PÖN SAVAŞLARI

PÖN S A V A Ş L A R I; Aim. Punische Kriege
(m.pl.), Fr. Guerres (f.pl.) Puniques, İng. Punic
wars. İlkçağda Romalılarla Kartacalılar arasındaki
savaşlara verilen ad. Üç Pön Savaşından birincisi
M.Ö.264-241, İkincisi M.Ö. 218-201, üçüncüsü
M.Ö. 149-146 târihleri arasında meydana
geldi. Pön Savaşlarının sebebi; Romalılarla Kartacalılarm
Batı Akdeniz’deki hâkimiyet kurma
mücâdelesidir.
Birinci Pön Savaşı: Batı Sicilya’ya hâkim
olan Kartacalıların, Sicilya Adasının doğusuna da
hâkim olmak istemeleriyle başladı. M.Ö. 264 yılında
Messina şehrindeki koloniler ve boğaz üstündeki
haklar sebebiyle başlayan savaşlar, iki tarafın
da donanma ve deniz kuvvetleri arasında
241 yılma kadar devâm etti. Romalıların bütün
Sicilya’ya hakim olmalarıyla neticelendi. Savaş
sonrasında, 241 yılında yapılan antlaşmayla Kartacalılar,
Romalılara Sicilya, Agates, Lipari adalarını
ve 3200 altın tazminat vermeyi kabul etti.
İkinci Pön Savaşı: İspanya’nın Saguntum
şehrinin Kartacalılar tarafından M.Ö.219 yılında
kuşatılmasıyla çıktı. Romalılar, Kartacalılara 218
yılında savaş açtı. Annibal kumandasındaki 50.000
piyâde, 30.000 süvari ve 37 filden meydana gelen
Kartaca ordusu, Roma Seferine çıkıp, 217 yılında
Po Ovasında Romalıları üst üste yenerek, zaferlekazandı. Annibal, Appeninler’i aşarak Roma’ya
kadar ilerledi. Roma’yı almaktan vazgeçip, güneye
inerek, Romalıları sıkıştırmaya başladı. Fakat
zamanla Annibal’ın ordusuna yapılan Roma saldırıları
neticesinde, Kartacalıların ikmâl yolu kesildi.
Romalılar, İspanya’ya hâkim oldular. Kartacalılar,
müdâfaaya geçtiler. Annibal, Kartaca’yı
korumak için Güney İtalya’dan ayrıldı, 202 yılında
Zama’da Romalılara yenilip, Anadolu’ya kaçtı.
Kartacalılar, İkinci Pön Savaşında yenilgiyi kabul
etmeleriyle antlaşma yapıldı (M.Ö. 201). Antlaşmayla;
Kartacalılar, Afrika dışındaki toprakları
Romalılara bırakmayı, elli yıl vergi vermeyi ve Roma’dan
izinsiz savaşa girmemeyi kabûl ettiler.
Üçüncü Pön Savaşı: Kartaca’nın İktisadî üstünlüğü
Romalıları tedirgin ediyordu. Romalılar,
Afrika’daki Berberî Numidya Krallığını Kartacalılara
karşı kışkırtması neticesinde bu krallık Kartaca’ya
savaş açtı. Kartacalılar da, hükümrânlık hakkıyla
Numidya’ya; Romalılar da 201 antlaşmasına
uyulmadığı bahânesiyle 149 yılında Kartaca’ya savaş
ilân etti. Roma ordusu, Afrika’ya çıkartma yaparak,
Kartaca’ya karşı taarruza geçti. Kartacalılar
yenildiler. M.Ö. 146 yılında Kartaca şehri, Romalılar
tarafından bütünüyle tahrip edilip, şehir tarla hâline
getirilerek sürüldü. Kartacalılar topraklarının bir
kısmını, Romalıların müttefiki Numidya Krallığına
verdi. Üçüncü Pön Savaşı neticesinde, Romalılar,
Afrika eyâletini kurdular.
Pön Savaşları; Kartaca’nın yok edilip, Romalıların
Batı Akdeniz’e hâkim olmaları yanında askerî,
îdârî, sosyal alanlarda ve toprak hukûkunda
değişmelere de sebep oldu. Kumandanların otoritesi
ve derebeylik kuvvetlendi. Askerî ihtiyâçlar
için vergi toplanmaya başlanıldı. Meclislerin yerine
senato kuvvetlendi. Küçük toprak sâhiplerinin
elinden toprakların alınması veya kirâlanması yoluna
gidildi. Savaşlar sebebiyle nüfus azaldığından
işlenmeyen arâzi alanı arttı.