PARLÂMENTO

P A R L Â M E N TO ; Aim. Parlament (n), Volksvertretung
(f), Fr. Parlement (m), İng. Parliament.
Yasama gücüne ve yetkisine sâhip meclis
veya meclisler. Parlâmento lügat mânâsıyle, müzakere
eden, yâni bir karara varmak üzere, belli
mevzular üzerinde konuşan heyet demektir. Parlâmento
kelimesinin doğuş yeri İngiltere’dir. On
üçüncü yüzyılın başlarında kullanılmaya başlanmıştır.İngiltere’de krallar, devletin işlerini görüşmek
ve özellikle yeni bir vergi koymak istedikleri zaman,
devlet erkânından başka, halk tarafından da
mebuslar seçilmesini emreder ve bunları bir meclis
hâlinde toplardı. Meseleler görüşüldükten sonra,
karar meclisi dağılırdı. Memleketin dört bir
köşesinden gelen mebuslar, mebusluk hakkını kaybederek
evlerine dönerlerdi. Kral tekrar bir istişarede
bulunmak isterse yeniden seçimler yapılır
ve yeni bir meclis meydana getirilirdi. Böylece
bir sene içinde üç def| seçim yapılır, üç yeni meclisin
toplandığı görülür#. Meclisin belli bir zamânı
ve müddeti yökfu. JEşâsen bu meclis tamâmiyle
ihtisası mâhiyette bir meclisti. Sonradan bu
usûl değiştirilmiş ve daha pratik bir usûl konulmuş.
Neticede, seçilen milletvekillerinin üç dört sene gibi
daha uzun bir zaman vazifede kalmaları ve
“parlâmento” adı verilen bir meclis meydana getirmeleri
sağlanmıştır. Daha sonra parlâmenter rejim
İngiltere’de yş^teşiifcteja sonra, parlamento bu
rejimin u tfs ^ gelmiştir.
İngiltere’de parlâmento iki meclislidir. Bunlardan
biri zengin ve soyluların meydana getirdiği
Lordlar Kamarası, diğeri ise halkın temsilcilerinden
meydana gelen Avam Kamarasıdır. On
üçüncü yüzyılın başlarında İngiltere’de Lordlar
Kamarası daha ağır basıyordu. Sonraları, Lordlar
Kamarasının parlâmentodaki gücü zayıfladı. Avam
Kamarası daha güçlü hâle geldi.
Hemen hemen bütün dünyâ devletlerinde üye
sayıları ve yetkileri ülke şartlarına göre değişen
parlâmentolar mevcuttur. Her ülkede kânun yapmak,
yeni kurallar tespit etmek yetkisi parlâmentolara
verilmiştir. Eskiden kânun yapmak yetkisi
de krallara âit olduğu için, parlâmentonun doğuşu
büyük mücâdeleler sonucu gerçekleşmiştir. Özellikle
Fransız târihi bu tip mücadelelerle doludur.
Parlâmento tek meclisli veya birden fazla meclisli
olabilmektedir. İngiltere’de, ABD’de, Fransa’da
iki meclisli parlâmento mevcuttur. Türkiye’de
1876 Kânun-ı Esâsî iki meclisli, 1921 ve
1924 Teşkilât-ı Esâsiye Kânunları tek meclisli,
1961 anayasası iki meclisli 1982 Anayasası tek
meclisli, parlâmento usûlünü kabul etmiştir.
Parlâmentolarda bulunan milletvekili sayısı da
ülke şartlarına göre değişmektedir. Parlâmentonun
kaç kişiden meydana geleceği her ülkenin kendi
anayasası ile belirlenmiştir. Meselâ Türkiye’de 1982
Anayasası, parlâmentonun 400 milletvekilinden teşekkül
etmesini hükme bağlamış; daha sonra yapılan
değişiklikle 450’ye çıkanlmıştır. 1961 Anayasası
ise 600 kişilik bir parlâmento kabul etmişti. Bunun
450 üyesi Millet Meclisinde 150 üyesi ise Cumhûriyet
Senatosunda bulunuyordu. Ayrıca 27 Mayıs
1960 ihtilâlini yapan Millî Birlik Komitesi üyeleri,
ömür boyu Tabiî Senatör olarak Cumhûriyet Senatosu üyesi sayılmışlardı. Bunların dışında 15 üye de
Cumhûriyet Senatosuna Cumhurbaşkanı tarafından
Kontenjan Senatörü olarak tâyin ediliyordu.
1982 Anayasası ile bütün bu lüzumsuz fazlalıklar
kaldırılmıştır.
Parlâmento çalışmaları alenî olarak cereyan
eder. Yâni isteyen vatandaşlar parlâmento çalışmalarını
tâkip edebilir. Fakat parlâmento gizli kalmasını
istediği önemli konuları görüşürken kapalı
toplantılar da yapabilir. Parlâmentoda oylann sayımı
muhtelif şekillerde olabilir. Kapalı zarf usûlü,
ayağa kalkarak veya parmak kaldırmak gibi
usûllerle oylama yapılabilir. (Bkz. Büyük Millet
Meclisi)