardır. Bunlar, Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesâyet Konseyi, Milletlerarası Adâlet Dîvânı, Sekreterya.
Genel Kurul: Bütün üyelerden meydana gelir. Her ülkenin bir oy hakkı vardır. Genel Kurul yıllık olağan toplantılar ile gerektiğinde olağanüstü toplantılar yapar. Her toplantıda bir başkan seçer. Olağan yıllık toplantılar her yılın eylül ayı ortasından aralık ayı ortasına kadar 13 hafta sürer ve New York’ta yapılır.
Güvenlik Konseyi: Dünyâ barışının korunması ve bozulması ile askerî ve milletlerarası güvenlik konularıyla uğraşır. Üye sayısı 15’tir. Bunlardan Amerika, İngiltere, Rusya, Fransa, Çin, dâimî üyedir. Kalan 9 üye iki yıllık müddet için coğrafî durumlar gözönüne alınarak seçilir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey: Genel Kurulca üç yıl süre ile seçilen 27 üyeden meydana gelir. Bu konsey, ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim toplum sağlığı alanlarında faaliyet gösterir.
Birleşmiş Milletler Teşkilatının bölümlerini ve bunların Genel kurul’a nasıl bağlandıklarını gösteren şema.
Vesâyet Konseyi: Henüz devlet hâlini almamış bir kısım yerlerdeki insanların gelişmesinde, kendini idâre edebilir hâle gelmesinde gerekli tedbirler alır yardım eder. Milletlerarası Adâlet Divânı: Lahey’de bulunan devletler arasındaki anlaşmazlıklara bakan bir mahkemedir.
Sekreterya: Birleşmiş Milletlere üye devletlerin personelinden meydana gelen geniş bir teşkilâttır. Sekreteryanm başında Genel Sekreter bulunur. Güvenlik Konseyinin tavsiyesi ile Genel Kurulca seçilir. Kuruluşundan beri BM Genel Sekreterliği yapanlar: Trygve Lie (Norveçli 1946- 1953 arası), Dağ Hammerskjöld (İsveçli 19531961 arası), U-Thant (Burmalı 1961-1971 arası), Kurt Waldheim (AvusturyalI 1971-1981 arası), Perez de Cuellar (MeksikalI 1981-1991). Butros Gali (Mısırlı 1991-). Bunlardan başka bir de yardımcı organlar vardır. Genel Kurul veya Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafından kurulurlar.Bunlar:
Dünyâ Gıdâ Programı, Çocuklara Yardım Fonu, Mülteciler Yüksek Komiserliği, Eğitim ve Araştırma Enstitüsü, Sınaî Kalkınma Teşkilâtı, Ticâret ve Kalkınma Konferansı, Çevre Sorunları Programı, Üniversite, Nüfus Faaliyetleri Fonu, Uyuşturucu Maddeler Kontrol Fonu, Afet İşleri Yardım Dâiresi Özel Fonu, Dünyâ Gıdâ Konseyi. Bu ana organ ve yardımcılardan başka çok miktarda Birleşmiş Milletler İhtisas Kuruluşları da vardır. Birleşmiş Milletler İhtisas Kuruluşları Birleşmiş Milletlere bağlı olarak kurulmuş ve Onunla yakın münâsebetleri olan, teşkilât üyesi ülkelerin bir çoğunun üyesi bulundukları çeşitli alanlardaki ihtisas kuruluşları vardır.
Bunlar:Milletlerarası Çalışma Teşkilâtı (OITIZO): 1919’da bağımsız olarak kurulmuş, sonra Milletler Cemiyeti ile yakın alâka kurmuş ve Birleşmiş milletlerin kurulması ile onun ihtisas kuruluşlarından olmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. Teşkilâtın üye ülkelerden işçilerin çalışma şartlarına ve üye ülkeler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak vb. gâyeleri vardır. Dünyânın çeşitli yerlerinde teşkilâtın mahallî büroları da bulunmaktadır. Dünya Sağlık Teşkilâtı (WHO): 1946’da üye ülkeler ve dünyâ halkının sağlık şartlarının iyileştirilmesi gâyesiyle merkezi Cenevre’de olmak üzere kurulan teşkilâttır. Dünyânın çeşitli yerlerinde şubeleri bulunur.
Bu teşkilâtta Türk uzmanlar da görev yapmaktadır.
Dünya Bankası (Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD): 1944’te 44 ülkenin katıldığı ABD’de Bretton Woods Birleşmiş Milletler Para ve Mâliye Konferansı sırasında kararlaştırılıp kurulan teşkilât.
Milletlererarası Para Fonu ( İMF): 1944 yılında ABD’de Bretton Woodse’da yapılan Birleşmiş Milletler Para ve Mâliye Konferansına katılan 44 ülke tarafından kurulan milletlerarası önemli bir finans kuruluşu. (Bkz. İMF)
Dünyâ Gıdâ ve Tarım Teşkilâtı (FAO): 1945 yılında, dünyâ gıda ve tarım durumu üzerine araştırmalar yapmak, bu konuda uzmanlararası toplantılar düzenlemek ve üye ülkelerin bu alandaki problemlerini halletmek gibi gayelerle kurulan teşkilâttır. Merkezi Roma’dadır.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilâtı (UNESCO). (Bkz. UNESCO)
Milletlerarası Telekomünikasyon Teşkilâtı (UITITU): 1947 Yılında dünyâ çapında telekomi- nikasyon alanında işbirliğini sağlamak, teknik imkânları ve işletme kolaylıklarını geliştirmek gibi gâyelerle kurulan teşkilât. Merkezi Cenevre’dedir.
Atom Enerjisi Ajansı (AIEA): 1957 yılında atom enerjisinin barışçı maksadlarla kullanılması husûsunda üye ülkeler arasında işbirliğini ve koordinasyonu sağlamak gâyesiyle kurulan teşkilât. Merkezi Viyana’da bulunmaktadır.
Dünyâ Posta Birliği (UPU): Dünyâ Posta Birliği ve kolaylıklarını temin etmekmaksadıyla kurulmuş bir teşkilât. Merkezi Bern’dedir.
Dünyâ Meteoroloji Teşkilâtı (DMM-WMO): Üye ülkelerin meteoroloji alanında işbirliği yapmak gayesiyle kurduğu bir teşkilât. Merkezi Ce- nevrede’dir.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komserliği (UNHCR): 1951’de dünyâ mültecilerini korumak ve onlara yeni ülkelerindeki ekonomik, sosyal ve hukûkî problemlerinde yardımcı olmak gâyesiyle kurulmuş bir teşkilât. Merkezi Cenevre’dedir.
Birleşmiş Milletler Sanâyi Kalkınma Teşkilâtı (UNIDO): 1970 yılında az gelişmiş ülkelerin sanâyi alanında gelişmesine yardımcı olmak ve BM çerçevesinde sanayiye âit faaliyetleri koordine etmek gâyesiyle kurulan teşkilâttır. Merkezi Viyana’dadır.
Birleşmiş Milletler Ticâret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD): Gelişmekte olan ülkelerin problemleriyle ilgilenmeyi hedef tutan 1964’te Cenevre’de kurulan teşkilât.
Milletlerarası Sivil Havacılık Teşkilâtı (OI- AC): İkinci Dünyâ Savaşından sonra kurulan havacılıkla ilgili teşkilât. Merkezi Montreal’dedir.