Amish’ler

Amish’ler, a m î s h m e n n o n ît l e r î olarak da
bilinir, Kadim Amish Mennonit Kilisesi’ne
bağlı olup Kuzey Amerika’da yaşayan tutucu
bir Hıristiyan grubun üyeleri. Öğretisi, İsviçre’de,
Alsace’ta (bugün Fransa’da) ve Almanya’nın
güneyinde yaşayan Mennonitler
arasında, 1693-97 döneminde tartışmalara
ve mezhep bölünmesine neden olan, Mennonit
din büyüğü Jakop Ammann’m yandaşlan
olarak önce Avrupa’da etkin oldular.
Ammann, bütün Mennonitlerin aforoz
edilen Mennonitlerden uzak durması ve
yalan söyleyen herkesin de aforoz edilmesi
gerektiğini savunuyordu. Ayinlerde ayak
yıkama uygulamasını getiren Ammann, aynca
kilise üyelerinin bir örnek giyinmesini,
sakal bırakmayı ve devlet kilisesindeki ayinlere
katılmamayı öneriyordu. Kendisinden
farklı düşünen Mennonitlerle sonraları uzlaşma
yollanın aramasına karşın, aforoz edilenlerden
uzak durulması konusunaddiretmesi
yüzünden, bu girişimleri başansız kaldı.
Avrupa’da İsviçre, Alsace, Almanya, Rusya
ve Hollanda’da Amish toplulukları yaşıyordu.
Ama bunların bazısının 19 ve 20.
yüzyıllarda Kuzey Amerika’ya göç etmesi
ve Mennonitlerle kaynaşması Avrupa’daki
Amish’leri etkisiz kıldı.
1720’lerde Kuzey Amerika’ya göç etmeye
başlayan Amish’ler (günümüzde de yoğun
bir Amish yerleşmesinin bulunduğu)
Pennsylvania’nm doğu kesimine yerleştiler.
Bugün Pennsylvania’nm batısında, Ohio’
da, İndiana’da, Illinois’un orta bölümlerinde,
Iowa’da Nebraska’da, Kansas’ta ve
Ontario’da Amish topluluklarına rastlanmaktadır.
1850’den sonra “kadim”, gelenekçi Amish
Mennonitleri ile “yeni düzen”den ya da
ilerici yöntemlerden ve ilerici örgütlenme
biçimlerinden yana olanlar arasında büyük
ayrılıklar başgösterdi. Sonraki 50 yıl içinde
Amish’lerin üçte ikisi ya kendi bağımsız
küçük kiliselerini kurdular ya Mennonit
Kiüsesi’ne ya da Genel Mennonit Kilise
Birliği’ne katıldılar. Bak. Mennonitler.
Amish’lere özgü yaşam biçimini sürdüren
kesim ise, bugün büyük çoğunluğuyla Kadim
Amish Mennonit Kilisesi’nin üyesidir.
1950’lerin ortalarında ABD ve Kanada’da,
en büyükleri Ohio, Pennsylvania, Indiana,
Iowa, Illinois ve Kansas’ta bulunan 50
kadar “kadim” Amish yerleşim yeri vardı.
Bu yerleşim yerleri, vaftiz edilmiş 75 üyeli
özerk cemaatlerden oluşan kilise bölgelerine
ayrılmıştır. Nüfusunda artış olan bir
bölge, kendi içinde yeniden bölünür. Çünkü
dinsel törenler üyelerin evlerinde yapılır,
kilise binası yoktur. Her bölgede bir piskopos,
sayıları iki ile dört arasında değişen
vaiz ve bir kilise büyüğü bulunur. Ama
Amish’lerin genel toplantıları, misyoner
grupları ya da birbirleri ile bağlantılı olarak
çalışan örgütleri yoktur. Resmî Amish öğretisi
Mennonitlerinkinden çok farklı değildir.
Her iki grupta da Komünyon yılda iki
kez kutlanmakta ve ayak yıkama geleneği
sürmektedir. Yetişkinler 17-20 yaş arasında
vaftiz edilerek kilise üyeliğine kabul edilir.
Ayinlerde, Pennsylvania Felemenkçesi olarak
bilinen ve bir oranda İngilizce ile
karışmış olan Pfalz Almancası kullanılır.
Amish’ler genellikle aşırı sade giyimleri ve
içinde bulundukları toplumunkinden tümüyle
ayrı bir yaşam biçimi sürdürmeleriyle
tanınırlar. Sakallı, ama bıyıksız olan erkekler,
evde yapılmış ve düğme yerine kopça
kullanılan giysiler ve geniş kenarlı şapkalar
giyerler. Kadınlar bağcıklı şapka ve şal
kullanırlar siyah ayakkabı ve çorap giyerler,
takı kullanmazlar; giysileri pelerinli ve uzun
eteklidir. Bu kültürel uyumsuzluk, Kitabı
Mukaddes’in koyduğu sınırlamalara boyun
eğmek gibi yorumlanırsa da, gerçekte 17.
yüzyıl Avrupası’nın kırsal giyim biçiminin
bir uzantısıdır. Telefondan, elektrikle aydmlanmaktan
kaçınan Amish’ler otomobil
yerine at ve atlı araba kullanırlar. Genellikle
iyi birer çiftçi olarak kabul edilen grup
üyeleri, modern tanm araçlarını da kullanmayı
reddederler. Çocuklarını devlet ilkokullarına
gönderirler, ama yükseköğrenim
yaptırmazlar.