Amitler

Amitler, amonyak ve aminlerle yakınlığı
olan azotlu bileşikler grubu. Ortaklaşım
bağı taşıyan (kovalent) amitler, bir asitteki
hidroksil grubunun (OH) yerini bir amino
grubunun (NR2 , buradaki R bir hidrojen
atomu ya da metil, CH3 gibi organik bir
grup olabilir) almasıyla oluşan nötr ya
da çok zayıf asit özelliğinde maddelerdir.
Karboksilik asitlerden (R’COOH) türeyen
karboksamitler (R’CONR2) en önemli
amit grubudur. Sülfonamitler ise
(RSO2NR2) sülfonik asitlerden (RSO3H)
türetilir.
İyon bağı taşıyan tuz yapısındaki amitler,
genellikle amonyağın, aminlerin ya da ortaklaşım
bağlı amitlerin, kimyasal etkinliği
yüksek bir metalle (örn. sodyum) tepkimesinden
elde edilen kuvvetli alkali bileşiklerdir.
Sıvı olan formamit dışında, amonyaktan
elde edilen ortaklaşım bağlı amitlerin tümü
katıdır; beşten az karbon atomu taşıyanlar
suda çözünür, elektriği iletmez ve hem
organik, hem inorganik maddeleri çözer.
Ortaklaşım bağlı amitlerin (molekül ağırlığı
düşük olanlar da dahil) tümünün kaynama
noktası yüksektir.
Poliamitlerin (birbirlerine bağlanarak polimer
adı verilen büyük moleküller oluşturan
amitler) canlılarda protein halinde bol miktarda
bulunmasına karşın, basit ortaklaşım
bağlı amitlerin pratik olarak elde edilebileceği
hiçbir doğal kaynak yoktur. Basit
amitler, asitlerin ya da asit holojenürlerinin
amonyak ya da aminlerle tepkimesiyle elde
edilir. Basit amit üretiminin bir yolu da su
ile nitrillerin tepkimeye sokulmasıdır.
Ortaklaşım bağlı amitler en çok hidroliz
tepkimesi (su ile kimyasal tepkime) verir.
Bu amitleri asit ve aminlere dönüştüren
hidroliz tepkimesi, kuvvetli bir asit, alkali
ya da enzim gibi bir katalizöron yokluğunda
oldukça yavaş gelişir. Amitlerin suyunun
alınmasıyla nitriller elde edilir. Karboksilik
asit amitlerinin çoğunun bir katalizör eşliğinde
hidroj enleme (yüksek ısı ve basınçta
hidrojen molekülleri katma) yoluyla aminlere
dönüşmesine karşın, genel olarak amitler
kolayca indirgenebilen ya da yükseltgenebilen
maddeler değildir. Güçlü bir indirgeyici
olan lityum-aluminyum hidrür, amitleri
aminlere dönüştürür. Amitlerin asit
klorürleriyle ya da anhidritlerle tepkimesi
sonucunda aynı azot atomuna bağlı iki
karbonil (CO) grubundan oluşan amitler
ortaya çıkar.
Ticari değeri olan en önemli amitler arasında,
çözücü olarak kullanılan asetamid
(CH3CONH2) ve dimetilformamit [HCON
CCH3)2], sülfalı ilaçlar ve naylon sayılabilir.
Üre ya da karbamit [CO(NH2)2], memelilerde
protein metabolizmasının son ürünü
olan ve idrarla birlikte vücuttan atılan
kristal yapıda bir bileşiktir. Amonyak ve
karbon dioksitten bireşim yoluyla büyük
ölçekte üretilen bu bileşik, gübre, hayvan
yemi ve üre formaldehit reçinelerinin (plastik
maddelerin hammaddesi olan polimerler
grubu) yapımında kullanılır.